ΔΕΡΥΝΕΙΑ: Ο Ελευθέριος Ιακώβου Μοντάνιος, ο πρώτος δάσκαλος και ο ιδρυτής της Αναγέννησης

Ο Ελευθέριος Ιακώβου (Μοντάνιος) γεννήθηκε στη Δερύνεια το 1874. Πατέρας του ήταν ο Ιάκωβος Χ” Λευτέρη (Κούματσος) και μητέρα του η Τταλλού Χ” Γιάννη Σώτηρου. Είχε δυο αδερφές, τη Φουρεγκού Δημήτρη Χ” Λούκα Λόττου (γιαγιά της Δημάρχου Δερύνειας Φλώρας Ιωάννου) και τη Φωτού Πιερή Παϊκκου, που πέθανε σε νεαρή ηλικία.

Ο πρώτος δάσκαλος

Σε ηλικία 21 χρονών, το 1895, πρωτοδιορίστηκε δάσκαλος στο μονοδιδάσκαλο τότε σχολείο της Δερύνειας. Ήταν ο πρώτος δημοδιδάσκαλος που ανέδειξε η Δερύνεια.

Το πρώτο σχολείο της Δερύνειας, μέχρι το 1881 στεγαζόταν σ’ ένα μικρό σπίτι, που βρισκόταν στην αυλή της εκκλησίας της Παναγίας.

Το 1881 αυτό το μικρό σπίτι χαλάστηκε και με εθελοντική εργασία των κατοίκων της Δερύνειας στη θέση του χτίστηκε μια μεγάλη δίχωρη αίθουσα, που ήταν το πρώτο σχολικό χτίριο του χωριού. Δίπλα από τη δίχωρη αίθουσα χτίστηκαν μικρά δωμάτια, για να στεγάζονται οι ξένοι δάσκαλοι.

Το 1916 το σχολείο χωρίστηκε σε παρθεναγωγείο και αρρεναγωγείο, καθότι άρχισαν να φοιτούν στο σχολείο τα πρώτα κορίτσια. Το πρώτο παρθεναγωγείο λειτούργησε στο σπίτι του Γιακουμέττου. Αυτή την εποχή, στο σχολείο φοιτούσαν κυρίως αγόρια, τα οποία προσέρχονταν στο σχολείο ξυπόλητα, με κομματιασμένα ρούχα και με ρούχινες «παλάσκες».

Για τα κορίτσια της τότε εποχής δεν ήταν απαραίτητο να φοιτούν στο σχολείο. Στην πλειοψηφία τους έμεναν στο σπίτι και φρόντιζαν για τα μικρότερά τους αδέρφια ή αδερφές, που τότε δεν ήταν λίγα, ενώ οι γονείς δούλευαν σκληρά στα χωράφια, στα περβόλια και στα κοπάδια, για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία για τη ζωή. Πολλά αγόρια διέκοπταν τη φοίτησή τους, για να ριχτούν στη βιοπάλη και να βοηθήσουν τις οικογένειές τους να ξεπεράσουν τις μεγάλες δυσκολίες της ζωής.

Το 1919 πάρθηκε η απόφαση για το χτίσιμο νέου σχολείου. Στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το Α΄ Δημοτικό Σχολείο χτίστηκε μια μεγάλη αίθουσα, που αργότερα , όταν το σχολείο έγινε διδιδάσκαλο, χωρίστηκε σε δυο αίθουσες διδασκαλίας. Τα εγκαίνια του νέου Δημοτικού Σχολείου, κάτι που ονειρεύτηκε μα δεν πρόλαβε να χαρεί ο πρώτος Δερυνειώτης δάσκαλος, Ελευθέριος Ιακώβου, έγιναν το 1923.

Αναγνωστήριο “Ομόνοια”

Ο ιδρυτής του Αναγνωστηρίου «ΟΜΟΝΟΙΑ» υπηρέτησε το λειτούργημα του δασκάλου για είκοσι εφτά συνολικά χρόνια. Απ’ αυτά, τα δεκαπέντε χρόνια στο Δημοτικό Σχολείο Δερύνειας και συγκεκριμένα τις χρονολογίες: 1895-1896 (πρώτος διορισμός), 1902-1904 και 1910-1922. Τα υπόλοιπα δώδεκα χρόνια πρέπει να τα υπηρέτησε σε γειτονικά χωριά της περιοχής, με πιο πιθανά τα χωριά Σωτήρα και Αυγόρου. Το χρονικό διάστημα που υπηρετούσε στη Σωτήρα (1896-1902), γνωρίστηκε και παντρεύτηκε με τη Λοζού, που καταγόταν από τη Σωτήρα. Ο γάμος του με τη Λοζού δε διάρκεσε πολύ. Χώρισαν χωρίς να αποκτήσουν παιδιά. Στο Αυγόρου φαίνεται να υπηρέτησε από το 1904-1910. Εκεί δημιούργησε πάρα πολλούς φίλους, που προέρχονταν κυρίως από εύπορες οικογένειες, πολλούς κουμπάρους και βαφτιστικούς. Στο Δημοτικό Σχολείο Δερύνειας μετατέθηκε ξανά το 1910.

Το 1912 ξαναπαντρεύεται. Γυναίκα του ήταν η Μαργαρίτα Μιχάλη Ψαρά από τον Άγιο Μέμνονα. Ήταν ψηλή και ωραία γυναίκα και γόνος πλούσιας οικογένειας του γειτονικού με τη Δερύνεια Αγίου Μέμνονα.

Μαζί με τη γυναίκα του Μαργαρίτα ευτύχησαν να αποκτήσουν δυο γιους, τον Ιάκωβο (Βάκη), που γεννήθηκε στις 3.1.1915 και το Μιχαλάκη, που γεννήθηκε στις 30.7.1918. Ο πρωτότοκος γιος του, Ιάκωβος, μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Αμμοχώστου, το 1935, μετανάστευσε στην Αγγλία, όπου έζησε μέχρι το θάνατό του, το 1981. Ο δευτερότοκος γιος του, Μιχαλάκης Μοντάνιος αποφοίτησε από το Γυμνάσιο το 1936. Εργάστηκε σε γραφεία και τράπεζα μέχρι το 1943. Από το 1943-1947 εργάστηκε στο συνδικαλιστικό κίνημα. Στη συνέχεια εργάστηκε για δυο χρόνια στο Δήμο Αμμοχώστου ως υπεύθυνος διαφώτισης και κοινωνικών έργων, όταν δήμαρχος Αμμοχώστου ήταν ο επίσης Δερυνειώτης Αδάμος Αδάμαντος. Από το 1948-1951 σπούδασε νομικά στο Middle Temple του Λονδίνου. Από το 1951 εξασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου και σήμερα, μαζί με τους τρεις γιους του, επίσης δικηγόρους, διευθύνουν τα δικηγορικά γραφεία ΜΟΝΤΑΝΙΟΣ & ΜΟΝΤΑΝΙΟΣ στη Λευκωσία.

Εργαζόμενος στο σχολείο της Δερύνειας ο δάσκαλος Ελευθέριος Ιακώβου δεν είχε για μόνη του έγνοια τη διαπαιδαγώγηση και μόρφωση των μικρών του μαθητών. Η αγραμματοσύνη που επικρατούσε στην τότε εποχή τον προβλημάτιζε σε μεγάλο βαθμό και τάχθηκε να βοηθήσει τους συγχωριανούς του να βγουν από το σκοτάδι της αγραμματοσύνης. Τα βράδια τριγυρνούσε τα καφενεία, για να διαβάσει την εφημερίδα και να μεταδώσει τα νέα της στους αγράμματους συγχωριανούς του. Παράλληλα με την εφημερίδα, τους διάβαζε και βιβλία, βοηθώντας τους να κοινωνικοποιηθούν και τηλεγραφήματα που αφορούσαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η προσπάθειά του αυτή εκτιμήθηκε από τους συγχωριανούς του και, όταν αποφάσισε να ιδρύσει το Αναγνωστήριο «ΟΜΟΝΟΙΑ», βρήκε μεγάλη ανταπόκριση και βοήθεια. Αυτό συμπεραίνεται κι από τους στίχους που έγραψε αργότερα ο μαθητής του, Λευτέρης Χ” Λευτέρης Τελής:

Tζι’ ελάλεν εις τους χωρκανούς, θέλω πριν να πεθάνω
μες το χωρκόν να κάμουμεν τζιαι δεύτερον σκολείον
για τους μεγάλους δηλαδή, κανένα σωματείο,
να ‘ρκουνται να δκιεβάζουσιν χαρτιά, εφημερίαν
τζιαι τα τηλεγραφήματα, να μάθουν ιστορίαν
τζι’ ήταν καμπόσοι χωρκανοί, τότε που του κρωστήκαν
τζι’ εις του σκοπού του που ‘ταξεν το νόημαν εμπήκανν
τζι’ εβάλαν την δουλειάν ομπρός μαζί με τους παπάες
ο ψάλτης, οι επίτροποι της εκκλησιάς, ήταν τζιαι οι αζάες
ο Χ” Αδάμος, ο Κκολιάς, ο Ξιούρος, ο Κοτσιώνης,
ο θκειος μου ο Χ” Στυλλής, ήταν ο Κατσιαντώνης,
το Χαμπουρίν με τον Στυλλήν, ήταν το Μηλικούριν
ο Παύλος του Καράγιωρκη, ο Χρίστος του Κατούρη,
το Χριστοφούιν του Τζιαβή με τον Χ” Αναστάσην,
ο Κογκολής, ο Φιτιρής ο γιος του Χατζηλιάση.
Εν τζι’ ήτουν τούτοι μανιχά, ήταν πολλοί μιτά τους…

Οι προοδευτικές ιδέες του δασκάλου, όπως είδαμε, δε γίνονταν μόνο αποδεκτές, αλλά έβρισκαν αρκετούς συμπαραστάτες κι έτσι η υλοποίησή τους γινόταν πιο εύκολη, κάτι που ομολογεί τη δυνατή προσωπικότητα και τα πλούσια χαρίσματα του δασκάλου.

Αυτά ακριβώς τα χαρίσματα του πρώτου Δερυνειώτη δασκάλου περιγράφονται με πλούσιες πινελιές στους στίχους του μαθητή του Λευτέρη Χ” Λευτέρη Τελή (1970).

«Σιήλια εννιακόσια είκοσι αρχές του Δεκεμβρίου
ήταν η πρώτη ίδρυση του Αναγνωστηρίου
«ΟΜΟΝΟΙΑ» ελέγετουν το πρώτον οίκημάν του
50 γρόνια ως τωρά, τζι’ ήταν εχτές θαρκούμαι
σαν όρομαν μου φαίνονται τωρά που τα θθυμούμαι.
Θθυμούμαι του δασκάλου μας ακόμα την νοσιάν του
Τους κόπους για τα γράμματα τζιαι τις προσπάθειές του
Να βκαίνουν ασπροπρόσωποι παντού οι μαθητές του.
Είσιεν ογδόντα μαθητές μόνος τζι’ εδίδασκέν τους
Τζι’ όπου τζιαν επηαίννασιν πάντα επρόσεχέν τους.
Τζιαι πού; Tζια πού εν είχεν μεράκκιν τζιαι φροντίδαν;
Για το χωρκόν, την εκκλησιάν, μμαν πειιιις για την πατρίδαν;
Είχεν την μέσα στην καρκιάν, τζιαι μέσα στην ψυσιήν του
Έβαλλεν λόον τζι’ έτρεμεν που την συγκίνησήν του.
Τζιαι μεις που τον εφτάσαμε τζιαι τζιείνοι που τον είαν
Να πούμεν ούλλοι μια φωνή «Η Μνήμη του Αιωνία».

Το πρώτο ταμιευτήριο της Δερύνειας

Ο Ελευθέριος Ιακώβου ήταν και ο ιδρυτής του πρώτου Ταμιευτηρίου της Δερύνειας, μια ιδέα που έμελλε να εξελιχθεί σ’ ‘έναν ισχυρό οικονομικοεμπορικό οργανισμό, τη σημερινή «ΝΕΑ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΕΡΥΝΕΙΑΣ», έναν οργανισμό που συνέβαλε τα μέγιστα στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου ολόκληρης της Δερύνειας. Στο ιδιόκτητο του σπίτι, που σήμερα είναι γνωστό ως το σπίτι του Τσούκκα, απομόνωσε ένα δωμάτιο, που το ονόμασε ΤΑΜΕΙΟ. Το δωμάτιο αυτό είχε δική του είσοδο-έξοδο, στη δυτική πλευρά. Τα τελευταία χρόνια το χρησιμοποιεί ως τσαγκαράδικο ο Κώστας Τσούκκας. Το Ταμείο βρισκόταν υπό την ευθύνη του δασκάλου Ιακώβου και δεχόταν τις αποταμιεύσεις των Δερυνειωτών. Ήταν η αιτία να διαδοθεί η ιδέα της αποταμίευσης και το ταμιευτήριο να γίνει πραγματικότητα.

Οι σχέσεις του δασκάλου Ελ. Ιακώβου με την εκκλησία ήταν άριστες. Από το 1910-1922 υπηρέτησε ως ψάλτης στην εκκλησία Δερύνειας. Έγραψε αρκετούς θρησκευτικούς ύμνους, οι οποίοι όμως παρέμειναν στο σπίτι του γιου του, Μιχαλάκη, στην Αμμόχωστο. Στίχους έγραφε και για την αγαπημένη του αδερφή Φωτού, που έχασε τόσο πρόωρα.

Όσον αφορά τα πολιτικά του «πιστεύω», την τότε εποχή στην Κύπρο υπήρχαν δυο πολιτικές τάσεις, οι Βασιλικοί και οι Βενιζελικοί, τάσεις που προέρχονταν από τον ελληνικό χώρο. Ο Ελευθέριος Ιακώβου ήταν Βενιζελικός.

Ο πρώτος Δερυνειώτης δάσκαλος αγαπούσε πάρα πολύ και τη φύση, κυρίως τη θάλασσα. Η θάλασσα ήταν πάντα αγαπητή στους Δερυνειώτες και σύχναζαν συχνά στην ακρογιαλιά για μπάνιο και ψάρεμα. Στο δάσκαλο άρεσε πάρα πολύ το πυροφάνι στην ακρογιαλιά. Μετά από μια εξόρμησή του όμως για πυροφάνι επέστρεψε βαριά κρυολογημένος, ένα κρυολόγημα που δυστυχώς εξελίχθηκε σε πνευμονία. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των γιατρών της Αμμοχώστου, Κυπρίων και Άγγλων, δε γίνεται δυνατή η αποθεραπεία του κι έτσι στις 19 του Μάρτη του 1922 ο πρώτος δάσκαλος της Δερύνειας, σε ηλικία μόλις 48 χρονών αφήνει την τελευταία του πνοή.

Ο μαθητής του, Γιαννής Γιαννίτσαρος γράφει για το θάνατο του δασκάλου του:

Ως τζιαμέ ήτουν τα γρόνια του δασκάλου του Λευτέρη

γιατί ο χάρος έστησέν του μες την στράταν του καρτέριν.

Στις δεκαεννιά του Μάρτη εννιακόσια κοσιδκυό

μ’ έναν νεκρικό στεφάνιν παίρνουν τον για το θαφκιόν

τζιαι με ήτουν με εφάνη, ήτουν μακαρίτης πκιον.

Τζι’ έμεινεν το Σωματείον δίσως στύλλον τζιαι νεφκιάν

έναν άουρον δεντρούιν όσσον τζι’ έφκην της κοκκόνας

άννοιεν το καλοτζιαίριν τζι’ έκρουζέν το ο σιειμώνας.

«Δίχως στύλλον τζιαι νεφκιάν» δεν έμεινε μονάχα το Αναγνωστήριο, έμειναν το σχολείο, το ταμιευτήριο, μα πάνω απ’ όλα έμεινε η οικογένειά του, η γυναίκα και τα δυο τους ανήλικα παιδιά. Η γυναίκα του Μαργαρίτα με τα δυο της ορφανά είχαν ν’ ανέβουν το δικό τους Γολγοθά, μέσα σ’ εκείνους τους δύσκολους καιρούς. Για να ζήσει τα δυο της μικρά παιδιά, η μάνα Μαργαρίτα αναγκάζεται να πωλεί σιγά σιγά τα χρυσαφικά που της χάρισαν στο γάμο της.

Το 1930-1933 με το μικρό της γιο Μιχαλάκη, αναλαμβάνει το μπουφέ του Αναγνωστηρίου «ΟΜΟΝΟΙΑ» και παράλληλα αγωνίζεται να κρατήσει και το Αναγνωστήριο, που τότε πέρασε δύσκολες στιγμές. Στο τέλος, για να μπορέσει να βοηθήσει τα παιδιά της, αναγκάστηκε να πουλήσει και το σπίτι της. Συνέχισε τον αγώνα της για τους δυο της γιους χωρίς να ξαναπαντρευτεί.

Σαν μια ελάχιστη ένδειξη ευγνωμοσύνης για όσα ο άνθρωπος αυτός πρόσφερε στην τοπική κοινωνία, η Αναγέννηση Δερύνειας εισηγήθηκε στον Δήμο, όπως στηθεί μια λιτή προτομή του Ελευθέριου Ιακώβου στο χώρο όπου δίδαξε τα πρώτα γράμματα στα ξυπόλητα τότε παιδιά της Δερύνειας και συγκεκριμένα στο χώρο της πλακόστρωτης πλατείας κοντά στον ιερό ναό της Παναγίας όπου βρίσκεται και η αίθουσα του σχολείου (Παρθεναγωγίου) όπου δίδαξε ο σπουδαίος αυτός δάσκαλος.

Πηγή: Δήμος Δερύνειας