Του Μαρίνου Παυλικκά
Οι επί δεκαετίες ατέρμονες συζητήσεις και θεσπίσεις νομοθεσιών για την απαγόρευση της θήρευσης των άγριων πτηνών δεν μπορούν να παραβλέψουν και την καταγραφή ενός ιστορικού γεγονότος που πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο στην επαρχία Αμμοχώστου και συγκέντρωνε μεγάλο ενδιαφέρον τόσο από ντόπιους όσο και από τους κατοίκους των υπόλοιπων περιοχών της Κύπρου.
Ο Χορός του Αμπελοπουλιού γινόταν με στόχο την ενίσχυση του Σωματείου της Ένωσης Νέων Παραλιμνίου και ξεκίνησε να διοργανώνεται μετά το 1936
Το κοσμικό γεγονός του «Χορού του Αμπελοπουλιού», όπως μαθαίνουμε από τη λαογραφική μελέτη του ιστοριοδίφη Παναγιώτη Ν. Ττοουλιά (2010) «Ξόβεργα – ένα πατροπαράδοτο έθιμο», πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο περί τα τέλη Σεπτεμβρίου στο Παραλίμνι μέχρι το 1984 με διοργανωτή την Ένωση Νέων Παραλιμνίου και αποτελούσε το κοσμοπολίτικο γεγονός της περιοχής. Διοργανωνόταν σε διάφορα κέντρα διασκέδασης της περιοχής, ενώ όπως αναφέρεται στο βιβλίο, επισκέπτες συνέρρεαν από το Παραλίμνι, την Αμμόχωστο αλλά και από ολόκληρη την Κύπρο. Κύριο «έδεσμα» στο εδεσματολόγιο της χοροεσπερίδας ήταν φυσικά τα αμπελοπούλια, ενώ από τιμοκατάλογο του 1977 μαθαίνουμε πως η τιμή μίας ντουζίνας αμπελοπουλιών ανερχόταν στις 3,5 λίρες.
Ο Αντρέας Ευαγγέλου, τέως Δήμαρχος Παραλιμνίου θυμάται πως ο Χορός του Αμπελοπουλιού γινόταν με στόχο την ενίσχυση του Σωματείου της Ένωσης Νέων Παραλιμνίου και ξεκίνησε να διοργανώνεται μετά το 1936, έτος κατά το οποίο προέκυψε το σημερινό σωματείο των «βυσσινί» μετά από τη συνένωση δύο Σωματείων, της «Αγάπης του Λαού» και του «Ηρακλή».
Ο Μάκης Μάρκου, επί δεκαπέντε χρόνια Πρόεδρος της Ένωσης Νέων Παραλιμνίου και πρώην εκπαιδευτικός ανέφερε στη ΣΗΜΕΡΙΝΗ της Κυριακής ότι τα πρώτα χρόνια ο Χορός διοργανωνόταν σε κέντρα αναψυχής στην Αμμόχωστο και μετέπειτα σε δύο ιστορικές ταβέρνες της εποχής, την ταβέρνα του «Οδυσσέα» και του «Παραλιμνίτη». Μετέπειτα χοροεσπερίδες έγιναν στο γήπεδο της κοινότητας και τα τελευταία χρόνια στο οίκημα του Σωματείου.
Στα κοσμικά δρώμενα του Παραλιμνίου υπήρχαν εστιατόρια τα οποία ήταν εξιδεικευμένα στο σερβίρισμα αμπελοπουλιών.
Επώνυμοι της εποχής οι σημαντικότεροι πελάτες
Σημαντικό στοιχείο στα κοσμικά δρώμενα του Παραλιμνίου ήταν η ύπαρξη εστιατορίων τα οποία ήταν εξιδεικευμένα στο σερβίρισμα αμπελοπουλιών. Δύο από τα σημαντικότερα εστιατόρια ήταν του «Οδυσσέα» και του «Παραλιμνίτη». Ο κ. Ευαγγέλου, μέλος οικογένειας ιδιοκτητών των τότε φημισμένων εστιατορίων περιγράφει πόσο δημοφιλείς ήταν οι συγκεκριμένες ταβέρνες. Όπως αναφέρει στη «Σ», κατά τους μήνες Σεπτέμβριο μέχρι Οκτώβριο, κατά την «εποχή των αμπελοπουλιών», η ταβέρνα της οικογενειακής τους επιχείρησης ήταν κατάμεστη όχι μόνο από πελάτες αλλά και από επώνυμους της εποχής, από Προέδρους, όπως αναφέρει, μέχρι Υπουργούς και διπλωμάτες.
Σημαντικό οικονομικό όφελος
Ο κ. Μάρκου δεν αμφισβητεί το γεγονός ότι η θήρευση των αμπελοπουλιών αποτελούσε ένα σημαντικό οικονομικό όφελος για τους Παραλιμνίτες. Ήταν, όπως ανέφερε, ένα συμπληρωματικό εισόδημα για έναν γεωργό ή έναν κτηνοτρόφο που διέθεταν γεωργικές εκτάσεις. Παρ’ όλα αυτά όπως είπε, «τα αμπελοπούλια δεν έκαναν καμιά οικογένεια πλούσια». Είναι αναμφίβολο πως η θήρευση, η εμπορία και η κατανάλωση των αμπελοπουλιών έπαιζε ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή του Παραλιμνίου. Ολόκληρη η κοινωνική, οικονομική, ακόμα και πολιτιστική ζωή της τότε κοινότητας επηρεαζόταν σημαντικά από τη λίγη ή πολλή ποσότητα θηράματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι ιστορικά η ευρύτερη περιοχή του Παραλιμνίου παγίδευε το 70% της παγκύπριας θήρευσης των άγριων σήμερα πτηνών.
Είναι αναμφίβολο πως η θήρευση, η εμπορία και η κατανάλωση των αμπελοπουλιών έπαιζε ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή του Παραλιμνίου.
Γνωστό εξάλλου είναι και το ποίημα που συνέθεσε το 1977 ο Παραλιμνίτης λαϊκός ποιητής Παύλος Πιττάτζιης:
«Παραλιμνίτη άδρωπε
που ‘σαι της γης χαμάλης
που μες την πέτραν το ψουμί
δύνεσαι να το φκάλεις
τζιαι δυστυχία πάνω σου
να ππέσει προκειμένου
τα έξοά σου φκάλλεις τα
ως τζιαι πουλιά που ‘ν περαστά,
στήννεις βερκά τζιαι πιάννεις τα
είσ’ άξιος επαίνου»
Ο τρόπος ο οποίος παραδοσιακά χρησιμοποιείτο για την παγίδευση ήταν οι ξόβεργες. Στη συνέχεια τα θηράματα πωλούνταν στους «καμμάτηδες» οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για το μάδημα των πουλιών και το πέρασμα του ράμφους τους από ίνες φύλλων φοινικιάς, ή «κάννες» καλαμιών ανά δωδεκάδες. Ακολούθως οι «καμμάτηδες» πωλούσαν τα «ερμπορεύματά» τους σε ταβέρνες ή και νοικοκυριά. Όπως ανέφεραν στην «Σ» κάτοικοι του Παραλιμνίου, πολύ συχνό ήταν και το εμπόριο αμπελοπουλιών εκτός επαρχίας Αμμοχώστου, ενώ μεγάλες ήταν και οι ποσότητες ξιδάτων αμπελοπουλιών που αποστέλλονταν στην κυπριακή παροικία της Μεγάλης Βρετανίας.
Ιστορικές μαρτυρίες
Στην καταγραφή αυτού του ιστορικο-πολιτιστικού γεγονότος της διογάνωσης «Χορού του Αμπελοπουλιού» δεν θα μπορούσαν να μην γίνουν αναφορές και για άλλες ιστορικές καταγραφές σχετικά με μαρτυρίες, τουλάχιστον από τον 16ο αιώνα, σχετικά με την θήρευση αλλά και εμπορία αμπελοπουλιών στη χώρα μας.
Ο Βρετανός John Locke κατά την επίσκεψή του στην Αμμόχωστο το 1553 αναφέρει ότι οι Κύπριοι παγίδευαν μεγάλες ποσότητες αμπελοπουλιών και τα διατηρούσαν σε μπουκάλια με ξίδι και αλάτι, ενώ σημειώνει ότι απέστελλαν 1200 περίπου μπουκάλια στη Βενετία αλλά και σε άλλες Ιταλικές πόλεις. Ο Ιταλός λόγιος και γεωγράφος του 16ου αιώνα, Tommaso Porcacchi, έκανε το 1576 αναφορά για την αιχμαλωσία των αμπελοπουλιών και την εξαγωγή τους ως ξιδάτα. Παρόμοια ήταν και η αναφορά του Ολλανδού περιηγητή, Cornelius de Bruijn, που το 1683 σημείωσε ότι στην περιοχή (Αγία Νάπα-Παραλίμνι) μεγάλοι αριθμοί συλλαμβάνονταν με ξόβεργα και ακολούθως εξάγονταν στο εξωτερικό. Αναφέρει, μάλιστα, ότι συλλαμβάνονταν «με ξόβεργα όπως κι εμείς αιχμαλωτίζουμε τα μικρά πουλιά στην πατρίδα μας».
Πτηνολογικός: «Απαράδεκτη η σημερινή κατάσταση»
Σύμφωνα με τον Συντονιστή Εκστρατειών του Πτηνολογικού Συνδέσμου Κύπρου, Τάσο Σιαλή, οι σημερινές τροποποιήσεις που έχουν ψηφιστεί για τον Περί Προστασίας και Διαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραμάτων Νόμο αποτελούν μία καταστροφή, όπως τις χαρακτηρίζει, «που μας παίρνουν δέκα με δεκαπέντε χρόνια πίσω, όταν είχε ξεκινήσει ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος την εκστρατεία του εναντίον της παράνομης παγίδευσης». Όπως αναφέρει το προηγούμενο νομοθετικό πλαίσιο ήταν ικανοποιητικό, ωστόσο υπήρχε πρόβλημα στην εφαρμογή του. Η μεθόδοι της παράνομης παγίδευσης, ξοβέργων και δικτύων, όπως ανέφερε στην «Σ» ο κ. Σιαλής απαγορεύεται με εθνική νομοθεσία ήδη από το 1974, γεγονός όπως αναφέρει που πολλοί δεν γνωρίζουν ή παραγνωρίζουν.
Τη θέση του πατροπαράδοτου ξοβέργου πήρε το δίχτυ, οι ηχομιμητικές φωνές και άλλοι μαζικότεροι τρόποι παγίδευσης.
Η έντονη αντίδραση του Πτηνολογικού Συνδέσμου για την τελευταία τροποποίηση της νομοθεσίας επικεντρώνεται γύρω από τα προβλήματα που θα προκύψουν από τη χαλάρωση της νομοθεσίας για τα ξόβεργα αφού προβλέπεται η επιβολή προστίμου ύψους €200 για κάθε 72 ξόβεργα. Ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος εκφράζει, παράλληλα, και τις ανησυχίες του όσον αφορά την εξώδικη ρύθμιση όλων των αδικημάτων, αφού προειδοποιεί για την αδυναμία των θηροφυλάκων να επιτελέσουν το έργο τους, ενώ από την άλλη σημειώνουν και την αντίδρασή τους όσον αφορά το σερβίρισμα θηραμάτων σε εστιατόρια και κατά πόσον θα είναι δυνατός ο έλεγχος για το αν πρόκειται για θηρεύσιμο ή παράνομο είδος.
Σήμερα, τριάντα, σχεδόν, χρόνια μετά την τελευταία χοροεσπερίδα, κανένας από τους παλιούς στημάτουρους ή καμμάτηδες δεν δραστηριοποιείται. Τη θέση του πατροπαράδοτου ξοβέργου πήρε το δίχτυ, οι ηχομιμητικές φωνές και άλλοι μαζικότεροι τρόποι παγίδευσης. Οι ποινές έγιναν αυστηρότερες και ως εκ τούτου ο Χορός του Αμπελοπουλιού, καλώς ή κακώς παραμένει μια ανάμνηση στη σύγχρονη ιστορία των Παραλιμνιτών. Όλοι όσοι παραχώρησαν τις χρήσιμες πληροφορίες και τα βιώματά τους για το ρεπορτάζ αυτό, εμμένουν στην άποψή ότι αν το παραδοσιακό ξόβεργο επιτρεπόταν και οι ποινές στους υπόλοιπους παράνομους τρόπους γίνονταν αυστηρότερες, τότε, κατά τη γνώμη τους, το πρόβλημα της μαζικής παγίδευσης και μαύρης αγοράς θα λυνόταν.
Ως επιμύθιο παρατίθεται ένα δίστιχο του μελετητή της κυπριακής μουσικής και παράδοσης, Μιχάλη Χατζημιχαήλ:
«Στήννω βερκά στην φεγγαρκάν,
να πιάσω το φεγγάριν
να της το δώκω μάλιν της
σιήλιες βολές χαλάλν της
άντραν της να με πάρει.»
Δες τέλος και αυτό!