Οι ημέρες που διανύουμε είναι δύσκολες. Σε αυτό δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία. Και γίνονται ακόμα πιο δύσκολες, ειδικά στο ψυχολογικό κομμάτι, γνωρίζοντας όλοι μας πως η εβδομάδα που έρχεται θα είναι εντελώς διαφορετική απ’ ότι έχουμε ζήσει μέχρι και τώρα.
Πάσχα μέσα στο σπίτι και αρνάκι στο φούρνο αντί στη σούβλα δεν είναι κάτι που ο Έλληνας έχει συνηθίσει. Ούτε τα μικρά εορταστικά τραπέζια των λίγων ατόμων.
Το Πάσχα θέλει γλέντι τρικούβερτο. Όχι εφέτος, όμως. Τώρα προέχει το «μένουμε σπίτι» για να την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού.
Η πυρκαγιά που ξέσπασε πριν από μερικές ημέρες κοντά στο Τσέρνομπιλ, ωστόσο, μας θύμισε μια άλλη ιστορία.
Αυτό που τώρα μας συμβαίνει, θα μπορούσε να είχε συμβεί και μια άλλη χρονιά. Πολλοί μπορεί να μην το γνωρίζουν αλλά το Πάσχα του 1986 θα μπορούσε να είναι ίσως και χειρότερο από αυτό που ετοιμαζόμαστε να περάσουμε.
Το αν τελικά δεν έγινε αυτό ήταν επειδή η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου έλαβε μια απόφαση που εμπεριείχε ένα εξαιρετικά μεγάλο ρίσκο προκειμένου να μην διαταραχθεί το εορταστικό κλίμα.
Το τέρας της ραδιενέργειας που είχε απελευθερωθεί μετά το τραγικό δυστύχημα στο Τσέρνομπιλ κατευθυνόταν προς την Ελλάδα. Οι ειδικοί προειδοποιούσαν και πολλές χώρες είχαν λάβει αυστηρά μέτρα προστασίας των πολιτών από αυτό που τότε είχαν αποκαλέσει «θανατηφόρο νέφος».
Η… χρονική σύμπτωση, ωστόσο, δημιουργούσε στη χώρα μας διαφορετικά δεδομένα.
Φαίνεται πως ο τότε πρωθυπουργός εκτός από τα «μπάνια του λαού» ήθελε να προστατέψει και το «Πάσχα του λαού»!
Είναι Σάββατο 26 Απριλίου 1986. Σάββατο του Λαζάρου. Οι Έλληνες έχουν αρχίσει ήδη τις προετοιμασίες για τη Μεγάλη Εβδομάδα αλλά και για το πως θα γιορτάσουν το Πάσχα. Ξημερώματα εκείνης της ημέρας, ωστόσο, μια δοκιμή στον αντιδραστήρα 4 του Eργοστασίου Παραγωγής Πυρηνικής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ, «Β.Ι. Λένιν», οδηγεί στην απόλυτη καταστροφή καθώς τα τεστ που έκαναν οι τεχνικοί οδήγησαν σε πυρηνική έκρηξη!
Δεδομένων των ψυχροπολεμικών πολιτικών συνθηκών που επικρατούσαν τότε στην Ευρώπη, η ΕΣΣΔ επιλέγει να αποκρύψει το ατύχημα. Λίγες ημέρες αργότερα, ωστόσο, σκανδιναβικά εργαστήρια «πιάνουν» μια σημαντική αύξηση της ραδιενέργειας στον αέρα. Οι μετρήσεις «δείχνουν» προς την Ουκρανία και οι Ευρωπαίοι επιστήμονες «παγώνουν» ξέροντας τι υπάρχει εκεί. Tελικά δεν πέφτουν έξω.
Μετά από ισχυρές διεθνείς πιέσεις η Σοβιετική Ένωση παραδέχεται πως υπήρχε ένα μικρό ατύχημα σε κάποιον αντιδραστήρα αλλά δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Ο ισχυρισμός αυτός δεν γίνεται πιστευτός και όσο οι επιστήμονες εντοπίζουν στον αέρα μεγαλύτερες ποσότητες ραδιενέργειας τόσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος. Οι κυβερνήσεις ενημερώνονται και αρχίζουν να λαμβάνουν μέτρα προστασίας των πολιτών (δειλά δειλά στην αρχή, εντατικότερα στη συνέχεια) διότι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πότε το ραδιενεργό νέφος θα περάσει και τα δικά του σύνορα.
Οι Έλληνες μαθαίνουν λίγα πράγματα και αποσπασματικά τη Μεγάλη Δευτέρα και κυρίως από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων την Μεγάλη Τρίτη. Και τότε, όμως, η ενημέρωση είναι ελλιπής.
Ενώ στην πραγματικότητα κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τις επιπτώσεις η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ζητά από τους επιστήμονες να είναι προσεκτικοί για να μην προκληθεί πανικός. Λέγεται, μάλιστα, πως όταν ένας επιστήμονας του Δημόκριτου αντέδρασε και ζήτησε να ενημερωθεί ο κόσμος για τους κινδύνους… απολύθηκε!
Όλοι ετοιμάζονταν για την μεγάλη πασχαλινή έξοδο και τίποτα δεν μπορούσε να ανακόψει αυτή την πορεία. Οι λακωνικές κυβερνητικές δηλώσεις προκαλούν την αντίδραση της αντιπολίτευσης που βρίσκει την ευκαιρία να πει πως το ΠΑΣΟΚ «προστατεύει την ΕΣΣΔ», ενώ στο παιχνίδι μπαίνει και το ΚΚΕ που μέσω του Ριζοσπάστη κάνει λόγο για «αντισοβιετικό νέφος» που έχει καλύψει την Ευρώπη!
Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας έβγαλε καθησυχαστική ανακοίνωση στις 3 Μαΐου: «το ραδιενεργό νέφος δεν έχει φτάσει στον ελληνικό χώρο, αλλά ακόμη και αν οι μετεωρολογικές συνθήκες ευνοήσουν τη μεταφορά υπολειμμάτων στη χώρα δεν αναμένεται να σημειωθεί σημαντική αύξηση της ραδιενέργειας γιατί το νέφος θα έχει εξασθενίσει». Συγκρατήστε την ημερομηνία…
Ουσιαστικά τα πρώτα μέτρα της κυβέρνησης έρχονται ακριβώς μετά το τέλος και της επιστροφής των εκδρομέων από την επαρχία! Τότε, από την Τρίτη 6 Μαΐου, μπαίνουν οι πρώτοι περιορισμοί (με την μορφή σύστασης) στην κατανάλωση γαλακτοκομικών και οπωροκηπευτικών προϊόντων.
Αυτό ήταν αρκετό. Επικρατεί πανικός και τα ράφια των σούπερ μάρκετ αδειάζουν.
Στην πραγματικότητα το ραδιενεργό νέφος είχε μπει στην Ελλάδα από τα βόρεια σύνορά μας, τα ξημερώματα της επόμενης του Πάσχα, λίγες ώρες δηλαδή μετά το πατροπαράδοτο σούβλισμα του οβελία. Σύμφωνα με τους επιστήμονες μάλιστα είχε χρειαστεί περίπου 24 ώρες για να καλύψει ολόκληρη τη χώρα.
Ο πρώην πρύτανης του ΕΜΠ, Σίμος Σιμόπουλος, χρόνια αργότερα, είχε αποκαλύψει πως μετά από πολύχρονες έρευνες διαπιστώθηκε ότι η υψηλή ραδιενέργεια σε περιοχές κυρίως της Βορείου Ελλάδος, οφειλόταν στις βροχοπτώσεις εκείνης της περιόδου. Η ραδιενέργεια πέρασε στο έδαφος, αλλά και σε όσους ήταν εκτεθειμένοι στη βροχή.
«Οι άνθρωποι είχαν βγει στον ελεύθερο χώρο. Έβρεξε εκείνη την εποχή. Πίστεψαν στις διαβεβαιώσεις της ελληνικής κυβέρνησης και της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, βρίσκονταν χωρίς προστατευτικό μέτρο σε ελεύθερους χώρους και έτσι δέχτηκαν μεγάλα ποσοστά ραδιενέργειας», είχε πει ο διακεκριμένος επιστήμονας.
Ενδεικτική της κατάστασης που επικρατούσε εκείνες τις κρίσιμες ημέρες είναι και η ιστορία που ακολουθεί με πρωταγωνιστή τον Χρήστο Σωτηρακόπουλο.
Ο, τότε, 23χρονος δημοσιογράφος ήταν απεσταλμένος της ΕΡΤ στον τελικό του Κυπέλλου Κυπελλούχων στη Λυών όπου θα αναμετρούνταν η Ντιναμό Κιέβου την Ατλέτικο Μαδρίτης (για την ιστορία ο αγώνας έληξε με 3-0 υπέρ των Ουκρανών).
Ήταν ο μόνος τελικός που έγινε Παρασκευή αντί Τετάρτης και η κρατική τηλεόραση τον έδειξε σε μαγνητοσκόπηση το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου για να μη διαταράξει το θρησκευτικό συναίσθημα των πιστών.
Στο βιβλίο του «Παιχνίδι χωρίς όρια» ο γνωστός δημοσιογράφος περιγράφει το τι είπε και δεν μεταδόθηκε:
«Το ματς διεξαγόταν την ίδια ώρα με την περιφορά του Επιταφίου. Συνεπώς προγραμματίστηκε να μεταδοθεί το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου σε μαγνητοσκόπηση. Ως αφελής ξεκίνησα με πρόλογο που αφορούσε την είδηση! Μίλησα για τον τραγικό συμβάν και αναφέρθηκα στην προσπάθεια των Σοβιετικών να καλύψουν το θέμα. Άθελά μου, αν το ματς ήταν σε απευθείας μετάδοση, θα δημιουργούσα μίνι… κυβερνητική κρίση! Και αμφιβάλλω αν θα ξαναπερνούσα ποτέ απέξω από τηλεοπτικό στούντιο! Το ότι το ματς ήταν μαγνητοσκοπημένο έδωσε τη λύση! Στην Αγία Παρασκευή «έκοψαν» όλο το κομμάτι του προλόγου και η σύνδεση με το «Ζερλάν» ξεκίνησε με τη σέντρα!
[… ] Επιστρέφοντας στην Αθήνα, οριακά λίγο πριν την Ανάσταση συνειδητοποίησα πως κανείς δεν ήξερε κάτι! Ο ταξιτζής, ο περιπτεράς, ο πατέρας μου, οι κολλητοί μου φίλοι! Όπως στους εφιάλτες που τρέχεις και είσαι πάντα στο ίδιο σημείο, ένιωθα σα να μιλούσα άλλη γλώσσα. Πέρασαν ακόμα 48 ώρες για να πληροφορηθεί ο λαός αυτό που στην Ευρώπη γνώριζαν από μέρες! Μια αληθινή ιστορία που ακόμη και τώρα, κάθε φορά που έρχεται στο μυαλό μου, νιώθω μια ανατριχίλα και ένα πολύ περίεργο συναίσθημα».