Η πανδημία COVID-19 και το νόημα της ζωής

Της Ελένης Νικολάου, Εγγεγραμμένης Εκπαιδευτικής/Σχολικής Ψυχολόγου (Β.Α., Μ.Α, Πανεπιστήμιο Κύπρου)

Στιγμιότυπο 2020 05 22 18.10.46 Cities, Coronavirus, ψυχολογία

Η εμπειρία της απουσίας νοήματος αναδεικνύεται ως σημαντικό πρόβλημα στις ζωές εκατοντάδων ανθρώπων, ειδικότερα σε περιόδους κρίσης, όπως η πανδημία COVID-19 που βιώνουμε. Την ίδια στιγμή, αυτή η ανυπαρξία νοήματος μπορεί να συνοδεύεται από αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης ή να οδηγεί σε διάφορες μορφές παθολογίας. Θα μπορούσα να ισχυριστώ με βεβαιότητα, διατηρώντας πάντοτε ένα φίλτρο ψυχολογικής σκέψης, ότι η εσωτερική προσπάθεια που καταβάλλουμε για να αναπτυχθούμε και να γνωρίσουμε τον εαυτό μας συνιστά την ουσία της ύπαρξης μας. Το νόημα της ζωής δεν δίνεται και δεν μπορεί να ανακαλυφθεί αν ένα άτομο δεν ψάξει το ίδιο γι’ αυτό (Derzen-Smith, 1998).

O Victor Frankl, νευρολόγος και ψυχίατρος, αποτυπώνει τη συγκλονιστική εμπειρία που έζησε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στο βιβλίο του “Αναζητώντας το νόημα ζωής και ελευθερίας”, που κυκλοφόρησε το 1946 μετά την απελευθέρωσή του. Μέσα σ’ όλη την αβεβαιότητα του τέλους, τη νέκρωση των συναισθημάτων και τον ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής, ο άνθρωπος μπορούσε να επιλέξει την εσωτερική του ελευθερία – την ελευθερία να επιλέγει τη στάση του σε οποιαδήποτε δεδομένη συνθήκη. Αυτή η ελευθερία δίνει νόημα και σκοπό στη ζωή και κανείς δεν μπορεί να την αφαιρέσει, ακόμη κι όταν επιβάλλονται μεγάλοι περιορισμοί στην ύπαρξή του (Frankl, 1979, p. 91). Εξηγεί χαρακτηριστικά ότι αν η ζωή έχει νόημα τότε έχει νόημα και ο πόνος, ο οποίος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Αν ο άνθρωπος καταφέρει μέσα από τις πιο δυσμενείς συνθήκες να υπομένει τον πόνο του, που είναι μοναδικός για τον ίδιο, αξιοποιεί την ευκαιρία που του δίνεται για εσωτερική πληρότητα και ολοκλήρωση.

Έχω την ζωηρή αίσθηση ότι αυτή η συλλογιστική έρχεται σε αντιστοιχία με τον όρο της ψυχικής ανθεκτικότητας. Ειδικοί ορίζουν την ανθεκτικότητα ως τη διαδικασία της θετικής προσαρμογής στις αντιξοότητες, που καλλιεργείται μέσω των αλληλεπιδράσεων μας με το περιβάλλον (Bartlett & Vivrette, 2020). Οι δυσχερείς συνθήκες που δημιούργησε στο διάβα της η πανδημία αποτελούν μεν μία κρίσιμη δοκιμασία για την ανθρωπότητα, ταυτόχρονα όμως είναι δυνατό να εκληφθούν ως ευκαιρία για ένα καλύτερο αύριο. Αυτή η παραδοχή όσο ανορθόδοξη φαντάζει, άλλο τόσο μπορεί να αποτελέσει πηγή για άντληση νοήματος και ψυχικού σθένους. Παρά την απουσία ελέγχου σε ό, τι αφορά το μέλλον και τη διάρκεια της αβεβαιότητας, η επιλογή του τρόπου αντίδρασης σε κάθε κρίση δεν παύει να συνιστά αναφαίρετο δικαίωμα για κάθε έλλογο ον.

Μήπως ήρθε η ώρα για την ανθρωπότητα να ανακαλέσει την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας και να έλθει αντιμέτωπη με τη διαμορφωτική διαδικασία της ζωής; Για να αντιμετωπίσουμε τον θάνατο, τις προσωπικές αδυναμίες, τις απώλειες και τις αποτυχίες πρέπει πρώτα να έχουμε αποδεχθεί ότι αποτελούμε μέρος ενός συνεχούς μετασχηματισμού. Μ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να μάθουμε να διαχωρίζουμε μεταξύ των πραγμάτων που έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε και μεταξύ αυτών που δεν μπορούμε να αλλάξουμε (Derzen-Smith, 2007). Τα όρια που, ενίοτε, επιβάλλονται από το εξωτερικό περιβάλλον, δεν μας εμποδίζουν να αναζητήσουμε συνειδητά την αυθεντικότητα του εαυτού μας.

Άραγε πόσο αντέχουμε να (ανα)γνωρίσουμε την ευθύνη για την πραγματικότητα της ύπαρξής μας; Μέσα σ’ έναν κυκεώνα παραλογισμού και πανικού, ας γαντζωθούμε “ανερυθρίαστα” από αυτό που επιτάσσει η ελευθερία της ύπαρξης. Αυτή η ελευθερία εξακολουθεί να υπάρχει και να προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ακόμη και σε συνθήκες απαξίωσης και πλήρους στέρησης. Απογυμνωμένοι από δισταγμούς, με περισσή δεξιότητα και εξαιρετική προσαρμοστικότητα, έχουμε πραγματοποιήσει ένα πρωτόγνωρο ταξίδι που, θαρρώ, μας έχει τοποθετήσει ένα βήμα πλησιέστερα στην ατομική υπευθυνότητα.

Η ικανότητα να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της ζωής με ευελιξία και επιμονή, μας δίνει τη δυνατότητα να υιοθετούμε μία συνετή και ορθολογιστική στάση απέναντι στην πραγματικότητα. Η αναζήτηση της αλήθειας και η ειλικρινής επικοινωνία με τον εαυτό, μας δίνει την επιλογή να διεκδικήσουμε σθεναρά την πραγματική ελευθερία μας. Άλλωστε, στον αγώνα που ονομάζεται “ζωή”, χρειάζεται να διανύσουμε μια δια βίου πορεία για την απελευθέρωση της ψυχής μας!

Ελένη Νικολάου, Εγγεγραμμένη Εκπαιδευτική/Σχολική Ψυχολόγος (Β.Α., Μ.Α, Πανεπιστήμιο Κύπρου) Αρ. μητρώου: 532. Μέλος της ομάδας εθελοντών ψυχολόγων της επαρχίας Αμμοχώστου και εθελόντρια στη γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης “Μαζί Μπορούμε”

ΔΗΜΟΣ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ Cities, Coronavirus, ψυχολογία

Βιβλιογραφικές αναφορές