Λίμνη Παραλιμνίου: Υδροβιότοπος χωρισμένος σε… οικόπεδα

Οι έντονες βροχοπτώσεις του φετινού χειμώνα αλλά και της άνοιξης αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ευεργετικές για τους γεωργούς μετά και την έντονη παρατεταμένη ανομβρία της περασμένης χρονιάς. Παρά τις καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις και τα έντονα καιρικά φαινόμενα που έπληξαν τις αγροτικές εκτάσεις, η αυξημένη ποσότητα νερού που εισέρευσε στα φράγματα κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική για την άμβλυνση της λειψυδρίας που αντιμετωπίζει η χώρα μας. Οι ευεργετικές επιπτώσεις της φετινής “χρυσής” χρονιάς φάνηκαν και στην επαρχία Αμμοχώστου και συγκεκριμένα στη Λίμνη Παραλιμνίου η οποία παρουσιάζει αυξημένες ποσότητες νερού μετά από σχεδόν μία δεκαετία.

Παρ’ όλα αυτά η Λίμνη Παραλιμνίου αποτελεί έναν σημαντικής αξίας αλλά και με πολλές ιδιομορφίες υδροβιότοπο, ο οποίος ιστορικά συνδέεται με την πόλη που πήρε το όνομά του, το Παραλίμνι καθώς και με τις γύρω περιοχές, Σωτήρα και Δερύνεια. Οι ιδιομορφίες αλλά και οι ιδιαιτερότητές του καθορίζουν τόσο τη ζωή των κατοίκων των γύρω περιοχών όσο και των γεωργών αφού οι ποσότητες νερού που κατακρατεί αξιοποιούνται, κυρίως, για εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα και για ανάγκες άρδευσης των αγροτικών τεμαχίων των Κοκκινοχωρίων από τη Σωτήρα μέχρι και την κατεχόμενη Δερύνεια. Από την άλλη, ο υδροβιότοπος υπόκειται σε επεμβάσεις από οικιστικές αναπτύξεις τόσο περιμετρικά όσο και σχεδόν εντός της περιοχής του, ενώ έχει υποστεί μεγάλη υποβάθμιση τα τελευταία χρόνια κυρίως λόγω της μη ελεγχόμενης και παράνομης απόρριψης σκουπιδιών.

Παράλληλα, έντονα παράπονα εκφράζονται από κατοίκους της περιοχής για τις πρακτικές αποξήρανσης της Λίμνης που έχουν ως αποτέλεσμα μέσα σε σχεδόν 3 μήνες οι ποσότητες νερού να λιγοστεύουν. Πρακτικές, παρ’ όλα αυτά, που εφαρμόζονται ήδη επί Αγγλοκρατίας προκειμένουν να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος της ελονοσίας αλλά και στις μέρες μας για τον εμπλουτισμό του υδροφορέα.

Σημαντικός υδροβιότοπος

Η Λίμνη Παραλιμνίου αποτελεί έναν από τους ελάχιστους φυσικούς υδροβιότοπους της χώρας μας και διατηρεί ιδιαίτερη αξία για την πτηνοπανίδα. Σε προκαταρκτικό διαχειριστικό σχέδιο για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας της Λίμνης που εκπόνησε το 2016 η εταιρεία συμβούλων περιβάλλοντος I.A.CO. Ltd σε συνεργασία με τον Πτηνολογικό Σύνδεσμο Κύπρου, σημειώνεται ότι η λίμνη, έκτασης 273 εκταρίων, περίπου, είναι εποχιακή και υφάλμυρη και σε αυτήν έχουν καταγραφεί 186 είδη πτηνών, μεταξύ των οποίων και η Πελλοκατερίνα (Vanellus spinosus), ο Καλαμοκαννάς (Himantopus himantopus) και το Νανοπλουμίδι (Charadrius alexandrinus), είδη για τα οποία η περιοχή έχει καθοριστεί ως ΖΕΠ. Και τα τρία είναι είδη προτεραιότητας, χρήζουν προστασίας και διατήρησης στην ΕΕ (Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ) και φωλιάζουν στη Λίμνη Παραλιμνίου σε αριθμούς που είναι σημαντικοί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η ΖΕΠ Λίμνη Παραλιμνίου, σύμφωνα με το Προκαταρκτικό Διαχειριστικό Σχέδιο, αποτελεί τη μεγαλύτερη εσωτερική φυσική λίμνη της Κύπρου και ένα από τους ελάχιστους φυσικούς υγρότοπους που υπάρχουν στην Κύπρο. Ως εκ τούτου έχει ιδιαίτερη σημασία για τα πουλιά και κυρίως τα παρυδάτια είδη που βρίσκουν καταφύγιο σε υγρότοπους. Παράλληλα, πέραν της πτηνοπανίδας, φιλοξενεί σημαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας, όπως το ενδημικό υποείδος νερόφιδου Natrix natrix cypriaca. Για το λόγο αυτό η Λίμνη Παραλιμνίου είναι ιδιαίτερα σημαντική και χρίζει ιδιαίτερης προστασίας.

Οι σημαντικότερες απειλές για τα είδη και τους οικότοπους τους που αναγνωρίστηκαν στην περιοχή ΖΕΠ, σύμφωνα με τη μελέτη, είναι η κακή υδατική διαχείριση της λίμνης, η επέκταση της οικιστικής ανάπτυξης στην περίμετρο της περιοχής ΖΕΠ και εντός της λίμνης που άμεσα και έμμεσα ασκεί πίεση στα είδη και τους οικότοπους τους (αυξημένη όχληση, παρουσία θηρευτών, καταπάτηση οικοτόπων, αύξηση ρυπαντών κτλ.) και η απόρριψη αδρανών υλικών.

Χωρισμένη σε οικόπεδα

Αξιοσημείωτο είναι, μάλιστα, το γεγονός ότι το συντριπτικό ποσοστό της περιοχής της ΖΕΠ της Λίμνης Παραλιμνίου αφορά εκτάσεις χωρισμένες σε ιδιωτικά τεμάχια. Συγκεκριμένα, το 89,7% της λίμνης, είναι ιδιωτική γη και το 10,3% περιμετρικά της αποτελεί χαλίτικη γη.

Επίσης, στα όρια με τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας λειτουργεί Σκοπευτήριο καθώς και πίστα μοτοκρός, για την οποία παρ’ όλα αυτά γίνονται προσπάθειες από τη Λέσχη Φίλων Μοτοσυκλέτας Αμμοχώστου για μετακίνησή της σε άλλη περιοχή.

Για τον σκοπό ολοκλήρωσης και εφαρμογής του Διαχειριστικού Σχεδίου κρίθηκε υποχρεωτική από την Κυβέρνηση η απαλλοτρίωση των ιδιοκτησιών εντός της ζώνης προστασίας.

Η περιοχή της οικιστικής ζώνης της λίμνης καθορίστηκε με δύο Κανονιστικές Διοικητικές Πράξεις (ΚΔΠ 77/81 ΚΑΙ 92/88) ως Ζώνη Γ’ με συντελεστές δόμησης 25% για ξενοδοχεία και 20% για κατοικίες. Στη συνέχεια, με το πρώτο τοπικό σχέδιο Παραλιμνίου, το 2007, τροποποιήθηκαν οι ζώνες με μείωση των συντελεστών στη συγκεκριμένη έκταση με αλλαγή της ζώνης από Γ, σε Δα1, κάτι που μείωσε τους συντελεστές από 25% και 20%, σε 0,5% και 0,5% για ξενοδοχεία και σπίτια αντίστοιχα.

Στις 20 Μαΐου του 2011, δημοσιεύτηκε η αναγκαστική απαλλοτρίωση των περιουσιών ενώ είχαν προηγηθεί δικαστικές περιπέτειες της Κυπριακής Δημοκρατίας με καταγγελίες στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για μη προστασία της λίμνης, η οποία έχει χαρακτηριστεί Τόπος Κοινοτικής Σημασίας και εντάχθηκε στο δίκτυο Natura 2000, κυρίως για σκοπούς προστασίας του νερόφιδου. Προηγουμένως οι ιδιοκτήτες είχαν ενημερωθεί από την Κυβέρνηση για την πρόθεσή της να τους αποζημιώσει με βάση την προηγούμενη πολεοδομική ζώνη, δηλαδή τη ζώνη Γ και όχι τη Ζώνη Δα1, αποζημίωση που έγινε αποδεκτή από τους ιδιοκτήτες με επιδύλαξη στο ποσό, αφού ενώ η αρχική εκτίμηση από πλευράς Κυβέρνησης ήταν τα 12,5 εκατομμύρια ευρώ, οι ιδιοκτήτες εκτιμούσαν ποσό 70 εκατομμυρίων.

Παρ’ όλα αυτά, και ενώ εκκρεμούσε η απόφαση του δικαστηρίου για την αξία των περιουσιών και το ύψος της αποζημίωσης, στις 28 Φεβρουαρίου 2014 η Κυβέρνηση ανακοίνωσε την ανάκληση των απαλλοτριώσεων ενώ πρόταση που τέθηκε ενώπιόν τους ήταν και η ανταλλαγή της με δασική γη.

Πέντε χρόνια μετά, η στασιμότητα που παρατηρείται στο θέμα της απαλλοτρίωσης, οδηγεί στην ολοένα και μεγαλύτερη υποβάθμιση του υδροβιότοπου, αφού η εφαρμογή διαχειριστικού σχεδίου θα έλυνε τα χέρια τόσο στην Κυβέρνηση όσο και στις τοπικές αρχές για την αξιοποίηση της περιοχής.

Αποστράγγιση

Οι έντονες φετινές βροχοπτώσεις οδήγησαν μετά από, σχεδόν, μία δεκαετία στην αύξηση των ποσοτήτων νερού στη Λίμνη Παραλιμνίου, δημιουργώντας ένα σπάνιο φαινόμενο για τους κατοίκους και τους επισκέπτες.

Στη συγκέντρωση των ποσοτήτων νερού συμβάλλει και η απορροή του ποταμού “Βαθύ” στο ανατολικό μέρος της λίμνης και η απορροή του ποταμού “Βουνί” στο όριο της περιοχής της Σωτήρας.

Παρ’ όλα αυτά το υδρολογικό καθεστώς της Λίμνης Παραλιμνίου είναι έντονα επηρεασμένο από έργα αποστράγγισης. Παρά το ότι, σύμφωνα με το Προκαταρκτικό Διαχειριστικό Σχέδιο (2016) η τοπογραφία της Λίμνης Παραλιμνίου συνηγορεί στην άποψη ότι ήταν πάντα μια αβαθής λιμναία και ελώδης έκταση, με σημαντική εποχική διακύμανση των υδάτων της, τα έργα αποστράγγισης τα οποία πραγματοποιήθηκαν επί Αγγλοκρατίας και μετέπειτα, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην υποβάθμιση της υδρολογικής κατάστασής της.

Σήμερα, η Λίμνη όταν είναι πλήρης, έχει βάθος νερού περίπου 0,9 m και χωρητικότητα 2.000.000 κυβικά μέτρα. Λόγω της μεγάλης της έκτασης, το περιορισμένο βάθος νερού, σε συνδυασμό με ψηλές εξατμίσεις και τις εκροές νερού από αυτή, η Λίμνη είναι ξηρή τους καλοκαιρινούς μήνες.

Στα δυτικά και νοτιοδυτικά της Λίμνης υπάρχουν λιμνία που κατασκευάσθηκαν με εκσκαφή και στα οποία συντηρείται ποσότητα νερού καθ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια του έτους και αποτελούν βασικό ενδιαίτημα του νερόφιδου. Πριν μερικά χρόνια, το Τμήμα Περιβάλλοντος πραγματοποίησε επιπρόσθετες εκσκαφές με στόχο την ενίσχυση του ενδιαιτήματος αυτού με την δημιουργία μεγαλύτερης επιφάνειας νερού και την φυσική ενίσχυση της βλάστησης.

Με στόχο την αξιοποίηση των υδάτινων πόρων της Λίμνης η Κυβέρνηση κατασκεύασε το 1963 ανοικτό κανάλι μήκους 11.260 m με κλίση περίπου 0,1% και παροχετευτική ικανότητα 1000m3/h, από την άκρη του λαγουμιού (σήραγγας που κατασκευάστηκε το 1893 για σκοπούς κένωσης της λίμνης) μέχρι την τοποθεσία Παναγιά, με σκοπό τη μεταφορά του νερού για τεχνητό εμπλουτισμό του υδροφορέα που βρίσκεται στην παραλιακή ζώνη νότια του Δήμου Παραλιμνίου μέσω 32 μικρών εμπλουτιστικών φραγμάτων.

Σήμερα, μεγάλες ποσότητες νερού απορρέουν εκτός της λίμνης μέσω της σήραγγας, λόγω του ότι η εκροή νερού ρυθμίζεται με την τοποθέτηση όγκων χώματος εντός του καναλιού εκροής. Αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο η υδροπερίοδος της λίμνης είναι μικρή.

Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Συντονιστικής Επιτροπής του Αρδευτικού Συστήματος Παραλιμνίου, Μιχάλη Παράσχο, το κανάλι, έχει μεγάλη σημασία καθώς λειτουργεί για τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα, ενώ συμβάλλει και στην αποφυγή πλημμύρας των κατοικιών αλλά και της περιοχής της λεωφόρου 1ης Απριλίου. Σύμφωνα με τον ίδιο, στο μεγαλύτερο μέρος της Λίμνης Παραλιμνίου στα ανατολικά είχε προ δεκαετιών δημιουργηθεί οικιστική ανάπτυξη με αποτέλεσμα η περιοχή νοτιοδυτικά του Παραλιμνίου που εφάπτεται με τη λίμνη να αποτελεί ζώνη κινδύνου σε περίπτωση υπερχείλισης.

Μαλιστα, ο ίδιος καταγγέλλει ότι άγνωστοι προχώρησαν παράνομα τον περασμένο μήνα σε φραγή της θύρας του καναλιού με αποτέλεσμα να χρειαστεί η επέμβαση της Πυροσβεστικής για απόφραξή του.

Οφέλη από την αξιοποίηση της Λίμνης

Σύμφωνα με τον Βιολόγο και κάτοικο Παραλιμνίου, Ιάκωβο Τζιωρτζιή, δημιουργούνται μεγάλα οφέλη και προοπτικές από την ορθή αξιοποίηση της Λίμνης στην ευρύτερη περιοχή. Ο υδροβιότοπος προσφέρεται για σκοπούς περιβαλλοντικής εκπαίδευσης καθώς και για επιστημονικής έρευνας ενώ θα μπορούσε να οδηγήσει στην προσέλκυση οικοτουριστικού προορισμού με αύξηση των εσόδων, δημιουργία θέσεων εργασίας και προβολή και ανάδειξη της περιοχής.

Βασικές, όμως, προϋποθέσεις οι οποίες καλούνται να εφαρμοστούν είναι η ορθή υδατική διαχείριση, οι σωστές πρακτικές διαχείρισης για την προστασία των ειδών και των οικοτόπων και η εφαρμογή του Διαχειριστικού Σχεδίου.

Πηγή: Εφημερίδα ΣΗΜΕΡΙΝΗ, 27/4/2019