Μία βόλτα σε κεντρικά σημεία της Αθήνας, όπως η Πανεπιστημίου και η Βασιλίσσης Σοφίας, είναι αρκετή για να αναρωτηθεί κανείς ποιος είχε επιμεληθεί με τόση αγάπη τα κτίρια και κατ’ επέκταση και την εικόνα της πόλης, προσφέροντάς της τον ευρωπαϊκό αέρα που της έλειπε μέσα από πραγματικά «στολίδια» σημεία αναφοράς για την αρχιτεκτονική της και σταθερές αξίες στο πέρασμα του χρόνου.
Στα περισσότερα από αυτά – Προεδρικό Μέγαρο, Ακαδημία Αθηνών, Ιλίου Μέλαθρον, Εθνικό Θέατρο, Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού, Ξενοδοχείο «Μπάγκειον κ.α.– η προσωπική υπογραφή ενός και μόνο αρχιτέκτονα είναι έντονα εμφανής, καταδεικνύοντας την αγάπη του τόσο για το αντικείμενό του, όσο και για την ίδια την Αθήνα.
Η αρχιτεκτονική του Ερνέστου Τσίλερ, του Γερμανού αρχιτέκτονα και πανεπιστημιακού από την Σαξονία, επηρέασε περισσότερο από κάθε άλλο αρχιτέκτονα την ελληνική αρχιτεκτονική, ενώ υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελεστές της διαμόρφωσης και ανάπτυξης του ώριμου ελληνικού κλασικισμού.
Η χαρακτηριστική του σφραγίδα αποτυπώνεται σε θέατρα, εκκλησίες και μέγαρα της Αθήνας, αναδεικνύοντάς τον στον άνθρωπο που «μεταμόρφωσε» την Αθήνα, προσδίδοντάς της μια αύρα μεγαλοπρέπειας.
Το ύφος του, το οποίο εμπνέεται από την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Αναγέννηση αλλά και από βορειοευρωπαϊκά στοιχεία, μπορεί να χαρακτηριστεί εκλεκτικό στο πλαίσιο του νεοκλασικισμού.
Ποιος ήταν ο Ερνέστος Τσίλλερ
Γεννημένος από εύπορους γονείς το 1837 σε ένα προάστιο της Δρέσδης στη Σαξονία, είχε εννιά αδέρφια, ενώ η οικογένειά του διατηρούσε κατασκευαστική εταιρεία. Ο πατέρας του ήταν ο πρώτος «μέντοράς» του, που τον έφερε σε επαφή με τις οικοδομές και του μετέφερε κάποιες από τις πρακτικές γνώσεις του αναφορικά με το επάγγελμα.
Σπούδασε αρχιτεκτονική στη Βασιλική Σχολή Οικοδομικών Κατασκευών στη Δρέσδη –κατά την διάρκεια των σπουδών του κατάφερε να τιμηθεί δύο φορές με μετάλλια για τις επιδόσεις του– και ολοκληρώνοντας τις σπουδές του το 1858 εγκαταστάθηκε στη Βιέννη.
Χρονιά σταθμός για την εξέλιξή του στο χώρο της Αρχιτεκτονικής, καθώς έπιασε δουλειά ως αρχιτέκτονας στο γραφείο του Θεόφιλου Χάνσεν, του Δανού αρχιτέκτονα σημαντικού εκπρόσωπου του νεοκλασικισμού, η φήμη του οποίου ταξίδεψε στον κόσμο λόγω των κατασκευών του στην αυστριακή πρωτεύουσα. Πρόκειται, μάλιστα, για τον αρχιτέκτονα που σχεδίασε την Ακαδημία Αθηνών και τη Βαλλιάνειο Εθνική Βιβλιοθήκη, τα οποία μαζί με το Πανεπιστήμιο Αθηνών (έργο του αδερφού του Χριστιανού Χάνσεν) αποτελούν την περίφημη «νεοκλασική τριλογία της Αθήνας».
Ο Τσίλλερ δίπλα στο Χάνσεν ταξίδεψε στην Ελλάδα για πρώτη φορά το 1861, προκειμένου να επιβλέψει, σε ηλικία μόλις 24 ετών, την ανέγερση της Ακαδημίας Αθηνών (τότε ονομαζόταν Σιναία Ακαδημία). Κατά την διάρκεια της παραμονής του εδώ επισκέφθηκε διάφορα σημεία της χώρας προκειμένου να γνωρίσει από κοντά κάποιους από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς της θησαυρούς. Το 1864, μετά την έξωση του Όθωνα, μεταβαίνει και πάλι στη Βιέννη, ενώ το 1868 επιστρέφει, μόνιμα πια, στην Ελλάδα ως ανεξάρτητος αρχιτέκτονας.
Το 1878 διορίστηκε καθηγητής στο Σχολείο των Τεχνών, αργότερα μετονομάστηκε σε Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, από το οποίο, ωστόσο, εκδιώχθηκε το 1883 καθώς αρνήθηκε να «κάνει τα στραβά μάτια» για τις οικονομικές καταχρήσεις αναφορικά με την ανέγερση του Ζαππείου.
Η φιλία του με τον Γεώργιο Α’
Με τη βοήθεια των Χάνσεν και Σίνα (χρηματοδότη της Σιναίας Ακαδημίας, του πρώτου μεγάλου δημόσιου αρχιτεκτονικού έργο των Αθηνών, αποκλειστικά χτισμένου από πεντελικό μάρμαρο), ο Τσίλερ απέκτησε τις περισσότερες διεθνείς και ελληνικές διασυνδέσεις με τους μελλοντικούς πελάτες του, ιδίως την εποχή της βασιλείας του Γεωργίου Α’.
Μάλιστα, η φιλία που κατάφερε να αναπτύξει με τον βασιλιά Γεώργιο Α’ έδρασε καταλυτικά για την καριέρα του στη χώρα μας, με τον ίδιο να του αναθέτει τον σχεδιασμό και την ανέγερση των θερινών ανακτόρων στο Τατόι, στους Πεταλιούς αλλά και αργότερα του ανακτόρου του διαδόχου του θρόνου.
Με την βασιλική εύνοια για σύμμαχό του, η δημοφιλία του όλο και αυξανόταν με το εκλεκτικιστικό του προφίλ να προσελκύει όλο και περισσότερα έργα. Ανάμεσά τους εντυπωσιακά δημόσια κτίρια (αναγνωριστικά τους στοιχεία το ελληνικό πνεύμα του κλασικισμού και η βυζαντινή παράδοση) και μεγαλοπρεπείς ιδιωτικές κατοικίες και επαύλεις, όπως η Ατλαντίς στην Κηφισιά (βασικά χαρακτηριστικά τους ο αθηναϊκός νεοκλασικισμός ή ο εκλεκτισμός), που χαρακτηρίζουν το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Η αισθητική της εποχής του βασιλιά Γεωργίου Α’ συνδυάστηκε με τη δημιουργική σκέψη του Τσίλερ, δημιουργώντας κτίρια πραγματικά κοσμήματα, που έφεραν επιρροές από τους αναγεννησιακούς ρυθμούς, τον ελληνικό κλασικισμό και το νεομπαρόκ.
Πρωτοπόρος στο είδος του
Εκτός από το ιδιαίτερο ταλέντο του στην αρχιτεκτονική ο Τσίλερ διακρίθηκε και αναγνωρίστηκε και σε άλλους τομείς της επαγγελματικής του καριέρας ως «πρωτοπόρος», εφαρμόζοντας τεχνολογίες και τεχνοτροπίες αρκετά μπροστά για την εποχή.
Έτσι, είναι ο άνθρωπος που πρόσθεσε ρολά στα παράθυρα, εισήγαγε τα συστήματα θέρμανσης και εξαερισμού με αεραγωγούς, καθιέρωσε την εγκατάσταση του φωταερίου αλλά και την πυροπροστασία και όλα αυτά με την δημιουργία ενός μόλις κτηρίου. Του Ιλίου Μέλαθρον ή Μέγαρο Σλήμαν (το σημερινό Νομισματικό Μουσείο) επί της Πανεπιστημίου, που σχεδίασε το 1878 ως κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν, του ερευνητή που ανακάλυψε το θησαυρό της αρχαίας Τροίας.
Η ενασχόλησή του με την αρχαιολογία
Λάτρης της αρχαιότητας δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον πειρασμό και να μην ασχοληθεί και με την αρχαιολογία. Γι’ αυτό πραγματοποίησε ανασκαφές στο Παναθηναϊκό Στάδιο, αφού νωρίτερα είχε αγοράσει την έκταση για τον συγκεκριμένο λόγο. Μάλιστα, το σχέδιο της ανακατασκευής του Σταδίου από τον Αναστάσιο Μεταξά είναι βασισμένο τόσο σε ευρήματα παλαιότερων ανασκαφών όσο και σε ευρήματα ερευνών του Τσίλερ.
Επιπλέον, η ενασχόλησή του με την αρχαιολογία τον οδήγησε το 1865 στη δημοσίευση της μελέτης του σχετικά με τον Παρθενώνα, αλλά και την πραγματοποίηση αρχαιολογικών ερευνών για την εύρεση της Τροίας στη Μικρά Ασία. Δεν ήταν λίγες και οι μελέτες του αναφορικά με διάφορα μνημεία της χώρας.
Το μεγαλύτερο και σημαντικότερα μέρος του αρχείου από το σπουδαίο έργο του Τσίλερ το οποίο αποτελείται από περίπου 400 σχέδια και άλλα τεκμήρια της προσφοράς του, όπως μελέτες, κατασκευαστικά σχέδια, έγγραφα, χειρόγραφα, επιστολές, τεκμήρια, φωτογραφίες, ακουαρέλες κ.α. αγοράστηκε το 1961, μετά από πρωτοβουλία του τότε Γενικού Διευθυντή, Μαρίνου Καλλίγα, από την Εθνική Πινακοθήκη και έκτοτε φυλάσσεται στο αρχείο της.