«Τρία πάθη, απλά, αλλά κατακλυσμιαία, εξουσιάζουν τη ζωή μου: Η λαχτάρα για αγάπη, η αναζήτηση της γνώσης και η αβάσταχτη θλίψη για τα βάσανα του ανθρώπινου είδους. Με στριφογυρίζoυν αυτά τα πάθη όπως ένας σίφουνας, μια από ‘δω, μια από ‘κει, σε μια απρόβλεπτη διαδρομή μέσα σ’ ένα ωκεανό μαρτυρίου, συχνά μέχρι τα τελευταία όρια της απελπισίας».
Η παραπάνω πρόταση είναι η αρχή μιας αυτοβιογραφίας. Τη διαβάζεις και ή θα συμφωνήσεις (αντιλαμβανόμενος τι θέλει να πει ο… ποιητής), ή διαφωνείς (αν δεν πάρεις χαμπάρι) ή αναρωτιέσαι τι μπορεί να συμβαίνει μέσα στο κεφάλι του ανθρώπου που το έγραψε (αν έχεις σκοπό να εμβαθύνεις με περισσότερες αναζητήσεις).
Η αλήθεια είναι πως δύσκολα μπορείς να αντιληφθείς πλήρως τι γινόταν μέσα στο κεφάλι του ανθρώπου που ήταν ο πλέον φανατικός ενάντια σε κάθε είδους φανατισμό. Αντιφατικό; Μπορεί. Ο Μπέρτραντ Ράσελ, άλλωστε, δεν ήταν μια απλή περίπτωση ανθρώπου. Ήταν ένας σοσιαλιστής το εύρος της ιδεολογίας του οποίου έφτανε μέχρι τις παρυφές του αναρχοσυνδικαλισμού. Πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά άλλωστε, αφού μιλάμε για εκείνον τον σύγχρονο φιλόσοφο ο οποίος φυλακίστηκε για τη φιλειρηνική του δράση τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντιτάχθηκε στον Χίτλερ και ταυτόχρονα στον ολοκληρωτισμό του Στάλιν. Κήρυξε τον πόλεμο στο κράτος των ΗΠΑ για τον πόλεμο του Βιετνάμ και αντιτάχθηκε έμπρακτα στην εξάπλωση των πυρηνικών όπλων καθώς ακόμα και σε μεγάλη ηλικία δεν δίσταζε να λαμβάνει μέρος σε καθιστικές διαμαρτυρίες και πορείες, μπαίνοντας στη μύτη των… μπάτσων.
Έτρωγε όσο ήθελε. Έπινε όσο επιθυμούσε. Κοιμόταν ελάχιστα και αυτό εάν και εφόσον νύσταζε και το κορμί του άρχιζε να τον προειδοποιεί πως θα τον εγκαταλείψει. Καμία σχέση, δηλαδή, με το πρότυπο του σοβαρού και σκληρού φιλοσόφου που έχουμε μέσα στο μυαλό μας. Πρώτος στον χαβαλέ και στον έρωτα. Αλλά ταυτόχρονα απέναντι στην εξουσία για την οποία έλεγε πως «είναι η επίτευξη προμελετημένων αποτελεσμάτων».
Παρ’ όλα αυτά, όμως, όπως ο ίδιος έλεγε -με μια μεγάλη δόση αυτοσαρκασμού- «δεν θα πέθαινα ποτέ για τα πιστεύω μου, γιατί μπορεί να είναι λάθος»! Φιλόσοφος από τη φύση του ο Μπέρτραντ Ράσελ δεν δίσταζε να… τρολαρει (όπως θα έλεγε και ο ίδιος σήμερα) ακόμα και έναν από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους, τον Αριστοτέλη, για τον οποίο έλεγε ότι «θεωρούσε ότι οι γυναίκες έχουν λιγότερα δόντια από τους άντρες. Αν και παντρεύτηκε δυο φορές, ποτέ δεν του πέρασε από το μυαλό να επαληθεύσει αυτήν τη θεωρία ελέγχοντας τα στόματα των συζύγων του».
Η συνταγή για να μη μεγαλώσουμε ποτέ
Ο, βραβευμένος με Νόμπελ, Μπέρτραντ Ράσελ όταν έφτασε σε ηλικία 84 ετών αποφάσισε να κάνει στην ανθρωπότητα ένα μεγάλο δώρο. Έκατσε και έγραψε ένα κείμενο το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και η απόλυτη συνταγή για το πως μπορεί κανείς να μη μεγαλώσει ποτέ. Αιώνιος έφηβος και ο ίδιος, άλλωστε, πιθανότατα ήταν ο πλέον κατάλληλος για να δώσει τέτοιους είδους συμβουλές. Ή ο πλέον ακατάλληλος δεδομένου πως ο ίδιος έλεγε ότι « οι κακοί φιλόσοφοι μπορεί να έχουν κάποια επιρροή. Οι καλοί φιλόσοφοι ποτέ»! Κι αφού ο ίδιος ήταν ένας καλός φιλόσοφος δεν θα μπορούσε να είχε μια κάποια επιρροή. Αν και κάτι τέτοιο, είναι δεδομένο, πως δεν το πίστευε. Κι αν δεν το πίστευε τότε γιατί το έγραφε; Θα αναρωτιόταν σωστά κάποιος.
Και για να μη… φιλοσοφούμε και να επανέλθουμε στις συνταγές, ο Μπέρτραντ Ράσελ στο κείμενο του «Πώς να Μεγαλώσετε» από το βιβλίο του «Πορτρέτα από Μνήμης και Άλλες Εκθέσεις», έγραφε (εν είδει πρώτης συμβουλής) πως: «Δεν έχει αξία να ζούμε στις αναμνήσεις, στις μεταμέλειες μας για τις παλιές καλές μέρες ή στην λύπη για φίλους που έχουν πια φύγει από τη ζωή. Οι σκέψεις μας πρέπει να κατευθύνονται προς το μέλλον και στα πράγματα, για τα οποία μπορούμε να κάνουμε κάτι».
Η επόμενη συμβουλή που έδωσε ήταν ο καθένας από εμάς να ασχολείται με την ατομικότητά του και ν’ αφήνει τον διπλανό του στην ηρεμία του. Προσοχή όμως: Όχι να είναι αυτό που σήμερα αποτελεί παγκόσμιο άθλημα και είναι ο ωχαδερφισμός και ο… παρτακισμός. Απλά να μην τον καταπιέζει και να του δίνει την ελευθερία του. Η προτροπή αυτή πήγαινε (και εξακολουθεί να πηγαίνει) κυρίως προς τους γονείς και τα παιδιά τους.
Για να το κάνουν αυτό ιδιαίτερα οι μεγάλοι έπρεπε να ακολουθήσουν την τρίτη συμβουλή της συνταγής. «Βρείτε κάτι να κάνετε» ή αλλιώς και εις την αγγλικήν «get a life». Όταν έχεις ν’ ασχοληθείς με κάτι δεν ασχολείσαι με τους άλλους. Λογικό. Με τον τρόπο αυτό παύεις να έχεις εμμονές. Άρα κερδίζεις χρόνια. Και σε ποσότητα αλλά κυρίως σε ποιότητα.
Αν κάποιος έκανε όλα τα παραπάνω, τότε θα μπορούσε να ακολουθήσει και την τελευταία συμβουλή. Να ξεπεράσει τον φόβο του θανάτου! Ο Μπέρτραντ Ράσελ έλεγε πως ο φόβος του θανάτου είναι «χυδαιότητα».
Ο ίδιος πίστευε ότι κάθε άνθρωπος είναι ή θα έπρεπε να είναι σαν ένας ποταμός, ο οποίος είναι «μικρός στην αρχή, στενά περιορισμένος στις όχθες του και ορμάει παθιασμένα δίπλα από τους βράχους και πάνω στους καταρράκτες. Σταδιακά, ο ποταμός πλαταίνει, οι όχθες υποχωρούν, τα νερά του κυλάνε πιο ήρεμα και στο τέλος, χωρίς κανένα ορατό όριο, γίνεται ένα με τη θάλασσα και χωρίς κανένα πόνο χάνει την ατομικότητα του».
Οι 10 εντολές του δασκάλου προς τους μαθητές
Τον Δεκέμβριο του 1951 ο Μπέρτραντ Ράσελ έγραψε στους New York Times ένα άρθρο με τίτλο «The Best Answer to Fanaticism–Liberalism; Its calm search for truth, viewed as dangerous in many places, remains the hope of humanity» («Η καλύτερη απάντηση στο φανατισμό- φιλελευθερισμό: είναι η ήρεμη αναζήτηση της αλήθειας που τον χαρακτηρίζει, θεωρείται επικίνδυνη σε πολλά μέρη και παραμένει ελπίδα για την ανθρωπότητα»).
Παρέδιδε, λοιπόν, στις επόμενες γενεές τον εξής δεκάλογο ο οποίος ονομάστηκε και «ορθολογικός δεκάλογος»:
1. Μην αισθάνεσαι απολύτως σίγουρος για τίποτα.
2. Μην νομίζεις ότι αξίζει να προχωρήσεις στην απόκρυψη αποδεικτικών στοιχείων, γιατί τα στοιχεία σίγουρα θα έρθουν στο φως.
3. Ποτέ μην προσπαθείς να αποθαρρύνεις τη σκέψη, γιατί είναι σίγουρο ότι θα επιτύχεις.
4. Όταν σου εναντιωθούν, ακόμα και αν είναι ο σύζυγος ή τα παιδιά σου, προσπάθησε να το ξεπεράσεις με επιχειρήματα και όχι ασκώντας εξουσία, γιατί μια νίκη που βασίστηκε στην εξουσία δεν είναι πραγματική, είναι απατηλή.
5. Μην έχεις κανένα σεβασμό για την εξουσία των άλλων, γιατί πάντα θα υπάρχουν αντίθετες, προς αυτήν, εξουσίες που μπορεί να βρεθούν.
6. Μην χρησιμοποιείς εξουσία για να καταπιέζεις απόψεις που νομίζεις ότι είναι επιβλαβείς, γιατί αν το κάνεις, οι απόψεις θα καταπιέσουν εσένα.
7. Μην φοβάσαι να έχεις εκκεντρικές απόψεις, γιατί κάθε «άποψη» που είναι τώρα αποδεκτή ήταν κάποτε εκκεντρική.
8. Βρες περισσότερη ευχαρίστηση στην ευφυή διαφωνία απ’ ότι στην παθητική συμφωνία, γιατί αν εκτιμάς την ευφυΐα, όπως θα έπρεπε, η πρώτη συνεπάγεται βαθύτερη συμφωνία από την δεύτερη.
9. Να είσαι σχολαστικά φιλαλήθης ακόμα και αν η αλήθεια είναι άβολη, γιατί είναι πιο άβολο όταν προσπαθείς να την κρύψεις.
10. Μην αισθάνεσαι ζήλια για την ευτυχία αυτών που ζουν σε παραδείσους ανόητων, γιατί μόνο ένας ανόητος θα νόμιζε ότι αυτό είναι ευτυχία.