Με την πρόοδο της επιστήμης και τις γνώσεις που έχει αποκτήσει ο σύγχρονος άνθρωπος, έχει αφήσει πίσω του σε μεγάλο βαθμό δοξασίες του παρελθόντος και κάποιες ανορθολογικές ερμηνείες του σύμπαντος κόσμου, που τα παλιότερα χρόνια φαίνονταν θελκτικές και ικανές να δώσουν εξηγήσεις για προβλήματα της καθημερινότητας αλλά και πιο σύνθετα και ανοίκεια ζητήματα.
Ωστόσο, είτε από κάποια γοητεία που ασκεί το ανεξήγητο είτε από την ανάγκη να νιώσει ότι υπάρχει κάτι πέρα από αυτό που μπορεί να δει, ο άνθρωπος, ακόμη και αυτός που μπορεί να έχει παιδέψει τον εαυτό του στο πεδίο της γνώσης, καταφεύγει σε θεωρίες που αγγίζουν τα όρια του «μαγικού», του απόκοσμου.
Όταν κάποιος σκέφτεται για παράδειγμα τα φαντάσματα, πιθανότατα δεν πηγαίνει ο νους του στον Όλιβερ Τουίστ, τις «Μεγάλες προσδοκίες», ή τον περίφημο Άγγλο συγγραφέα Τσαρλς Ντίκενς. Και όμως, ο Ντίκενς ήταν ένας πραγματικός κυνηγός φαντασμάτων στην πραγματική ζωή του, έχοντας μάλλον γεννηθεί πολύ νωρίς για να έχει μία δική του τηλεοπτική εκπομπή με παραφυσικά φαινόμενα, σαν αυτές που βλέπουμε στην trash ζώνη της τηλεόρασης. Το αν ο Ντίκενς «συνέλαβε» ποτέ με επιτυχία ένα «γνήσιο» φάντασμα είναι θέμα προς συζήτηση. Σίγουρα όμως προσπάθησε.
Ένα club διαφορετικό από τα άλλα
Αν θα ζητούσαμε από μια τυχαία ομάδα μορφωμένων ανθρώπων του 21ου αιώνα να αναφέρει τα πιο πιεστικά ζητήματα του 19ου αιώνα, θα βρούμε πιθανώς στην κορυφή της λίστας λέξεις όπως «δουλεία» ή «το γυναικείο ζήτημα». Όντως, αυτά τα θέματα καθόρισαν σε ένα μεγάλο μέρος την πορεία της ιστορίας του συγκεκριμένου αιώνα, καθώς και της πολιτικής στις επόμενες δεκαετίες.Εάν παρόλα αυτά ταξιδεύαμε πίσω στον χρόνο και ρωτούσαμε ανθρώπους του 19ου αιώνα να αναφέρουν τις μεγαλύτερες ανησυχίες τους, θα διαπιστώναμε ότι πολλοί από αυτούς θα αναφέρονταν στο ζήτημα των … φαντασμάτων.
Το 1855, κάποιοι τύποι στο Trinity College στο Cambridge άρχισαν να συναντώνται και να μιλάνε για φαντάσματα, πνεύματα και όλα τα υπερφυσικά ζητήματα. Εκτός από έρευνες, η ομάδα έκανε συζητήσεις πάνω στο θέμα του πνευματισμού και των μέντιουμ. Μέχρι το 1862, είχαν φτάσει στο Λονδίνο και εγκαινίασαν επισήμως μια λέσχη: το Ghost Club. Ήταν τότε που ο Ντίκενς υπέγραψε ως ιδρυτικό μέλος.
Η ίδρυση του Ghost Club, που εξακολουθεί να υπάρχει σήμερα και θεωρείται μία από τις παλαιότερες παραφυσικές ομάδες έρευνας στον κόσμο, συνάντησε ανάμεικτες κριτικές. Η δεκαετία του 1860 ήταν η ακμή του πνευματισμού στο Λονδίνο: οι seance και τα hauntings ήταν σταθερά στη μόδα. Αλλά, ακόμη και στο αποκορύφωμα αυτής της μανίας, το Ghost Club θεωρήθηκε ακόμη αρκετά ανόητο. Οι London Times κατηγόρησαν ανοιχτά την ομάδα. Η ιδιότητα μέλους όμως του διάσημου συγγραφέα Τσαρλς Ντίκενς νομιμοποίησε στα μάτια του κόσμου τη λέσχη.
Η Λέσχη Φαντασμάτων ήταν μικρή και με περιορισμένη συμμετοχή. Κρατήθηκε στο επίπεδο περίπου 82 μελών μέσα σε μία περίοδο 54 ετών και αποτέλεσε ακόμη ένα μέρος στο οποίο δεν επιτρέπονταν οι γυναίκες. Αν και δεν είχε επιστημονικό προσανατολισμό, στις τάξεις της υπήρχαν διάσημοι επιστήμονες και διανοούμενοι της εποχής.
Ο πνευματισμός εκείνη την εποχή ήταν μια σοβαρή επιχείρηση, κυρίως από οικονομική άποψη. Ψυχολόγοι και οι μέντιουμ εκμεταλλεύονταν εύπιστους και θλιμμένους ανθρώπους που ήλπιζαν να επανασυνδεθούν με τους αγαπημένους τους που είχαν χαθεί. Φλογεροί πλούσιοι, σκεπτικιστές και αληθινοί πιστοί δημιούργησαν κοινότητες και δημοσίευσαν βιβλία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι για τους Βικτωριανούς, τα «πνεύματα» είχαν τόση δύναμη όση είχαν τα UFO για τους μεταπολεμικούς Αμερικανούς. Tόσο πολύ επηρέασε ο πνευματισμός ώστε να εμπνεύσει πολλούς από τους κορυφαίους διανοούμενους στην Αγγλία να βρουν αυτόν τον κλειστό σύλλογο, αφιερωμένο στο κυνήγι του παραφυσικού.
Εκτός από τον Τσαρλς Ντίκενς, που υπήρξε μέλος από την ίδρυση της ομάδας, διάσημα μέλη υπήρξαν ο διάσημος Ιρλανδός ποιητής Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ καθώς και αρκετοί εξέχοντες συγγραφείς, ακαδημαϊκοί, κληρικοί, πολιτικοί και επιστήμονες. «Αυτή δεν ήταν μια λέσχη για τον μέσο άνθρωπο», γράφει η συγγραφέας Julia Tibbott, δεδομένης της γέννησής της στους χώρους του Cambridge».
Κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων του Club, ο μεταβιομηχανικός κόσμος κατακλυζόταν από εντυπωσιακές και πρωτοποριακές ανακαλύψεις, από τη θεωρία των μικροοργανισμών μέχρι τη θεωρία της εξέλιξης και την εντροπία. Η ιδέα λοιπόν της μεταφυσικής σφαίρας δεν φάνηκε πιο γελοία από οποιαδήποτε άλλη εξέλιξη. Αποτελούσε έναν ακόμη τομέα στον οποίον η επιστήμη θα μπορούσε να επεκταθεί. Το Ghost Club δεν ήταν πάντα απειλούμενο από τη σταθερή πορεία της επιστήμης και της τεχνολογίας. Στην πραγματικότητα, η λέσχη τις αγκάλιασε κάποτε. Η αρχική σύντομη παρουσίαση του ομίλου ήταν ότι θα προσπαθήσει να εκθέσει τα δόλια μέσα και τους πνευματιστές, εφαρμόζοντας την επιστημονική αυστηρότητα στα υποτιθέμενα απόκοσμα φαινόμενα.
Η ιστορία του Ντίκενς και οι άλλοι διάσημοι
Ο Ντίκενς δεν ήταν λοιπόν ο μόνος διάσημος που συμμετείχε στο Ghost Club. Ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, δημιουργός του Σέρλοκ Χολμς, ήταν επίσης από τα πρώτα μέλη και μάλιστα από τα πιο φανατικά. Ο ήρωας-ντετέκτιβ που είχε δημιουργήσει ήταν ίσως ένα φαινόμενο λογικής, αλλά ο Doyle πίστευε ευλαβικά σε κάθε είδους ανοησία που συναντούσε: φαντάσματα, νεράιδες, η ιδέα ότι ο μάστερ της διαφυγής Χάρι Χουντίνι είχε μαγικές δυνάμεις. Σημειωτέον ο Ντόιλ ήταν στενός φίλος του Χουντίνι, ο οποίος τον διαβεβαίωνε ότι δεν ήταν μάγος. Ο συγγραφέας είχε ως βασική αγωνία να αποδείξει ότι τα φαντάσματα υπήρχαν και γι’ αυτό μπήκε στη λέσχη.
Στην περίπτωση του Ντίκενς, ο συγγραφέας είχε περισσότερο από μία σχέση αγάπης-μίσους με τα φαντάσματα. Από την παιδική του ηλικία είχε αυτή την έμμονη ιδέα, όταν η νταντά του, με το δυσοίωνο όνομα Miss Mercy (Κυρία Έλεος), του έλεγε παραμύθια για το παράξενο και το απόκοσμο. Του άρεσε να διαβάζει και να γράφει ιστορίες φαντασμάτων και είχε πάθος με την ύπνωση – προσπαθούσε να αντιμετωπίσει τους πονοκεφάλους της γυναίκας του, υπνωτίζοντάς την. Ο ίδιος ωστόσο αρνούνταν πεισματικά να τον θέσει κάποιος σε κατάσταση έκστασης.
Από την άλλη πλευρά, ο Dickens ήταν σκεπτικιστής και οπαδός της επιστημονικής θεωρίας. Δεν προεξοφλούσε την ύπαρξη φαντασμάτων, πίστευε όμως ότι η συντριπτική πλειοψηφία των παραφυσικών φαινομένων ήταν «μια διαταραγμένη κατάσταση των νεύρων ή των αισθήσεων». Ενδιαφερόταν να χρησιμοποιήσει το Ghost Club για να διερευνήσει και να αποκαλύψει τα στοιχειά σε όλο το Λονδίνο.
Το γεγονός όμως ότι πίστευε στην επιστήμη τον σταμάτησε να βγαίνει και να κυνηγάει φαντάσματα; Όχι βέβαια.
Η πρώτη σημαντική υπόθεση του Ghost Club ήταν να ερευνήσει τους Davenport Brothers και το λεγόμενο «ντουλάπι πνευμάτων».
Οι Davenport Brothers ήταν μια ομάδα Αμερικανών μάγων που περιόδευαν στην Αγγλία και ισχυρίστηκαν ότι δάμασαν τις υπερφυσικές δυνάμεις, παρουσιάζοντας το «τέχνασμα του ντουλαπιού»: θα ήταν δεμένοι σε ένα κιβώτιο που περιβάλλεται από μουσικά όργανα. Το κιβώτιο θα έκλεινε και τα όργανα θα έπαιζαν πριν το κουτί ανοίξει ξανά για να αποκαλύψει ότι τα αδέλφια εξακολουθούσαν να είναι δεμένα. Και το συμπέρασμα: φαντάσματα έπαιζαν τα όργανα! Τρομακτικό!
Αλλά όχι αληθινό: το Ghost Club, με τη βοήθεια κάποιων φίλων μάγων, αποκάλυψε την απάτη και πιθανότατα κατέστρεψε τις όποιες προοπτικές πλουτισμού των αδελφών Davenport. Στην πραγματικότητα δημιούργησαν το δικό τους αντίγραφο του ντουλαπιού, με ένα μυστικό διαμέρισμα, για να αποδείξουν ότι το κόλπο θα μπορούσε να γίνει χωρίς φαντάσματα. Αυτό εντυπωσίασε το βικτωριανό κοινό και θεωρήθηκε μία νίκη για τη λέσχη.
Η λέσχη συνέχισε να ερευνά και να «ξεσκεπάζει» παρόμοιες περιπτώσεις «υπερφυσικής δραστηριότητας» για χρόνια. Δυστυχώς για τα άλλα μέλη του συλλόγου, όμως, ο Ντίκενς ήταν μια τέτοια κινητήρια δύναμη, που το Ghost Club φυλλορόησε για αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του το 1870.
Φυσικά, το φάντασμα του Dickens εμφανίστηκε σε μια μυστικιστική συνεδρία στην Αμερική μόλις πέντε ημέρες μετά τον θάνατό του, για να διευκρινίσει το τέλος του ημιτελούς μυθιστορήματός του «Το μυστήριο του Edwin Drood». Τα επιζώντα μέλη του Ghost Club δεν κατόρθωσαν ποτέ να αποκαλύψουν αν αυτό ήταν ακόμη ένα μύθευμα.
Με σημερινά δεδομένα, τα μέλη της ομάδας ήταν ουσιαστικά κάτι σαν τους βικτωριανούς προγόνους των Ghostbusters.
Η συνέχεια της Λέσχης μέχρι τη σύγχρονη εποχή
Η λέσχη επανιδρύθηκε 12 χρόνια αργότερα, στη γιορτή των Αγίων Πάντων το 1882, από τα μέντιουμ Stainton Moses και Alfred Alaric Watts που αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την προηγούμενη ύπαρξη του γκρουπ και διεκδίκησαν την πατρότητά του.
Την ίδια χρονιά, ιδρύθηκε ο Σύλλογος Μεταφυσικής Έρευνας. Αντίθετα με τα μέλη της Λέσχης Φαντασμάτων, τα οποία προτιμούσαν μυστικότητα και ήταν κυρίως πνευματιστές και οπαδοί τέτοιων φαινομένων, ο ΣΜΕ ήταν μία κοινότητα από επιστήμονες και σκεπτικιστές των οποίων σκοπός ήταν να βρίσκουν λογικές εξηγήσεις και να ξεσκεπάζουν απάτες.
Σύμφωνα με τα αρχεία της Λέσχης, υπήρχε μία παράδοση για όλα τα μέλη, ζώντα ή τεθνεώτα, να αναγνωρίζονται ως τέτοια κάθε χρόνο στις 2 Νοεμβρίου. Υπήρχε μάλιστα η πεποίθηση ότι οι νεκροί έκαναν αισθητή την παρουσία τους.
Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η Λέσχη Φαντασμάτων «μετέφερε» τις έρευνές της από τα δωμάτια των seance (πνευματιστικών τελετών) σε εργαστηριακό επίπεδο. Εκείνη μάλιστα την περίοδο έγινε μέλος ο Γέιτς.
Έως το 1936 η συμμετοχή στη λέσχη ατόνησε και διαλύθηκε ξανά. Τότε όλες τα έργα της Λέσχης και τα αρχεία της δόθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο με την υπόδειξη τίποτα να μην ανοιχτεί μέχρι το 1962, ως ένδειξη σεβασμού της εμπιστευτικότητας. Αλλά μετά από 18 μήνες, ο συγγραφέας Harry Price, πρώην μέλος της Λέσχης, επαναπροώθησε τη λειτουργία της, αντί όμως να δουλέψει σαν μία ερευνητική ομάδα, η ιδέα τώρα ήταν ότι τα μέλη θα οργάνωναν δείπνα με μέντιουμ και θα συζητούσαν για τη μεταφυσική δραστηριότητα. Μάλιστα επιτράπηκε και η συμμετοχή γυναικών. Το 2005 η ομάδα απέκτησε και την πρώτη γυναίκα πρόεδρο, την Kathy Gearing.