Πριν από λίγο καιρό ολοκληρώθηκε στη Βραζιλία η 46η εκδοχή του Κόπα Αμέρικα, της διοργάνωσης που συμμετέχουν οι εθνικές ομάδες της Λατινικής Αμερικής, με την… ευγενική συμπληρωματική συμμετοχή της Ιαπωνίας και του Κατάρ, κάτι που συμβαίνει από το 1993 και μετά, όταν η CONMEBOL (η Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία της Λατινικής Αμερικής), αποφάσισε να καλεί και χώρες που γεωγραφικά δεν έχουν καμία σχέση με εκείνη, ώστε να συμπληρώνεται το «παζλ» της διοργάνωσης, καθώς έχει μόλις δέκα μέλη.
Τότε, πριν από 26 χρόνια, ήταν το Μεξικό και οι ΗΠΑ που είχαν λάβει μέρος. Σε κάθε διοργάνωση συμμετείχαν δύο χώρες εκτός της Ομοσπονδίας, ώστε να συμπληρώσουν τα κενά. Συνήθως, όμως, αυτές ήταν από την αμερικανική ήπειρο. Ωστόσο, φέτος, για πρώτη φορά στην ιστορία της διοργάνωσης και οι δύο εθνικές ομάδες που κλήθηκαν ήταν εκτός αμερικανικών εδαφών. Η Ιαπωνία συμμετείχε για δεύτερη φορά, ενώ το Κατάρ έδωσε το «παρών» για πρώτη και θα κάνει… repeat στη διοργάνωση του 2020, στην οποία έχει κληθεί για πρώτη φορά και η Αυστραλία. Το Μεξικό είχε συμμετάσχει σε κάθε διοργάνωση από το 1993 και φέτος ήταν η πρώτη του απουσία, ενώ οι υπόλοιπες χώρες που έχουν κληθεί κατά καιρούς είναι οι Κόστα Ρίκα, Αϊτή, Ονδούρα, Τζαμάικα και Παναμάς.
Σε όλα αυτά τα χρόνια που υπάρχει το Κόπα Αμέρικα με αυτήν τη μορφή, δεν έχει κληθεί να συμμετάσχει εθνική ομάδα από την Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι με τη γηραιά ήπειρο το ποδόσφαιρο της Λατινικής Αμερικής έχει μεγαλύτερη σχέση. Για την ακρίβεια, συγγενική… Βεβαίως, στα μέρη μας υπάρχει ένας σπουδαίος ποδοσφαιρικός θεσμός με ιδιαίτερη λάμψη, το Euro, με αποτέλεσμα η συμμετοχή σε άλλες διοργανώσεις να καθίσταται ανέφικτη. Παρόλα αυτά, η επιρροή του ευρωπαϊκού στοιχείου στο ποδόσφαιρο της Νοτίου Αμερικής είναι δεδομένη και δεν αμφισβητείται. Αντιθέτως, αποτελεί «παράσημο» το γεγονός ότι πολλοί από τους σημαντικότερους συλλόγους αποτελούν… παιδιά της Ευρώπης.
Ο ρόλος των Γερμανών για να οργανωθεί το άθλημα στη Βραζιλία
Το ποδόσφαιρο στη Νότια Αμερική άρχισε να κάνει «γκελ» στον κόσμο στα τέλη του 19ου αιώνα. Ωστόσο, άρχισε να παίρνει οργανωμένη μορφή γύρω στις αρχές του 20ου αιώνα, κατά κανόνα από κάποιους Ευρωπαίους που είχαν βρεθεί στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού την περίοδο εκβιομηχάνισης της περιοχής. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν λατινογενείς, ωστόσο υπήρχαν και εξαιρέσεις όπως στον νότο της Βραζιλίας, όπως στο λιμάνι του Πόρτο Αλέγκρε, όπου είχαν εγκατασταθεί χιλιάδες Γερμανοί. Αυτοί κατά κύριο λόγο ήταν που μαζί με κάποιους Άγγλους που ίδρυσαν στις 15 Σεπτεμβρίου του 1903 την Γκρέμιο, η οποία έμελλε να γίνει ένας από τους πιο δημοφιλείς συλλόγους στη χώρα του καφέ και εκτός συνόρων.
Την ίδια καταγωγή είχε και ο Φριτζ Εσενφέλντερ, ο οποίος θρυλείται ότι παρουσίασε για πρώτη φορά μια μπάλα ποδοσφαίρου σε έναν γυμναστικό σύλλογο της Κορίτιμπα στις 12 Οκτωβρίου του 1909, για να δημιουργηθεί και ο ομώνυμος σύλλογος στην περιφέρεια του Παρανά. Αυτοί είναι και οι δύο σύλλογοι που κατά καιρούς έχουν αναδείξει παίκτες με γερμανικές ρίζες. Μία από τις πρώτες μεγάλες ομάδες της Βραζιλίας ήταν και η Σπορτ Κλουμπ Τζερμάνια, που ιδρύθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου του 1899 από μέλη της πολυπληθούς γερμανικής κοινότητας του Σάο Πάουλο και αργότερα μετονομάστηκε σε Εσπόρτε Κλούμπε Πινέιρος. Μορφή του συλλόγου ήταν ο Χέρμαν Φρίζε, πρωταθλητής Γερμανίας στα 1500 μέτρα και ποδοσφαιριστής της Γκερμάνια με έδρα το Αμβούργο, που στη συνέχεια έγινε το καμάρι του μεγάλου γερμανικού λιμανιού.
Η πορτογαλική επιρροή και οι Ιταλοί που βρίσκονται παντού
Με βάση το γεγονός ότι η μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό χώρα της Λατινικής Αμερικής μιλάει πορτογαλικά, δεν θα μπορούσε το πορτογαλικό στοιχείο να μην έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και στα ποδοσφαιρικά πεπραγμένα. Δύο είναι, όμως, οι σύλλογοι που κατά κύριο λόγο έχουν «κουβαλήσει» με τιμή την καταγωγή αυτήν: η Βάσκο ντα Γκάμα και η Πορτουγκέζα, όπως μαρτυρούν και τα ονόματά τους.
Η πρώτη Ιδρύθηκε στις 21 Αυγούστου 1898 (το ποδοσφαιρικό τμήμα ξεκίνησε στις 5 Νοεμβρίου 1915) από Πορτογάλους, ενώ έχει την έντονη υποστήριξη από την πορτογαλική κοινότητα του Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου και εδρεύει, η οποία είναι ιδιαιτέρως μεγάλη. Η δεύτερη είναι ουσιαστικά μια ένωση πέντε παουλίστα ομάδων (δηλαδή με έδρα το Σάο Πάουλο), που επίσης είχαν ιδρυθεί από μετανάστες από την ιβηρική χώρα, με ημερομηνία γέννησης τις 14 Αυγούστου του 1920.
Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν και οι Ιταλοί από αυτήν την ιστορία. Μάλιστα, «ευθύνονται» για την ίδρυση δύο εκ των πλέον πετυχημένων σωματείων στη Λατινική Αμερική, η μια με έδρα το Σάο Πάουλο και η άλλη το Μπέλο Οριζόντε. Ο λόγος για την Πλαμέιρας, που έχει κατακτήσει τα περισσότερα πρωταθλήματα στη Βραζιλία με δέκα τον αριθμό, αλλά και την Κρουζέιρο. Η πρώτη ιδρύθηκε στις 26 Αυγούστου 1914 από Βραζιλιάνους ιταλικής καταγωγής ως Παλέστρα Ιτάλια, αλλά μετονομάστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1942. Η δεύτερη ξεκίνησε την ύπαρξή της στις 2 Ιανουαρίου του 1921 και έκτοτε έχει να υπερηφανεύεται πως μαζί με τις Σάο Πάολο, Φλαμένγκο και Σάντος είναι μια από τις τέσσερις ομάδες της χώρας που δεν έχουν υποβιβαστεί ποτέ.
Και η Αγγλία δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από αυτήν τη λίστα, καθώς ο ιδρυτής της Φλουμινένσε στις 21 Ιουλίου 1902 ήταν ο Όσκαρ Κοξ, ένας Βραζιλιάνος βρετανικής καταγωγής. Επίσης, βρετανικής έμπνευσης είναι και το όνομα της Κορίνθιανς, που προήλθε από την πρώην αγγλική ομάδα ποδοσφαίρου, αλλά στη βραζιλιάνικη πρόσθεσαν στο τέλος του ονόματος το αγγλικό «s», ώστε να ξεχωρίζουν οι δύο σύλλογοι. Επίσης, ναι μεν το όνομα σημαίνει Κορίνθιοι, αλλά οι Έλληνες δεν έχουν σχέση με την ίδρυση του σωματείου. Αντιθέτως με την περίπτωση που θα δούμε παρακάτω…
Οι Έλληνες που δημιούργησαν με Γενοβέζους τον σπουδαιότερο σύλλογο της ηπείρου
Η Βραζιλία δεν είναι η μόνη που «βαπτίστηκε» ποδοσφαιρικά από τη γηραιά ήπειρο. Η Αργεντινή, ίσως και σε μεγαλύτερο βαθμό, έχει να λέει ότι οι μισοί και πλέον ποδοσφαιρικοί της σύλλογοι είναι… παιδιά Ευρωπαίων. Για παράδειγμα, η Μπόκα Τζούνιορς, ο πιο πετυχημένος σύλλογος στην αμερικανική ήπειρο και ένας από τους σπουδαιότερους στον κόσμο είναι κατά το ήμισυ και ελληνικό δημιούργημα. Σε αντίθεση με τα περισσότερα ποδοσφαιρικά σωματεία των αρχών του 20ού αιώνα, που ιδρύθηκαν από Άγγλους, η Μπόκα ξεκίνησε ως η ομάδα Ελλήνων και Ιταλών μεταναστών που ήταν συγκεντρωμένοι στο λιμάνι του νοτιοανατολικού Μπουένος Άιρες. Εκεί οφείλεται και το προσωνύμιο Γενοβέζοι (Los Xeneizes), αφού η συνοικία Λα Μπόκα ήταν η «καρδιά» της παροικίας των προερχομένων από τη Γένοβα μεταναστών.
Ημερομηνία ίδρυσης της Μπόκα είναι η 3η Απριλίου του 1905, όταν Ιταλοί και Έλληνες συγκεντρώθηκαν στο σπίτι του Εστεμπάν Γκαμπλιέτο με σκοπό την ίδρυση του σωματείου. Οι υπόλοιποι παρευρισκόμενοι ήταν οι Αλφρέντο Σαρπάτι, Σαντιάγκο Σάνα, οι αδερφοί Ιωάννης και Θεόδωρος Φαρέγκας από τη Χίο και ο Κωνσταντίνος Καρούλιας από τη Σάμο. Φυσικά, το όνομα του συλλόγου είναι στην αγγλική γλώσσα, όπως συνηθιζόταν τότε στην Αργεντινή, αλλά τίποτα δεν αμφισβητεί την καταγωγή της. Σε αυτήν… έκατσε ιδανικά και η ιστορία για τα χρώματά του, καθώς αρχικά καταργήθηκαν τα ροζ και στη συνέχεια χάθηκε μια διαμάχη για τα ασπρόμαυρα. Έτσι, υιοθετήθηκαν αυτά της σημαίας του πρώτου καραβιού που θα έμπαινε στο λιμάνι, που ήταν σουηδικό. Έτσι, ήρθε το μπλε και το κίτρινο, με το πρώτο να υποδεικνύει και τις καταβολές των ιδρυτών.
Οι πρώτοι σύλλογοι με τη βρετανική ρίζα και ο πιονέρος Χάτον
Πάντως, η πρώτη επιρροή στο ποδόσφαιρο της Αργεντινής είναι βρετανική. Κάτι που μόνο τυχαίο δεν είναι, φυσικά, καθώς από εκεί προήλθε το άθλημα στη σύγχρονη μορφή του. Μάλιστα, ως πρώτη πρωταθλήτρια της χώρας το μακρινό 1891 αναφέρεται η Σεντ Άντριους, μια ομάδα από Σκωτσέζους μετανάστες που πήρε το όνομά της από το ομώνυμο σχολείο στην ευρύτερη περιοχή του Μπουένος Άιρες. Στη συνέχεια το σωματείο έπαψε να υφίσταται.
Ο άνθρωπος που ουσιαστικά «έσπειρε» το μικρόβιο του ποδοσφαίρου στην Αργεντινή ήταν ο Σκωτσέζος Αλεξάντερ Γουότσον Χάτον, ο οποίος μετέβη στο Μπουένος Άιρες το 1882. Εκεί εργάστηκε για λίγο ως διευθυντής στο σχολείο Σεντ Άντριους, αλλά παραιτήθηκε λίγο αργότερα, επειδή δεν του έδιναν πόρους για τη δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων. Στη συνέχεια δημιούργησε το Λύκειο της πόλης (Buenos Aires English High School, γνωστό και ως BAEHS), όπου άρχισε να ξεδιπλώνει τις εκπαιδευτικές μεθόδους του και ταυτόχρονα τη δημιουργία αθλητικών συλλόγων. Μια από τις μεταγραφές που έκανε ήταν ο Γουίλιαμ Γουότερς, από την πατρίδα του, ο οποίος έφερε μαζί του στην Αργεντινή και τους πρώτους Βρετανούς ποδοσφαιριστές. Στα «σπλάχνα» του σχολείου αυτού δημιουργήθηκε από τους μαθητές του και η Αλούμνι, στις 3 Οκτωβρίου του 1898, η οποία κατέκτησε δέκα πρωταθλήματα, μέχρι να πάψει να υφίσταται το 1913.
Από εκεί άρχισε να εξαπλώνεται η φήμη του ποδοσφαίρου στη χώρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα βρετανικής ρίζας ομάδα είναι η Μπάνφιλντ, που εδρεύει στην περιοχή με το ίδιο όνομα στο Μπουένος Άιρες. Μάλιστα, δημιουργήθηκε από κοινού από Άγγλους, Σκωτσέζους και Ιρλανδούς μετανάστες, στις 21 Ιανουαρίου του 1896. Αγγλική καταγωγή έχει και η Κίλμες, η οποία δημιουργήθηκε στις 27 Νοεμβρίου του 1887, που στην αρχή είχε στο όνομά της και το συνθετικό Ρόβερς. Στη συνέχεια, όμως, το όνομά της έχει μόνιμα το Ατλέτικο Κλουμπ, στην ισπανική γλώσσα δηλαδή. Πολύ παλιότερος σύλλογος είναι η Ροζάριο Σεντράλ, στην ομώνυμη πόλη, που επίσης οι καταβολές του έχουν να κάνουν με τη μεγάλη Βρετανία, αφού οι ιδρυτές της στις 24 Δεκεμβρίου του 1989 ήταν εργάτες στην εταιρεία Central Argentine Railway. Ένας Βρετανός ήταν που είχε προτείνει το όνομα Central Argentine Railway Athletic Club, ενώ ο πρώτος πρόεδρος ήταν Σκωτσέζος. Όσο για την Άρσελαν Σαραντί, που παραπέμπει το όνομά της στους Λονδρέζους, δεν έχει σχέση με το Νησί., καθώς πήρε το όνομά της από ένα οπλοστάσιο στην περιοχή της Αβεγιανέδα, όπου και δημιουργήθηκε στις 11 Ιανουαρίου του 1957.
Ο αρχαιότερος «ζωντανός» σύλλογος στην Αργεντινή και οι πάντα δραστήριοι Ιταλοί
Το παράδοξο στην περίπτωση της Αργεντινής είναι ότι ο πιο… αρχαίος ποδοσφαιρικός σύλλογος που είναι ακόμη εν ζωή στην Αργεντινή δεν έχει βρετανικές ρίζες. Ο λόγος για τη Χιμνάσια Λα Πλάτα, η οποία αρχικά ιδρύθηκε σαν σωματείο γυμναστικής και ξιφασκίας, αλλά αργότερα επεκτάθηκε και στο πλέον λαοφιλές άθλημα του πλανήτη. Εννοείται, όπως αποδεικνύει και το παράδειγμα της Μπόκα, μεγάλη είναι η επιρροή της Ιταλίας, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την Ιταλιάνο, όπως μαρτυρά και το όνομά της, με έτος ίδρυσης τις 29 Δεκεμβρίου του 1989, αλλά κυρίως τις Βελέζ Σάρσφιλντ και Σαν Λορέντσο. Η πρώτη, με ημερομηνία ίδρυσης την 1η Ιανουαρίου 1910 είχε και για πολλά χρόνια (1914-33) ως χρώματα τα πράσινο-άσπρο-κόκκινο, ενώ η δεύτερη, που γεννήθηκε την 1η Απριλίου του 1908 ουσιαστικά ήταν το αποτέλεσμα του Ιταλού σε καταγωγή κληρικού, Λορέντσο Μάσα, ο οποίος ήθελε να προστατεύσει κάποια παιδιά που έπαιζαν ποδόσφαιρο στον δρόμο.
Τέλος, υπάρχει και ο γαλλικός αντίκτυπος, με τη Λανούς να είναι η ομάδα που πήρε το όνομα από την ομώνυμη πόλη, την οποία δημιούργησε ο Γάλλος επιχειρηματίας Ανακαρσίς Λανούς, ενώ με… σπόντα συνδέεται και Ρασίνγκ Κλουμπ, η οποία δεν έχει σχέση με τη Γαλλία, αλλά το πρώτο συνθετικό του ονόματός της το πήρε από ένα περιοδικό αυτοκινήτου από τη συγκεκριμένη χώρα.
Η «πολύχρωμη» Χιλή και το… μεσανατολικό στο ποδόσφαιρό της
Στη Χιλή επίσης υπάρχουν πολλές ομάδες που οι ρίζες τους είναι ευρωπαϊκές, όπως φροντίζουν να «μαρτυρούν» και τα ονόματά τους. Η Αουντάξ Ιταλιάνο δεν αφήνει αμφιβολία για την καταγωγή του σωματείου που δημιουργήθηκε στις 30 Νοεμβρίου του 1910. Οι Ιταλοί μετανάστες στο Σαντιάγκο ήταν αυτοί που τον δημιούργησαν, κάτι που συνέβη και με την Ουνιόν Εσπανιόλα στις 18 Μαΐου του 1897, από Ισπανούς μετανάστες, που έψαξαν να βρουν την τύχη τους στη Χιλή. Η Έβερτον της Βίνια ντελ Μαρ παραπέμπει στον αντίστοιχο αγγλικό σύλλογο. Καθόλου τυχαία, καθώς ένα γκρουπ Άγγλων μεταναστών στη Χιλή ήταν αυτό που δημιούργησε τον σύλλογο στις 24 Ιουνίου του 1909, με τον Ντέιβιντ Φόξλεϊ να είναι αυτός που έδωσε και το όνομα. Προφανώς, όντας ο ίδιος οπαδός της ομάδας που εδρεύει στο Λίβερπουλ.
Όμως, η ομάδα που έχει να καυχιέται περισσότερο για την καταγωγή της στη Χιλή, είναι η Παλεστίνο. Δημιουργήθηκε στις 20 Αυγούστου του 1920, κατακαλόκαιρο για εμάς, στην «καρδιά» του χειμώνα στο νότιο ημισφαίριο από Παλαιστίνιους μετανάστες στη χώρα. Η παλαιστινιακή κοινότητα στη Χιλή είναι ιδιαίτερα έντονη και εκφράζεται από την ομάδα που έχει ως χρώματά της άσπρο, μαύρο, πράσινο και κόκκινο. Το 2014 είχε προκαλέσει πολιτική αντιπαράθεση μέσω του ποδοσφαίρου, όταν οι επιτελείς της ομάδας χρησιμοποίησαν στον «άσο» στα νούμερα της ομάδας τον χάρτη της Ενιαίας Παλαιστίνης.
Οι αντιδράσεις της εβραϊκής κοινότητας στη Χιλή ήταν έντονες, όπως και της Νουμπλένσε, της ομάδας που την εκφράζει και τότε έπαιζε στην πρώτη κατηγορία της χώρας. Όπως μπορεί να φανταστεί εύκολα κάποιος, το νούμερο 11 ήταν αυτό που έκανε το μεγαλύτερο «γκελ». Ένα… μίνι μεσανατολικό δημιουργήθηκε, μέχρι που παρενέβη η Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία της χώρας και τελικά απαγόρευσε τη χρήση τους.
Οι «γίγαντες» της Ουρουγουάης είναι… Βρετανοί και ο «Δούναβης»
Στις 28 Σεπτεμβρίου του 1891 δημιουργήθηκε το πιο πετυχημένο -από άποψη τίτλων- σωματείο στην Ουρουγουάη και αυτό που «κουβαλάει» πίσω του τους περισσότερους οπαδούς, η Πενιαρόλ. Γεννήθηκε από εργάτες της εταιρείας Central Uruguay Railway Company, στο Μοντεβίδεο, αρχικά ως τμήμα κρίκετ. Εκεί εργάζονταν 72 Βρετανοί, 45 ντόπιοι και ένας Γερμανός και κάπως έτσι ξεκίνησε η ιστορία. Αν και το όνομά του ήταν αρχικά CURCC, από τα αρχικά της εταιρείας, στη συνέχεια μετονομάστηκε με το τωρινό της όνομα, που έχει ιταλικές ρίζες, με τον πρώτο της πρόεδρο να είναι ο Φρανκ Χέντερσον. Ουσιαστικά, ο σύλλογος έπιασε τους μετανάστες στην πρωτεύουσα της χώρας από… όλες τις πλευρές.
Αρκετά χρόνια αργότερα δημιουργήθηκε και ένας άλλος σύλλογος με αγγλικές ρίζες και όνομα και πιο συγκεκριμένα στις 12 Φεβρουαρίου του 1915. Η Λίβρπουλ του Μοντεβίδεο, η οποία είναι το δημιούργημα μιας ομάδας σπουδαστών σε καθολικό σχολείο Καπουτσίνων. Το όνομά του το πήρε προς τιμήν του σπουδαίου αγγλικού συλλόγου, αλλά τα χρώματα στις εμφανίσεις δεν είναι κόκκινα, αλλά παρόμοια με αυτά της Ίντερ.
Μια από τις ομάδες που ξεχωρίζουν στην Ουρουγουάη είναι και η Ντανούμπιο. Το όνομά της σημαίνει «Δούναβης» και είναι η δημιουργία δύο μεταναστών στη χώρα με βουλγαρική καταγωγή, των αδελφών Μιγκέλ και Χουάν Λαζάροφ, μαζί με κάποιους πιτσιρικάδες από το σχολείο στο Μοντεβίδεο με όνομα «Republica de Nicaragua».
Οι ομάδες αυτές είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές στη Λατινική Αμερική όσον αφορά τις ρίζες τους και τη μεγάλη σύνδεση που έχει η δημιουργία τους με την Ευρώπη. Ωστόσο, είναι δεδομένο πως το ποσοστό είναι σχετικά μικρό, δεδομένης της απήχησης που έχει το λαοφιλέστερο άθλημα σε αυτήν τη… γωνιά του πλανήτη.