O ερχομός των ρομπότ είναι μεν αναπόφευκτος, αλλά δεν πρέπει να αποτελέσει “όχημα” για την αύξηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων
Του Γιώργου Βλασσόπουλου*
Η λέξη ρομπότ είναι τσεχικής προέλευσης (robota σημαίνει εργασία, αλλά και αγγαρεία..) Σήμερα σηματοδοτεί αυτόνομες μηχανές που μπορούν να κάνουν την ζωή μας πιο εύκολη και πιο γρήγορη ακολουθώντας τις οδηγίες ενός ανθρώπου ή ενός κατάλληλα προγραμματισμένου ηλεκτρονικού υπολογιστή . Ήδη ρομπότ έχουν αναπτυχθεί σε κλάδους όπως η υγεία, η εκπαίδευση , αλλά και στη δημόσια διοίκηση, ιδίως (αλλά όχι μόνο) σε χώρες προηγμένες σε θέματα νέων και έξυπνων τεχνολογιών. (π.χ. ΗΠΑ, Γερμανία, Ιαπωνία, Κίνα).
Τον Φεβρουάριο 2017 το Ευρωπαικό Κοινοβούλιο ασχολήθηκε με πρόταση νόμου για εισαγωγή ενός σύγχρονου θεσμικού πλαισίου λειτουργία των ρομπότ με πρόβλεψη νομικής υπόστασής τους μέσω ηλεκτρονικής ταυτότητας. Πράγματι με ψήφισμα της 16-2-2017 το ΕΚ απευθύνεται θεσμικά προς την Ευρωπαική Επιτροπή αναγνωρίζοντας την ανάγκη για παρεμβάσεις αστικού δικαίου όπως θέσπιση κώδικα δεοντολογίας , εισαγωγή κανόνων προς αποφυγή ατυχημάτων από την λειτουργία των ρομπότ, προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας και προσωπικών δεδομένων Επίσης πρότεινε τη δημιουργία Ευρωπαικού Οργανισμού Ρομποτικής. (www. europarl.eu). ΄Ομως δεν έθεσε ως προτεραιότητα το αίτημα για εξέταση άλλων πτυχών του θέματος όπως πρόβλεψη φορολόγησης των φυσικών ή νομικών προσώπων (εταιρειών) που χρησιμοποιούν ρομπότ επιχειρηματικά καθώς και ρύθμιση ζητημάτων κοινωνικής ασφάλισης που άπτονται με την καθημερινή χρήση των ρομπότ. Υπενθυμίζεται ότι η Επιτροπή Νομικών Θεμάτων του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου είχε προετοιμάσει αναλυτική έκθεση για την ανάγκη θέσπισης ενός ολοκληρωμένου ρυθμιστικού πλαισίου λειτουργίας των ρομπότ και ευρύτερα της τεχνητής νοημοσύνης (Artificial Intelligence-AI) με έμφαση σε κανόνες δεοντολογίας ιδίως σε πρακτικές εφαρμογές , όπως τα αυτοκίνητα του μέλλοντος χωρίς οδηγό.
Είναι λοιπόν προφανές ότι ο νομοθέτης δεν μπορεί να μείνει απαθής , διότι οι σχετικές τεχνολογικές εξελίξεις είναι ταχύτατα και αναμένεται να αναμορφώσουν καταλυτικά το περιβάλλον εργασίας και ευρύτερα το επιχειρηματικό περιβάλλον. Εργασίες χαμηλής ή και μεσαίας ειδίκευσης μπορεί να υποκατασταθούν από ρομπότ με συνέπεια τον κίνδυνο απώλειας πολλών θέσεων εργασίας σε παγκόσμια κλίμακα με αποτέλεσμα αφενός ένα αρνητικό ισοζύγιο θέσεων εργασίας λόγω αυτοματοποίησης και αφετέρου ένα πιεστικό και αγχωτικό εργασιακό περιβάλλον εντατικοποίησης την εργασίας. Από την άλλη πλευρά υποστηρίζεται ότι θα δημιουργηθούν και πολλές νέες θέσεις εργασίας υψηλής εξειδίκευσης προς διευκόλυνση της λειτουργίας των ρομπότ (βλ. στοιχεία Διεθνούς Ομοσπονδίας Ρομποτικής, www. ifr.org). ΄Ομως η επίτευξη ενός θετικού ισοζυγίου θέσεων εργασίας προυποθέτει ένα μακρόπνοο ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο για την ομαλή ένταξη και λειτουργία των ρομπότ στην παγκόσμια αγορά εργασίας. Το σχέδιο αυτό συνδέεται με μία ολιστική θεώρηση του θέματος, ώστε να ληφθούν υπόψη, πέραν του οικονομικού παράγοντα (κέρδος-ζημία) και παράγοντες όπως ο εργασιακός, κοινωνικός, ψυχολογικός, υγείας.
Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και επιχειρηματίες πολυεθνικών εταιρειών του κλάδου της πληροφορικής έχουν προτείνει τη φορολόγηση όσων εκμεταλλεύονται επιχειρηματικά τα ρομπότ με σκοπό τη δημιουργία και χρηματοδότηση ενός ταμείου για την επανακατάρτιση των εργαζομένων, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν σε νέες δεξιότητες συμβατές με τις εκτεταμένες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης . Επιπλέον έχει προταθεί η πρόβλεψη ενός καθολικού εγγυημένου εισοδήματος σε παγκόσμια κλίμακα. Όμως μεγάλο ζητούμενο είναι να τεθεί ως παγκόσμια προτεραιότητα ότι τα ρομπότ θα λειτουργούν στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι βέβαια το αντίστροφο. Εν συνεχεία απαιτείται μία ευρεία διαβούλευση των κοινωνικών εταίρων (εκπροσώπων εργοδοτών και εργαζομένων) μαζί με τις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίας για την εκπόνηση ενός παγκόσμιου αναπτυξιακού σχεδίου εισαγωγής και αξιοποίησης των ρομπότ με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και κοινωνικής καινοτομίας ,ώστε τα οφέλη να διαχέονται σε ολόκληρη την κοινωνία και να μην είναι προνόμιο λίγων. Βέβαια ο συσχετισμός των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων είναι καταλυτικός παράγοντας ως προς την κατεύθυνση (συντηρητική η προοδευτική) των βασικών επιλογών και τρόπων εφαρμογής των επιτευγμάτων της ρομποτικής στην οικονομία και ευρύτερα στο κοινωνικό σύνολο. Γι αυτό και η όλη πορεία θα είναι δύσκολή και ανηφορική, αφού η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης εμπλέκεται και με ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, τα οποία πρέπει να μην αντιστρατεύονται στην πράξη το καλώς νοούμενο συμφέρον της κοινωνίας.
Με άλλα λόγια ο ερχομός των ρομπότ είναι μεν αναπόφευκτος, αλλά δεν πρέπει να αποτελέσει “όχημα” για την αύξηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Αντίθετα, είναι άκρως επίκαιρο το αίτημα για αξιοποίηση των τεράστιων δυνατοτήτων της ρομποτικής προς όφελος κάθε πολίτη με έμφαση στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες όπως ΑΜΕΑ, μονογονεικές οικογένειες, πολύτεκνοι, μακροχρόνια άνεργοι, άστεγοι, χαμηλόμισθοι και χαμηλοσυνταξιούχοι, ανήλικοι, υπερήλικες, κάτοικοι απομακρυσμένων ορεινών ή νησιωτικών περιοχών.
Μία τόσο μεγάλη πρόκληση μπορεί και πρέπει να αποτελέσει την αφετηρία για τεχνολογική ανάπτυξη με θετικό κοινωνικό πρόσημο. Η χώρα μας μπορεί να ανταποκριθεί εμπράκτως και εγκαίρως σε αυτή την πρόκληση με στόχο την ενίσχυση του θετικού ισοζύγιου θέσεων εργασίας , λόγω αυτοματοποίησης εν προκειμένω, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση ενός καινοτόμου αναπτυξιακού προτύπου με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του τόσο σε ευρωπαικό όσο και σε διεθνές πλαίσιο ( π.χ. ΕΕ , Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, διεθνή fora ). Με τον τρόπο αυτόν θα ενισχυθεί και η κομβική προσπάθεια της Ελλάδας να μετατρέψει το brain drain της κρίσης σε brain gain της ανάπτυξης με ανθρώπινο πρόσωπο.
*Ο Γιώργος Βλασσόπουλος είναι Διδάκτωρ Νομικής
Πηγή: News247