Από την Κάλλια Καστάνη
Υπάρχει μια έντονη, απροσδόκητα συναισθηματική στιγμή στο νέο ντοκιμαντέρ του -βραβευμένου- Alex Gibney και του HBO («The Inventor: Out for Blood in Silicon Valley»), για την Holmes. Aυτή, όπου ο δημοσιογράφος του «Fortune» Roger Parloff που είχε συντάξει το 2014 ένα υμνητικό προφίλ της Elizabeth Holmes και την είδηση της ίδρυσης της start-up Theranos μένει άφωνος από την παραβίαση του κώδικα ηθικής και το μέγεθος της απάτης που ξεσκεπάζεται. Τόσο, που μετά βίας αρθρώνει μια λέξη.
Φυσικά, το πιο καθηλωτικό πρόσωπο στο ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε στα τέλη Γενάρη στο φεστιβάλ κινηματογράφου Sundance, είναι η ίδια η «ηρωίδα» της ιστορίας. Η ξανθιά, λιγνή φιγούρα, με τα τεράστια γαλάζια μάτια -μάτια ελαφιού που κοιτούν ίσια τον φακό, χωρίς ποτέ να ανοιγοκλείνουν, σαν υπνωτισμένα- και τη βαθιά, υποβλητική φωνή που υπόσχεται να σε κάνει μέρος «μιας ιστορίας που θα αλλάξει τον κόσμο». Όπως αποδείχτηκε, κι αυτή ακόμα η φωνή – το «τραγούδι της σειρήνας» που ξελόγιασε δεκάδες σοβαρούς επενδυτές, ισχυρούς άντρες, πολιτικούς όπως τον Henry Kissinger, τον Bill Clinton, τον Rupert Murdoch- ήταν ψεύτικη. Η πραγματική φωνή της Εlizabeth Holmes είναι πιο ψιλή.
Κι όμως, όλα είχαν ξεκινήσει καλά. Ως κόρη μιας εστέτ οικογένειας, Αμερικανών μεγαλοαστών (σ.σ. ο πατέρας της κατείχε διάφορες διευθυντικές θέσεις στον Οργανισμό Διεθνούς Ανάπτυξης και η μητέρα της ήταν βοηθός υπουργού εξωτερικής πολιτικής και άμυνας) η Elizabeth ανατράφηκε -ή, τουλάχιστον, έτσι δήλωνε- με το ιδανικό της επιστήμης, της αριστείας, της κοινωνικής προσφοράς. Στα 7 της επιχείρησε να φτιάξει τη δική της χρονομηχανή. Στα 9 της ανακοίνωσε στην οικογένειά της, πως, όταν θα μεγάλωνε, θα γινόταν δισεκατομμυριούχος – οι συγγενείς της θυμούνται πως, από τότε, «έδειχνε πολύ σοβαρή και αποφασισμένη». Την ίδια χρονιά έγραψε ένα γράμμα στον πατέρα της, όπου δήλωνε: «Αυτό που πραγματικά θέλω στη ζωή μου είναι να ανακαλύψω κάτι καινούριο. Κάτι που η ανθρωπότητα θεωρεί αδύνατο να πετύχει».
Τι θα μπορούσε να είναι αυτό; Μιας και η ίδια έτρεφε παθολογικό φόβο για τις βελόνες, σκέφτηκε πως θα ήταν ενδιαφέρον αν μπορούσε να αλλάξει τον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Στόχος της ήταν όλες οι πανάκριβες, διαγνωστικές εξετάσεις να μπορούν να γίνονται φτηνά και γρήγορα με μία, μόνο σταγόνα αίματος. Με ένα, ανώδυνο τσίμπημα.
Ακολουθώντας το παράδειγμα των θρύλων της επιχειρηματικότητας που έφτιαξαν εταιρίες-κολοσσούς ξεκινώντας «από ένα γκαράζ», το 2003 η 19χρονη φοιτήτρια Elizabeth Holmes, εγκατέλειψε το πανεπιστήμιο Στάνφορντ όπου σπούδαζε χημικός μηχανικός προκειμένου να επενδύσει τα χρήματα από τα δίδακτρά της στην Theranos: μια δική της εταιρία, η οποία θα ειδικευόταν στις υπηρεσίες υγείας. Χρειάστηκε περίπου μια δεκαετία για να υλοποιήσει την ιδέα της. Σχεδόν.
Η συσκευή Edison της Theranos, παρουσιάστηκε ως ένα επαναστατικό διαγνωστικό εργαλείο που έδινε τη δυνατότητα στους ασθενείς με ένα φτηνό τρόπο να ελέγχουν το αίμα τους στο φαρμακείο της γειτονιάς με ένα μόνο τσίμπημα. Φθηνές και γρήγορες εξετάσεις αίματος, άμεσα διαθέσιμες, χωρίς επίσκεψη στο γιατρό. Μια σταγόνα αίμα, θα μπορούσε (μέσα σε 4 ώρες) να δώσει απαντήσεις για 200 τουλάχιστον ασθένειες. Το κόστος ήταν το 50% των παραδοσιακών εξετάσεων αίματος.
Όπως ήταν φυσικό, η αξία της Theranos -που ξεκίνησε με ιδιωτικό κεφάλαιο και χρηματοδότηση μόλις 800 εκατομμυρίων δολαρίων- εκτοξεύτηκε σε χρόνο μηδέν, στα 9 δισεκατομμύρια. Τα περιοδικά, παραληρούσαν για την νεότερη αυτοδημιούργητη γυναίκα που κατάφερε να μπει στη λίστα του Forbes με τους «400 πιο πλούσιους ανθρώπους της Αμερικής» και δημοσίευαν ολόκληρα αφιερώματα στην ιδιόρρυθμη Εlizabeth Holmes: τη δισεκατομμυριούχο που – όπως ο Steve Jobs – φορούσε μόνο μαύρα, δεν έβλεπε ποτέ τηλεόραση, έμαθε Κινέζικα μόνη της, ήξερε απέξω ατάκες από τα βιβλία της Jane Austen και ήταν η πιο ισχυρή νέα παίκτρια στην τεχνολογία της υγείας.
Κι όλα -μα όλα- αυτά, ήταν μια τεράστια απάτη. Στην πραγματικότητα, το μαγικό «προϊόν» της Τheranos, δεν δούλεψε ποτέ, η δε Holmes έκρυβε για χρόνια την αλήθεια από το διοικητικό της συμβούλιο, τους συνεργάτες, τους υπαλλήλους, τους πελάτες της. Η ίδια, έλεγε ψέματα για δήθεν πιστοποιήσεις της τεχνολογίας της εταιρίας από δημόσιους φορείς και πανεπιστήμια, «έδενε» τους υπαλλήλους με ασφυκτικές συμφωνίες εμπιστευτικότητας που δεν τους επέτρεπε να μιλήσουν για όσα συνέβαιναν στην εταιρία, απειλούσε και απέλυε κόσμο με την παραμικρή αφορμή και έκανε απανωτά ραντεβού με επενδυτές, συσσωρεύοντας τεράστια κεφάλαια, τα οποία -μεταξύ άλλων- της εξασφάλιζαν μια glam, πολυτελή ζωή. Βίλες, σωματοφύλακες, ταξίδια με ιδιωτικά αεροσκάφη, Birkin τσάντες. Τον Ιούνιο του 2014, η Holmes ήταν εξώφυλλο στο «Fortune», με τίτλο: «Αυτή η CEO διψάει για αίμα».
Δεκαέξι μήνες μετά από αυτό το εξώφυλλο, όλα άρχισαν να καταρρέουν. Ο δημοσιογράφος John Carreyrou της «Wall Street Journal» δημοσίευσε ένα εκτενές, αποκαλυπτικό άρθρο πάνω στη Theranos, αμφισβητώντας τις μεθόδους και την αξιοπιστία των διαγνώσεων που γίνονταν με τα μηχανήματα της εταιρίας. Όπως απέδειξε, η Theranos διενεργούσε μόνο περίπου 12 εξετάσεις χρησιμοποιώντας τη δική της ελλιπή τεχνολογία, ενώ η πλειονότητα των αναλύσεων γίνονταν με κανονικά δείγματα αίματος, που χορηγούνταν ενδοφλεβίως, σε άλλα εργαστήρια και σε ανησυχητικά μη-επιστημονικές συνθήκες.
Στον απόηχο των αποκαλύψεων, τα ανώτερα στελέχη της εταιρίας αποχώρησαν, το Δ.Σ διαλύθηκε, επενέβη η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και το υπουργείο Δικαιοσύνης, τα εργαστήρια της Τheranos έκλεισαν. Η αυτοκρατορία 9 δισεκατομμυρίων της Holmes έγινε σκόνη μέσα σε μια νύχτα, αφήνοντας τους επενδυτές να κλαίνε τα λεφτά τους. Η «διάδοχος του Steve Jobs» αντιμετωπίζει, πλέον ένα βουνό από κατηγορίες στα ομοσπονδιακά δικαστήρια (για εξαπάτηση, συνομωσία κλπ.) που μπορεί να επιφέρουν φυλάκιση 20 χρόνων. Το «Fortune» δημοσίευσε μια πικρή mea culpa επιστολή προς τους αναγνώστες του. Το ρεπορτάζ του Carreyrou, έγινε βιβλίο, το «Bad Blood: Secrets and Lies in a Silicon Valley Startup» – σύντομα, θα μεταφερθεί στο σινεμά, με πρωταγωνίστρια, την Jennifer Lawrence.
Με τη σειρά της, η Holmes -η οποία δηλώνει «θύμα» της ιστορίας- ετοιμάζει τη δική της απάντηση. Ένα ντοκιμαντέρ ή ένα ακόμα βιβλίο, που θα μοσχοπουλήσει. Ένα βήμα από το οποίο θα διηγείται «τη δική της πλευρά, σε αυτή την ιστορία». Αλλά που, μάλλον, δεν θα απαντά στο μοναδικό ερώτημα, που απασχολεί ακόμα τη Silicon Valley: πώς είναι δυνατόν μια ξανθιά με ψεύτικη φωνή, να εξαπατήσει τόσο πολλούς για τόσο πολύ….
