Κ. Παπαλουκάς «Καμία σχέση με νορβηγικό μοντέλο το Τ. Υδρογονανθράκων»

Κάθε άλλο από νορβηγικό μοντέλο είναι αυτό που προωθείται στην Κύπρο για τα έσοδα από το φυσικό αέριο με το Ταμείο Υδρογονανθράκων. Σύμφωνα με τον επικεφαλής λέκτορα Ενεργειακής Στρατηγικής και Διοίκησης του Πανεπιστημίου Κύπρου, Κωνσταντίνο Παπαλούκα, το θετικό είναι πως η ψήφιση του νομοσχεδίου διασφαλίζει πως το Ταμείο Υδρογονανθράκων δεν θα έχει την ίδια τύχη με το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων.

Χαιρετίζει την αποσύνδεση του Ταμείου από το δημόσιο χρέος, επισημαίνοντας πως δεν πρέπει θα θεωρείται ότι τα έσοδα από το φυσικό αέριο θα ξελασπώσουν την Κυβέρνηση. Σύμφωνα με τον κ. Παπαλουκά, το νομοσχέδιο δίνει υπερεξουσίες στον εκάστοτε υπουργό Οικονομικών, ελαχιστοποίησε τις εξουσίες της Βουλής και δεν περιελήφθησαν οι απαραίτητες ασφαλιστικές δικλίδες για να μην είναι πολιτικοποιημένο το Συμβούλιο του Ταμείου. Επίσης σημειώνει πως σε λίγα χρόνια οι πολίτες θα έχουν όφελος από τους υδρογονάνθρακες, προσθέτοντας πως άμεσα θα ανακουφιστούν από τους λογαριασμούς της ΑΗΚ.

Πριν από μερικές ημέρες η Βουλή ενέκρινε το νομοσχέδιο για τη δημιουργία του Ταμείου Υδρογονανθράκων. Τι σημαίνει για την Κύπρο και για τον απλό πολίτη η ψήφιση του νομοσχεδίου;

Είναι μια πολύ καλή εξέλιξη για την Κύπρο και τον απλό πολίτη. Με την προϋπόθεση όμως ότι το νομοσχέδιο θα διασφαλιστεί άμεσα με την ψήφιση των κανονισμών αλλά και προτάσεων νόμου. Έτσι, θα κλείσουν όλες οι εν δυνάμει κερκόπορτες του νομοσχεδίου οι οποίες είναι σε αντίθεση με το τι προνοεί το νορβηγικό μοντέλο και οι παγκόσμιες βέλτιστες πρακτικές. Καταρχάς με την ψήφιση του νομοσχεδίου διασφαλίζεται ότι τουλάχιστον το Ταμείο Υδρογονανθράκων δεν θα έχει την τύχη του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΤΚΑ) το οποίο, παρόλες τις παραινέσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας από το 2007, θα έπρεπε να έχει αποθεματικό €7 δισ., σχεδόν η ολότητά του είχε ξοδευτεί μέσω του κρατικού προϋπολογισμού, ενώ ό,τι είχε απομείνει ήταν κατατεθειμένο για κάποιο διάστημα στο Γενικό Λογιστήριο με μηδενικό επιτόκιο. Η θεσμοθέτηση λοιπόν ενός ταμείου επενδύσεων βάζει φρένο σε τέτοιου είδους στρεβλώσεις, και πάλι όμως επιμένω πως χρειάζονται πολύ σοβαρά βήματα για να διασφαλιστούν τα επίπεδα εξισορροπημένου ελέγχου (checks & balances), για να μπορεί το Ταμείο να επιτελέσει το σκοπό του κι όχι να γίνει βορά πολιτικών επιδιώξεων.

Το γεγονός ότι η Βουλή άφησε στην άκρη τους κανονισμούς θα επηρεάσει τη λειτουργία του Ταμείου;

Το 2016 ο μοχλός πίεσης για να ψηφιστεί άμεσα το νομοσχέδιο ως είχε ήταν η εμμονή και η φοβία του υπουργού Οικονομικών με τους οίκους αξιολόγησης. Σήμερα διαφαίνεται πως το Ταμείο Υδρογονανθράκων πολιτικοποιείται και αυτό, ως ένα πολύ ισχυρό Μέτρο Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης για κατευνασμό της Τουρκίας ως προς τους ενεργειακούς μας σχεδιασμούς. Το ποιες, όμως, είναι οι εκάστοτε συγκυρίες που πιέζουν για να προχωρήσει η Βουλή στην ψήφιση ενός νομοσχεδίου είναι παντελώς άσχετες με τη σημασία της ορθής ψήφισης ενός λειτουργικού νομοσχεδίου σύμφωνα με τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές, όπως συστήνονται π.χ. από την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αυτές οι πρακτικές δεν θα επιτρέπουν σε κανένα να λειτουργεί αυθαίρετα, σε όποια θέση και να βρίσκεται. Ασχέτως λοιπόν της πρόνοιας της μεταβατικής περιόδου, οι κανονισμοί θα πρέπει να ψηφιστούν άμεσα μαζί με προτάσεις νόμου που θα διασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία του Ταμείου. Αυτό που θέλω να πω είναι πως δεν πρέπει να ψηφίζουμε μόνο όταν θέλουμε να στείλουμε μηνύματα σε δανειστές ή στην Τουρκία, αλλά θα πρέπει να δώσουμε κάποτε και ένα μήνυμα στους πολίτες αυτού του κράτους: Ένας οργανισμός που λέγεται πως κτίζεται για να διαφυλάξει τις μελλοντικές γενεές οφείλει να είναι απαλλαγμένος από τις κακές πρακτικές του παρελθόντος που μας έφεραν εδώ. Εάν δεν γίνει αυτό, ακόμα και αν υποθέσουμε πως οι υπουργοί Οικονομικών της σημερινής όπως και της αυριανής Κυβέρνησης είναι σώφρονες, αρκεί μια και μόνο κακή διακυβέρνηση προκειμένου να δικαιολογήσει την κακή της οικονομική πολιτική, να βάλει το χέρι της στον κουμπαρά και να πετάξει την καλή διαχείριση δεκαετιών στα σκουπίδια. Γι’ αυτό είναι ύψιστης σημασίας να θωρακιστεί το νομοσχέδιο άμεσα.

Η ψήφιση της τροπολογίας για μη διασύνδεση του Ταμείου με το δημόσιο χρέος είναι προς τη σωστή κατεύθυνση;

Χαιρετίζω την ψήφιση αυτής της τροπολογίας, αλλά απλώς ως ένα θετικό βήμα. Η αποσύνδεση του Ταμείου Υδρογονανθράκων με το δημόσιο χρέος ήταν ίσως το κεντρικό σημείο της 60σέλιδης έκθεσης που είχα αποστείλει στην Κυβέρνηση και στα κόμματα το 2017 πριν το διετές πάγωμα της ψήφισης του νομοσχεδίου. Πάνω σε αυτή την έκθεση βασίστηκαν και τα δύο άρθρα που φιλοξένησε παλιότερα η εφημερίδα σας με τίτλο «Ταμείο Υδρογονανθράκων: Ευχή ή Κατάρα;». Σήμερα οφείλω να πω πως ο τίτλος αναδιαμορφώνεται σε «Ταμείο Υδρογονανθράκων: Ευχή και Κατάρα» θέλοντας να το παραλληλίσω με την ευχή που δίνουν συνήθως οι γονείς στα παιδιά τους ως ευχή και απειλή προς αποτροπή μελλοντικής κακής συμπεριφοράς. Κι ο λόγος είναι ότι το νομοσχέδιο ως έχει υστερεί ακόμη σε αρκετά σημεία.

Εάν τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες επενδυθούν σε χαρτοφυλάκια του εξωτερικού, όπως οφείλει να κάνει το Ταμείο, θα έχουμε καλύτερα αποτελέσματα. Ίσως θα έπρεπε μάλιστα λόγω των σταθερών ροών εσόδων από τους υδρογονάνθρακες να φροντίσουμε να επιμηκύνουμε το χρέος μας. Σκεφτείτε να πηγαίνουν αυτά τα έσοδα σε μια δανειακή σύμβαση με ένα επιτόκιο 2,5% +Euribor (αρνητικό), αντί να επενδύονται σε χαρτοφυλάκια χαμηλού επενδυτικού κινδύνου, όπως συμβαίνει με το ταμείο της Νορβηγίας που από το 1998 μέχρι το 2016 έχει μέσο όρο σε ετήσιες επιστροφές της τάξεως του 5,7% (13,7% το 2017). Με το να θεωρούμε λοιπόν πως τα έσοδα των υδρογονανθράκων θα «ξελασπώνουν» για οποιονδήποτε λόγο το κράτος από τις δανειακές συμβάσεις του παρελθόντος, αυτό μεταφράζεται ως επανάπαυση των παρουσών γενεών και Κυβερνήσεων, ώστε να είναι λιγότερο αποδοτικές στη μη σχετιζόμενη με υδρογονάνθρακες οικονομία, δηλαδή σαν να στηρίζουμε την επανάπαυση, την «τεμπελιά» του κρατικού μηχανισμού. Αφού υποστηρίζεται πως η οικονομία μας είναι οικονομία πλεονασμάτων, ας παραμείνει έτσι λοιπόν κι ας πληρώσει τα λάθη του παρελθόντος μαθαίνοντας ώστε να παραμείνει ανταγωνιστική. Έτσι δεν θα κινδυνεύει αύριο μετά την εμπορευματικοποίηση των κοιτασμάτων μας από φαινόμενα «ολλανδικής ασθένειας». Η δική μου τελική πρόταση στην έκθεσή μου το 2017 ήταν πως τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες πρέπει να τα διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού, γιατί αναλόγως της αύξησης των εισροών οι ετήσιες απολαβές από τις επενδύσεις θα αυξάνονται εκθετικά. Αλλά και στην τότε επιμονή του υπουργού Οικονομικών για αποπληρωμή του χρέους από τους υδρογονάνθρακες είχα προτείνει τουλάχιστον να πηγαίνουν μόνο οι αποδόσεις του Ταμείου στο χρέος και όχι τα έτοιμα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες. Έτσι θα διασφαλίζαμε πως το Ταμείο και τα άτομα που θα το καταρτίσουν θα έχουν κίνητρο να παράγουν πλούτο (με σταθμισμένο ρίσκο) κι όχι να δούμε μια επανάληψη της κακοδιαχείρισης του ΤΚΑ. Επαναλαμβάνω πως, έστω και καθυστερημένα, ορθώς τέθηκε και ψηφίστηκε η τροπολογία, αλλά πρέπει να έπεται και συνέχεια.

Ταξίδι στη Νορβηγία για να μάθουμε

Η μη αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου και η δημιουργία αποθεματικού για τις μελλοντικές γενεές, πιστεύετε πως είναι ορθή; Πού πιστεύετε πως πρέπει να επενδύονται τα έσοδα του Ταμείου;

Οι Νορβηγοί νομοθέτες έχουν αναγνωρίσει το μεγαλύτερο πρόβλημα των πετρελαιοπαραγωγών χωρών που είναι η ροπή των κυβερνώντων να αυξάνουν τις δαπάνες κατά τις περιόδους “ευφορίας” οδηγώντας τις χώρες τους σε αυτοκαταστροφή βλ. Λατινική Αμερική, Αφρική. Γι’ αυτό, προχώρησαν στη θέσπιση ενός δημοσιονομικού κανόνα o οποίος βάζει φρένο στην εκάστοτε κυβέρνηση στο να εκταμιεύει περισσότερο από το 4% (πρόσφατα 3%) της εκτιμώμενης αξίας του Ταμείου στον ετήσιο προϋπολογισμό του κράτους, για κάλυψη ελλείμματος που δεν συνδέεται με υδρογονάνθρακες. Τα στατιστικά έδειξαν πως το μη-πετρελαϊκό δημοσιονομικό έλλειμμα όχι μόνο δεν αυξήθηκε σε περιόδους πολύ υψηλών πετρελαϊκών τιμών, αλλά το αντίθετο. Συνεπώς και για να καταλήξουμε στο εάν η δημιουργία αποθεματικού είναι ορθή ή λανθασμένη, καλό είναι να πάμε ένα ταξίδι στη Νορβηγία και να ρωτήσουμε τους ίδιους τους Νορβηγούς πολίτες. Θυμίζω πως το 2017 για πρώτη φορά στην ιστορία του Ταμείου, η ετήσια απόδοση από την επένδυση του ξεπέρασε για πρώτη φορά τα ετήσια έσοδα από τις δραστηριότητες υδρογονανθράκων! Το ταμείο δεν επενδύει καθόλου στην εγχώρια αγορά για αποφυγή της Ολλανδικής ασθένειας. Συγκεκριμένα για διασπορά κινδύνου κατέχει ένα μικρό ποσοστό σε 9.158 εταιρείες σε 73 χώρες, ενώ επενδύει σε ομόλογα και ακίνητα. Κάπου στο ίδιο πλαίσιο θα πρέπει να κινηθούμε νομίζω και εμείς.

Μας τα είπε και ο Νορβηγός Σύμβουλος

Ποιες διαφορές υπάρχουν μεταξύ του Κυπριακού και του Νορβηγικού ταμείου;

Όλη η διαχείριση του Νορβηγικού Ταμείου είναι βασισμένη στο ότι το Κοινοβού́λιο, το Υπ. Οικονομικών και το Συμβού́λιο της Κεντρικής Τρά́πεζας έχουν ξεχωριστού́ς και ξεκάθαρα διαχωρισμένους ρόλους. Σε αντίθεση, το δικό μας νομοσχέδιο έχει αποδώσει υπερεξουσίες στον εκάστοτε Υπ. Οικονομικών, έχει ελαχιστοποιήσει τις εξουσίες της Βουλής, χωρίς να έχουν ληφθεί οι απαραίτητες δικλείδες ώστε το Συμβούλιο του Οργανισμού να είναι ανεξάρτητο. Όπως προτάσσει το Νορβηγικό Μοντέλο οι αποφάσεις που πρέπει να παιρνονται για το ταμείο πρέπει να αποσκοπούν σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, δηλ. να μην είναι 5-ετίας, ώστε να εμποδίζεται η δημιουργία ομφάλιου λώρου μεταξύ του εκάστοτε υπουργού/υπουργείου και του Κυπριακού Οργανισμού Διαχείρισης Επενδύσεων. Συνεπώς, υπάρχουν αρκετές αποκλίσεις από το Νορβηγικό Μοντέλο και αυτό δεν είμαι ο μόνος που το έχει εντοπίσει αλλά και ο ίδιος ο Νορβηγός σύμβουλος τον οποίο είχε προσλάβει η Κυπριακή Δημοκρατία.

Σε λίγα χρόνια τα οφέλη για τους πολίτες από το φυσικό αέριο

Οι απλοί πολίτες αναμένουν πως θα έχουν σύντομα όφελος από τα έσοδα του ταμείου. Πότε θα επωφεληθούν;

Ο κόσμος έχει όλο το δίκαιο να περιμένει όφελος από τις εξελίξεις μετά από όλα αυτά που πέρασε και συνεχίζει να περνά τα τελευταία χρόνια. Δεν μπορούν όμως τα έσοδα από τον φυσικό μας πλούτο να μετατραπούν σε επιταγές που θα μας λύσουν τα προσωπικά μας προβλήματα. Πρέπει ο πλούτος αυτός οδηγούμενος από το διαφανές πλαίσιο ενός οργανισμού, όπως οφείλει να είναι το δικό μας ταμείο Επενδύσεων, να ξεκινήσει να γεννά κι άλλο πλούτο ο οποίος θα διοχετεύεται με δημοσιονομικούς κανόνες στην οικονομία μας ώστε πρώτα να μην αντιμετωπίσουμε ποτέ ξανά τα προβλήματα του παρελθόντος και μετέπειτα να τονώνει στοχευμένα την οικονομία μας. Ο κόσμος θα ξεκινήσει σε λίγα χρόνια να βλέπει αρκετά οφέλη από τους υδρογονάνθρακες, αλλά για να τον ανακουφίσουμε άμεσα θα μπορούσαμε απλά να ξεκινούσαμε με τη βελτίωση της τιμολογιακής πολιτικής της ΑΗΚ η οποία συνεχίζει να μετακυλύει κόστος στον λογαριασμό του τελικού καταναλωτή, όπως για παράδειγμα ο κακός χρονισμός αγοράς πρώτης ύλης για ηλεκτροπαραγωγή. Του χρόνου, όπως φαίνεται, θα επιβαρυνθούμε και με τα πρόστιμα για τους ρύπους. Το άλλο θα ήτανε να ενθαρρύνουμε τις εταιρείες οι οποίες θα δραστηριοποιηθούν στην Κυπριακή ΑΟΖ να συμμετέχουν σε κοινωφελή έργα που θα έχουν ως τελικό αποδέκτη την κοινωνία και όχι κομματικούς μηχανισμούς (βλ. εκπαίδευση νέων στους υδρογονάνθρακες). Φυσικά κι ο ίδιος ο κόσμος θα πρέπει σε κάποια στιγμή να αναλάβει τις ευθύνες που του αναλογούν. Να μάθει δηλαδή να επιβραβεύει τις καλές πολιτικές και να τιμωρεί τις κακές πολιτικές από όποιο χώρο και αν προέρχονται. Εφόσον ξεκινήσουμε λοιπόν από τα απλά και τα μικρά, τότε θα έρθουν και τα έμμεσα αλλά και τα άμεσα οφέλη. Ο κόσμος έχει απωλέσει σε μεγάλο βαθμό την εμπιστοσύνη του και χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να αναστραφεί αυτό.

Μετά την έγκριση του νομοσχεδίου, ποιες πιστεύετε πρέπει να είναι οι μελλοντικές ενέργειες που θα πρέπει να ακολουθήσει το κράτος;

Καταρχήν, πρέπει άμεσα να οδηγήσει σε ψήφιση τους Κανονισμούς αλλά και προτάσεις νόμου που θα διορθώνουν τα στρεβλά σημεία του νομοσχεδίου. Επιπρόσθετα, έχουμε πλέον στο χαρτοφυλάκιό μας τα κοιτάσματα της Αφροδίτης, της Καλυψούς και του Γλαύκου και σίγουρα έρχονται και νέες ανακαλύψεις. Υπενθυμίζω κάτι που είχα επισημάνει και πριν από ένα χρόνο τηλεοπτικά για το παράδειγμα της Μοζαμβίκης, όπου ΕΝΙ και Exxon συνεργάζονται για τη δημιουργία τερματικού. Πρωτίστως λοιπόν πρέπει να καταφέρουμε να λύσουμε το μείζον θέμα το οποίο τονίζω εδώ και χρόνια δηλ. να οδηγήσουμε τα κοιτάσματα στις αγορές με τις πιο ευνοϊκές συνθήκες κι όχι μόνο για πολιτικά ανταλλάγματα. Παράλληλα, το κράτος πρέπει άμεσα να κόψει τον ομφάλιο λώρο Εταιρίας Υδρογονανθράκων Κύπρου και Υπ. Οικ. Δεν γίνεται η ΕΥΚ μια εταιρία ιδιωτικού δικαίου, η οποία καλείται να αναπτύξει δυνατότητες συμμετόχου των ενεργειακών κολοσσών, να σιτίζεται με μορφή κρατικής χορηγίας από το Υπ. Οικ. τη στιγμή που τα εκατ. ευρώ από τα μπόνους υπογραφής των τριών γύρων αδειοδότησης έχουν καταλήξει στο Γενικό Ταμείου του κράτους. Πότε θα προλάβει να μετατραπεί από start-up σε ανεξάρτητο οργανισμό που θα στέκεται επάξια δίπλα σε αυτούς τους οργανισμούς που το ετήσιο budget τους μόνο για εξορύξεις είναι ισάξιο του ΑΕΠ μας; Όλα αυτά θα πρέπει να μας απασχολήσουν. Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σε μια μοναδική ευκαιρία και δεν έχουμε την πολυτέλεια να πολιτικοποιήσουμε ένα θεσμό που ασχέτως του πόσο ωραία και αόριστα ακούγεται πρέπει όντως να θωρακίσει τις μελλοντικές γενιές του νησιού μας. Για αυτό πρέπει να έχουμε γνώμονά μας αυτό που λακωνικά το έθεσαν για τον ίδιο τους τον εαυτό οι Νορβηγοιί: «Μία μέρα οι υδρογονάνθρακες θα τελειώσουν, αλλά τα έσοδα από το ταμείο θα συνεχίσουν να ωφελούν τον πληθυσμό μας». Έτσι θα πρέπει να γίνει και σε μας…