Κυριακή μεσημέρι στο οδόφραγμα του Αγίου Δομέτιου στη Λευκωσία. Ουρές σχηματίζουν τα αυτοκίνητα με Ελληνοκυπρίους που πρέπει να δείξουν διαβατήριο για να επισκεφθούν την Αμμόχωστο.
Διαβάστε αυτούσιο το ρεπορτάζ της ελληνικης Εφημερίδας “Αυγή” από τη δημοσιογράφο Αλεξάνδρα Χριστακάκη (4/12/2022)
Ο Τουρκοκύπριος φρουρός δεν επιτρέπει την είσοδο σε όσους έχουν χειρόγραφες αστυνομικές ταυτότητες με ελληνικούς χαρακτήρες. Τους δείχνει τον δρόμο της επιστροφής στην ελεύθερη Κύπρο. Επίδειξη ισχύος από τις δυνάμεις κατοχής. Κύπριοι επισκέπτονται την πατρώα κατεχόμενη γη της Αμμοχώστου και περιπλανώνται στους δύο ασφαλτοστρωμένους δρόμους της περίκλειστης πόλης που ο Ερντογάν οριοθέτησε με κόκκινες κορδέλες εδώ και δύο χρόνια δημιουργώντας την ψευδαίσθηση της επιστροφής. Τουρκικές και τουρκοκυπριακές σημαίες ανεμίζουν παντού. Στο βάθος αριστερά «χαραγμένη» η σημαία της κατοχής πάνω στο σώμα του Πενταδάκτυλου, και μάλιστα φωταγωγημένη τις νύχτες για να μην ξεχάσει κανείς την εισβολή.
Η φύση, ίδια, δεν έχει σύνορα. Διασχίζοντας την κοιλάδα της Μεσαορίας, οικοδομικός οργασμός, νεόδμητα συγκροτήματα πολυκατοικιών, νέοι οικισμοί με μεζονέτες για να φιλοξενήσουν τους 25.000 φοιτητές του Πανεπιστημίου της Ανατολικής Μεσογείου που έρχονται από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, υποκαταστήματα ξένων τραπεζών, τεράστιες αγροτικές εκτάσεις με τα γεωργικά μηχανήματα να πηγαινοέρχονται, δεκάδες στρατόπεδα με κόκκινο απαγορευτικό σήμα για φωτογράφιση και πολλά νέα τζαμιά, με τους μιναρέδες τους να ξεχωρίζουν μέσα από τους οικισμούς.
Ενα προσεκτικό μάτι διακρίνει την ύπαρξη μεικτών χωριών πριν το 1974. Σήμα κατατεθέν, τα τζαμιά δίπλα στις εκκλησίες με «ακρωτηριασμένους» τους σταυρούς τους. 580 εκκλησίες στα κατεχόμενα συλήθηκαν, καταστράφηκαν, λεηλατήθηκαν ή μετατράπηκαν σε τζαμιά, ενώ από το 2003 και μετά κάποιες αναστηλώνονται ως μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά όχι ως τόποι λατρείας. Τα κλειδιά των εκκλησιών αυτών βρίσκονται στα χέρια του Τουρκοκύπριου κοινοτάρχη.
Ούτε μία ταμπέλα
Σε περίπου μία ώρα μπαίνουμε σε μια μεγαλούπολη. Καμία ταμπέλα δεν μας ενημερώνει για την πόλη που μας υποδέχεται. Είναι η πανέμορφη Αμμόχωστος. Με το μεσαιωνικό της κάστρο, τον καθεδρικό ναό του Αγίου Νικολάου, που χρονολογείται από τον 14ο αιώνα, το πανέμορφο λιμάνι της, την παλιά πόλη.
Μπροστά μας, τα πρώτα σημάδια της κατοχής: σκεπασμένο με πράσινο δίχτυ το κτήριο του Κτηματολογίου, που λειτουργούσε έως τον Αύγουστο του 1974. Τώρα πλέον είναι αχρείαστο. Οι ιδιοκτησίες δεν είναι διαχειρίσιμες από τους Έλληνες ιδιοκτήτες. Κάποιοι, έχοντας επίγνωση της μη λύσης και της μη επιστροφής, ζητούν αποζημιώσεις, αφήνοντας άλλους να εκτιμήσουν το ύψος των περιουσιών τους αλλά και του νέου ιδιοκτήτη-αγοραστή. Παραχωρώντας τους τίτλους, παραχωρούνται και οι ελπίδες για επιστροφή. Η μισή πόλη της Αμμοχώστου μετά την τουρκική εισβολή, στις 14 Αυγούστου 1974, εποικίστηκε. Το άλλο της μισό, το προάστιο του Βαρωσιού, αποκλείστηκε και αφού λεηλατήθηκε, «αλυσοδέθηκε» με συρματόπλεγμα απαγορεύοντας την εγκατάσταση ακόμη και Τουρκοκυπρίων. Αφέθηκε στο έλεος της φθοράς και του χρόνου, πόλη φάντασμα, διαπραγματευτικό χαρτί, άλλοτε με το δέλεαρ της επιστροφής και με αντάλλαγμα την υπογραφή μιας απαράδεκτης λύσης και άλλοτε με την απειλή του εποικισμού. Και το εκκρεμές της λύσης, του αδιεξόδου, της ελπίδας και της απογοήτευσης όσων εγκατέλειψαν την πόλη για το εξωτερικό ή την ελεύθερη Κύπρο να παλινδρομεί.
Η πρώτη εικόνα είναι μια κλειστή πόρτα με συρματόπλεγμα που φυλάσσεται από τρεις άνδρες με πολιτικά. Είναι στρατιώτες και δεν επιτρέπουν τη φωτογράφιση. Πίσω από τη πόρτα, ένας χορταριασμένος δρόμος με μαγαζιά εγκαταλειμμένα. Δεξιά, η πόλη ζωντανή συνεχίζει τους ρυθμούς. Αριστερά, ο εγκλεισμός επιβεβαιώνεται με ένα τείχος από σκουριασμένα συρματοπλέγματα, θάμνους, φραγκοσυκιές που τρυπάνε τα αφρόντιστα ντουβάρια, γιασεμιά, σκουριασμένα βαρέλια και σακιά γεμάτα άμμο που εμποδίζουν ακόμη και το βλέμμα να διασχίσει το «μέσα» του εγκλεισμού. Χιλιόμετρα το συρματόπλεγμα της περίκλειστης, αφρόντιστης, άδειας πόλης. Διακρίνονται οι σκεπές και το μισό τείχος μιας εκκλησιάς.
Φτιασίδωμα δύο δρόμων και drone για επιτήρηση
Απότιστη και αφρόντιστη η Αμμόχωστος εδώ και 46 χρόνια. Τον Οκτώβριο του 2020 ο τουρκικός στρατός κατοχής ασφαλτόστρωσε κακήν κακώς δύο κεντρικούς δρόμους της περίκλειστης πόλης -αυτόν της Δημοκρατίας και της οδού Κέννεντυ-, έφτιαξε ποδηλατόδρομους σε μια πόλη απονεκρωμένη, λειτούργησε ένα αναψυκτήριο στον ενδιάμεσο δημόσιο χώρο μεταξύ του Γυμνασίου και του Λυκείου Ελληνίδων της πόλης και ανακαινίζει έναν μεντρεσέ. Λέγεται ότι ο στόχος είναι ο σταδιακός εποικισμός της πόλης ξεκινώντας από δημόσιους χώρους. Αστυνομοκρατούμενη πόλη, μόνο που οι φύλακες είναι με πολιτικά και ποδηλάτες. Δεκάδες οι Τουρκοκύπριοι επισκέπτες που κολυμπούν στα καταγάλανα νερά μιας μικρής παραλίας και ξεναγούνται στους κάποτε κοσμοπολίτικους δρόμους του Βαρωσιού. Αναρωτιέμαι τι τους λένε οι ξεναγοί τους. Η πόλη είναι σαν σκηνικό θεάτρου ή σαν κινηματογραφικά πλατό ή σαν ακρωτηριασμένο χέρι, που όμως δεν απομακρύνεται από το υπόλοιπο σώμα, σε ετοιμότητα για επανασυγκόλληση.
Η τεράστια αμμουδερή παραλία με τα σπίτια πάνω στη θάλασσα μόνο ως φόντο στη φωτογράφιση. Τα drone σε συνεχή επαγρύπνηση. Το κολύμπι επιτρέπεται σε ένα πέταλο. Εγκαταλειμμένα ξενοδοχεία πάνω στην παραλία, γερανοί σε υπό κατασκευή ξενοδοχεία σημειώνουν την τεράστια τουριστική ανάπτυξη της πόλης που φιλοξενούσε τότε το 80% των τουριστών της Κύπρου. Παγωμένος χρόνος. Οι μπλε ταμπέλες των οδών στις πάνω γωνιές των πέτρινων σπιτιών με τον πορόλιθο και με τα άφθαρτα ελληνικά ονόματα είναι η ταυτότητα της πόλης. Οι σκουριασμένες, μισογκρεμισμένες, ζωγραφισμένες ταμπέλες στις εισόδους των κτηρίων που δεν έχουν τζάμια, πόρτες και παράθυρα, αλλά σου επιτρέπουν να δεις μαρμάρινες εσωτερικές σκάλες, πατάρια, γύψινες οροφές, προδίδουν τον πλούτο και την ανάπτυξη που γνώριζε η πόλη την περίοδο της εισβολής και της κατοχής.
Αποτυπώματα του πλούτου
Οδός Δημοκρατίας. Κάποτε έσφυζε από ζωή. Σήμερα αρχοντικά διώροφα σε ρυθμό Bauhaus, ξύλινες ορθογώνιες πόρτες με απομεινάρια από κλειδαριές, μαρμάρινοι εξώστες και μέσα στο κουφάρι των σπιτιών μπάζα και σκουπίδια. Ούτε μια φωτογραφία στους τοίχους. Υποκαταστήματα ξένων τραπεζών με τις ταμπέλες στα αγγλικά (Barclays) ακόμη να σώζονται, ταξιδιωτικά γραφεία με αφίσες τουριστικών προορισμών, γραφεία της Ολυμπιακής και των Κυπριακών Αερογραμμών, το βιβλιοπωλείο του Παύλου Κυριακού λεηλατημένο, αλλά με την ταμπέλα αγέραστη, το ζαχαροπλαστείο Edelweiss, το οποίο κάποτε ήταν σαν σαλόνι αρχοντικού. Μαγαζιά μόδας, παιχνιδάδικα, αποτυπώματα του πλούτου. Ο κινηματογράφος του Χατζηχαμπή, ένας από τους έξι της πόλης, περιφραγμένος με ξύλα και μπάζα, ενώ στο εσωτερικό του, κάτω από τόνους σκόνης, βρίσκονται ακόμη τα βελούδινα καθίσματα.
Στο διπλανό οικόπεδο, η διώροφη Δημοτική Βιβλιοθήκη και η Πινακοθήκη αγέρωχη, με τους εξώστες της και τα μεγάλα παράθυρα, αυτή που φιλοξένησε έργα μεγάλων ζωγράφων, απόδειξη της πνευματικής ζωής του τόπου κάποτε. Η πρόσοψη του νεοκλασικού κτίσματος του εξατάξιου Γυμνασίου της Αμμοχώστου είναι καλυμμένη με δύο τεράστιες κοκκινόασπρες σημαίες -τουρκικές και τουρκοκυπριακές-, με τον προαύλιο χώρο, ερειπωμένο, να «συνομιλεί» με το Λύκειο Ελληνίδων που είναι ακριβώς απέναντι και κάποτε φιλοξενούσε φιλολογικές συζητήσεις και παιδικό θέατρο από το 1930. Οι κάθετοι δρόμοι στις δύο κεντρικές λεωφόρους αποκλεισμένοι με κόκκινες κορδέλες, όμως το βλέμμα μας περιπλανιέται σε σπίτια και εκκλησιές, όπου ευκάλυπτοι, γιασεμιά και βουκαμβίλιες παραμένουν ζωντανοί αν και αφρόντιστοι. Η ελπίδα φτερουγίζει κάτω από τα συρματοπλέγματα της αιχμαλωσίας. Ο νόστος, η προσμονή της επιστροφής ανακατεύονται με το συναίσθημα της ντροπής για την πόλη φάντασμα.
Πηγή: Εφημερίδα ΑΥΓΗ / Αλεξάνδρα Χριστακάκη