Κακής ποιότητας νερό πίνουν σε κοινότητες

Καθαρά στην τύχη οφείλεται το γεγονός ότι δεν υπήρξε οποιαδήποτε µολυσµατική ασθένεια που να προέρχεται από την κατανάλωση πόσιµου νερού σε περιοχές της υπαίθρου. Από τους ελέγχους για τη μικροβιολογική ποιότητα του πόσιμου νερού, οι επιστήμονες διαπιστώνουν προβλήματα ιδιαίτερα στις μικρές κοινότητες όπου λαμβάνονται μόλις δύο δείγματα νερού ετησίως (ένα για δοκιμαστική παρακολούθηση και ένα για ελεγκτική). Γενικά, το σύστημα ιδιαίτερα στις κοινότητες είναι προβληματικό, αφού την ευθύνη για την ποιότητα του νερού έχουν αποκλειστικά οι φορείς ύδρευσης, που στην προκειμένη περίπτωση είναι το ίδιο το κοινοτικό συμβούλιο.

Με βάση πρωτόκολλο, λαμβάνονται δείγματα από τις Υγειονομικές Υπηρεσίες του κράτους, τα οποία προωθούνται στο Γενικό Χημείο για αναλύσεις. Τα αποτελέσματα του Γενικού Χημείου διαβιβάζονται στους φορείς ύδρευσης, που οφείλουν να προβούν στις κατάλληλες ενέργειες για προστασία της δημόσιας υγείας με τη διακοπή προμήθειας νερού και ταυτόχρονα τη λήψη μέτρων για αποκατάσταση της ποιότητας. Όλα αυτά βέβαια χωρίς να υπάρχει ποινική ευθύνη σε περίπτωση που το κοινοτικό συμβούλιο δεν λάβει τα απαιτούμενα μέτρα, ακόμα και αν υπάρχουν ουσίες και οργανισμοί στο νερό σε ποσότητες που αποτελούν ενδεχόμενο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία.

Η υποβάθμιση της ποιότητας του πόσιμου νερού λόγω της ρύπανσης και μόλυνσης επιφανειακών νερών από ανθρώπινες δραστηριότητες είναι κάτι που πρέπει να μας ανησυχεί όλους. Άλλωστε η μικροβιακή μόλυνση των γεωτρήσεων που υδρεύονται οι πλείστες κοινότητες της Κύπρου κάθε άλλο παρά σπάνιο φαινόμενο είναι σε περιοχές με έντονη κτηνοτροφία.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νερού που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου, οι καθηγητές του ΤΕΠΑΚ δρ Κωνσταντίνος Χ. Μακρής και δρ Γεώργιος Μπότσαρης αναλύουν και ερμηνεύουν σήμερα δημοσιευμένα στοιχεία ποιότητας πόσιμου νερού των Υγειονομικών Υπηρεσιών σε παγκύπριο επίπεδο για το πρώτο μισό του 2014. Τα στοιχεία αφορούν αναλύσεις πόσιμου νερού από διαφορετικά σημεία αστικών και αγροτικών περιοχών των επαρχιών Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας, Πάφου και Αμμοχώστου.

Οι αναλύσεις που διενεργήθηκαν στα δείγματα αφορούν κολοβακτηρίδια, e. coli και εντερόκοκκο, ακολουθώντας τις πρόνοιες της σχετικής ευρωπαϊκής νομοθεσίας 98/83. Η συστηματική εξέταση των μικροβιολογικών εξετάσεων του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης έδειξε ότι σε γενικές γραμμές το πόσιμο νερό των αστικών περιοχών είναι καλής ποιότητας, ενώ αντίθετα η ποιότητα νερού σε αρκετές αγροτικές περιοχές-κοινότητες είναι βεβαρημένη λόγω μικροβιακής μόλυνσης, όπου σχετικοί μικροβιολογικοί δείκτες υπερβαίνουν το θεσπισμένο όριο προστασίας της δημόσιας υγείας (0 κολοβακτηρίδια ανά 100mL, 0 εντερόκοκκοι ανά 100mL, 0 escherichia coli ανά 100mL).

Το θέμα αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα μιας και ο πληθυσμός αγροτικών περιοχών της Κύπρου είναι σχετικά μεγάλος (274.000 άτομα, 33% του συνόλου του πληθυσμού της Κύπρου) σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής πληθυσμού (CENSUS, 2011).

Συνοπτικά, ένα μεγάλο ποσοστό του συνόλου των ανιχνευθέντων μικροοργανισμών στο πόσιμο νερό αγροτικών περιοχών ήταν θετικό για κολοβακτηρίδια και ακολουθούν αριθμητικά οι εντερόκοκκοι και το e. coli.

To e. coli είναι το κυριότερο μέλος της ομάδας των κολοβακτηριδίων και αποτελεί τον κατεξοχήν δείκτη επιμόλυνσης του νερού με κόπρανα. Ο σχετικός κίνδυνος για τη δημόσια υγεία αφορά την έκθεση του ανθρώπου σε μολυσματικούς παράγοντες (μικροοργανισμούς) που μπορεί να μεταδοθούν διαμέσου της εντεροστοματικής οδού προκαλώντας πιθανά νέα γαστρεντερικά κρούσματα.

Καλή η ποιότητα σε αστικές περιοχές

Λιγότερο από το 3% του συνόλου δειγμάτων ανά εξάμηνο (>200 δείγματα ανά πόλη) του πόσιμου νερού αστικών περιοχών Λευκωσίας, Λεμεσού και Πάφου, ήταν εκτός ορίου για μικροβιολογικούς δείκτες, αναδεικνύοντας την καλή ποιότητα νερού αστικών περιοχών (οι χημικοί παράμετροι ήταν όλοι εντός ορίων).

Ο αριθμός δειγμάτων πόσιμου νερού αγροτικών περιοχών εκτός μικροβιολογικών ορίων για το πρώτο εξάμηνο του 2014 ήταν: στην επαρχία Λευκωσίας 84, στην επαρχία Λεμεσού 72, στην επαρχία Πάφου 62, στην επαρχία Λάρνακας 18, και στην επαρχία Αμμοχώστου 2, δηλαδή συνολικά 238 περιοχές.

Ειδικότερα, στην επαρχία Λευκωσίας βρέθηκαν 51 δείγματα από δειγματοληπτικές περιοχές με κολοβακτηρίδια, 17 με εντερόκοκκους και 7 περιοχές με escherichia coli. Στην επαρχία Λεμεσού εντοπίστηκαν 52 δειγματοληπτικές περιοχές με κολοβακτηρίδια, 14 περιοχές με εντερόκοκκους και 6 με escherichia coli. Στην επαρχία Πάφου εντοπίστηκαν 43 περιοχές με κολοβακτηρίδια, 11 με εντερόκοκκους και 8 με escherichia coli, ενώ στην επαρχία Λάρνακας εντοπίστηκαν 13 δειγματοληπτικές περιοχές με κολοβακτηρίδια, 3 περιοχές με εντερόκοκκους και 2 περιοχές με escherichia coli. Τέλος, στην Αμμόχωστο εντοπίστηκαν 2 περιοχές με κολοβακτηρίδια.

Όσον αφορά τα κολοβακτηρίδια στην επαρχία Λευκωσίας, 11 περιοχές είχαν υψηλά ποσοστά δειγμάτων εκτός ορίων (>50% των δειγμάτων), ενώ καμία δειγματοληπτική περιοχή δεν έδειξε υψηλό ποσοστό (>50% δειγμάτων) με εντερόκοκκους, ή με E. Coli.
Σε 26 δειγματοληπτικές περιοχές της Επαρχίας Λεμεσού ανιχνεύθηκαν κολοβακτηρίδια εκτός ορίου για το 50% και άνω του συνόλου των δειγμάτων, αλλά καμία δειγματοληπτική περιοχή δεν ήταν εκτός νομοθετικού ορίου για >50% δειγμάτων σε εντερόκοκκους ή e. coli. Σ’ ό,τι αφορά τους εντερόκοκκους, σε 2 περιοχές ανιχνεύθηκαν επιμολυσμένα δείγματα νερού στο 50% του συνόλου των συλλεχθέντων δειγμάτων.

Στη Λάρνακα, τα κολοβακτηρίδια δεν ανιχνεύθηκαν σε ποσοστά άνω του 50% σε καμία από τις δειγματοληπτικές περιοχές. Μόνο μια περιοχή στην επαρχία Λάρνακας έδειξε εντερόκοκκο σε ποσοστό 50% των συλλεχθέντων δειγμάτων.

Σε 9 περιοχές της Επαρχίας Πάφου, καταγράφηκαν υψηλά ποσοστά ανίχνευσης κολοβακτηριδίων (>50% δειγμάτων). Όσον αφορά τους εντερόκοκκους ή και e. coli, δεν υπήρχαν περιοχές με υψηλά ποσοστά επιμόλυνσης (>50%).

Κολοβακτηριοειδή

ΛΕΥΚΩΣΙΑ >75%
Μιτσερό
Εκδρομικός χώρος Κομιτιτζή Μηλικούρι
Ιερά Μονή Κύκκου «Βρύση Κλαμένου»
Παλαιχώρι Μόρφου

ΛΕΜΕΣΟΣ >75%
Πεντάκωμο
Πύργος
Κελλάκι, Κλωνάρι
Πέρα Πεδί
Μανδριά
Κοιλάνι
Πρόδρομος
Καμινάρια
Φοινί
Αγρός
Απαισιά

ΠΑΦΟΣ >75%
Νέο Χωριό Πάφου
Πάνω Πύργος
Αναδιού
Αλεύκα

Εντερόκοκκοι

ΛΕΥΚΩΣΙΑ >50
Ιερά Μονή Κύκκου «Βρύση Κλαμένου»
Δένεια
Εκδρομικός χώρος Κομιτιτζή Μηλικούρι
Κάμπος (εκδρομικός χώρος Αγία Βαρβάρα)

ΛΑΡΝΑΚΑ >50%
Μονή Αγίου Μηνά

ΛΕΜΕΣΟΣ >50
Βάσα Κοιλανίου
Κάτω Πλάτρες

Clostridium perfringens

ΛΕΥΚΩΣΙΑ 100%
Επισκοπειό

Escherichia coli

ΛΕΥΚΩΣΙΑ
Εκδρομικός χώρος Κομιτιτζή Μηλικούρι 50%
Κάμπος (εκδρομικός χώρος Αγία Βαρβάρα) 50%
Μαρκί 25%
Μαλούντα 20%
Καλοπαναγιώτης – Δίκτυο Ορκόντας 20%

ΛΕΜΕΣΟΣ
Αγρίδια 33%
Άλασσα 25%
Κελλάκι, Κλωναρι 11%

ΛΑΡΝΑΚΑ
Μονή Αγίου Μηνά 50%
Μελίνη 33%

ΠΑΦΟΣ
Αλεύκα 25%
Κρίτου Μαρόττου 25%
Κάτω Πύργος 22%
Αναδιού 20%
Πελαθούσα 20%
Πάνω Πύργος 17%
Μοσφίλι, Μανσούρα 17%

Χωριά δεν κάνουν χλωρίωση

Το πρόβλημα της υποβαθμισμένης μικροβιολογικά ποιότητας πόσιμου νερού σε κοινότητες είναι παλιό αλλά παραμένει άλυτο. Πολλές εξ αυτών δεν χρησιμοποιούν καθόλου χλωρίωση στο νερό της διάτρησης τους, ενώ ελάχιστες είναι αυτές που εφαρμόζουν την προσθήκη χλωρίωσης σαν μέσο απολύμανσης και καταστροφής του μικροβιακού φορτίου του νερού. Είναι μια προτεινόμενη λύση, αλλά και αυτή χρειάζεται εξειδικευμένο προσωπικό παρακολούθησης για να εφαρμόζεται σωστά η συγκεκριμένη τεχνολογία απολύμανσης.

Οι κερματοδέκτες νερού σε ορισμένες κοινότητες είναι μια προσωρινή λύση η οποία επίσης είναι ευάλωτη στην ανάπτυξη μικροβιακού φορτίου κατά τη διάρκεια παραμονής νερού στις μεταλλικές δεξαμενές.

Ο σχεδιασμός και εφαρμογή αειφορικών τεχνολογιών που διαφυλάσσουν και προσφέρουν υψηλής ποιότητας πόσιμο νερό στις κοινότητες θα κέρδιζε την εμπιστοσύνη και θα μεγάλωνε το ποσοστό του κοινού που καταναλώνει πόσιμο νερό βρύσης. Απαιτείται συνεννόηση και καλός στρατηγικός σχεδιασμός μεταξύ των αρμόδιων κυβερνητικών τμημάτων, αλλά και των κοινοτήτων, προς όφελος της δημόσιας υγείας, βελτιώνοντας και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της υπαίθρου.

Επιμόλυνση νερού με κόπρανα

Η ανίχνευση βακτηριακών δεικτών επιμόλυνσης νερού με κόπρανα στα δείγματα νερού μπορεί να υποδηλώνει ανθρωπογενή ή άλλη πηγή (π.χ. ζώα παραγωγής) μόλυνσης του νερού, ενώ πιθανόν η διεργασία απολύμανσης των δεξαμενών του πόσιμου νερού στις κοινότητες να μην εφαρμόζεται αποτελεσματικά και συστηματικά. Σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή Περιβαλλοντικής Υγείας στο Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, δρ Κωνσταντίνο Χ. Μακρή και τον μικροβιολόγο τροφίμων, στο Τμήμα Γεωπονικών Επιστημών, Βιοτεχνολογίας και Επιστήμης Τροφίμων, του Τεχνολογικού Πανεπιστημίο Κύπρου, δρ Γεώργιο Μπότσαρη, διατρήσεις νερού στον υπόγειο υδροφορέα αποτελούν την κατεξοχήν πηγή πόσιμου νερού σε αγροτικές περιοχές – κοινότητες στην Κύπρο.

Όπως εξηγούν, η ποιότητα νερού της διάτρησης που εξυπηρετεί τις ανάγκες πόσιμου νερού νοικοκυριών σε κοινότητες ενδέχεται να είναι υποβαθμισμένη λόγω χρόνιας γειτνίασης με φάρμες ζώων ή και με ελλιπώς συντηρημένους, ή υπερχειλισμένους βόθρους.

Αλλά, ακόμη και εάν υποθέσουμε ότι το νερό διάτρησης της κοινότητας είναι εξαιρετικής ποιότητας, η προσωρινή του αποθήκευση σε δεξαμενές όπου μπορεί να γίνεται η σχετική απολύμανση (χλωρίωση) εγκυμονεί κινδύνους ανάπτυξης μικροοργανισμών κάτω υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Συγκεκριμένα, μειωμένη ποσότητα χλωρίωσης μπορεί να μην επαρκεί για να καταστρέψει τα μικρόβια του νερού που τυχόν να δημιουργούνται λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων που ευνοούν τη δημιουργία τους ή και την ύπαρξη βιοφίλμ στις δεξαμενές.

Τα βιοφίλμ είναι αποικία μικροβίων που δημιουργείται στα εσωτερικά τοιχώματα των δεξαμενών αποθήκευσης νερού της κοινότητας ή ακόμη και αυτών των οικιακών δεξαμενών αποθήκευσης και των σωληνώσεων του συστήματος διανομής, το οποίο συνήθως είναι πεπαλαιωμένο. Οι δεξαμενές νερού κοινοτήτων θα πρέπει να καθαρίζονται συστηματικά και με πιστή εφαρμογή των καθορισμένων οδηγιών καθαρισμού και απολύμανσης τοιχωμάτων.

Η σχετική απολύμανση στις δεξαμενές νερού κοινοτήτων θα πρέπει να πραγματοποιείται με αυτόματο σύστημα δοσομετρικής αντλίας που να είναι ενωμένο με την εισαγωγή του νερού για αξιόπιστα αποτελέσματα. Χρήζει επίσης διερεύνησης εάν τα συγκεκριμένα βακτήρια σε ορισμένες κοινότητες που παρουσιάζουν μικροβιολογικό φορτίο εμφανίζουν ανθεκτικότητα προς την χλωρίωση και επομένως εάν άλλοι εναλλακτικοί τρόποι απολύμανσης μπορούν να εφαρμοστούν, όπως το υπεριώδες φως. Θα πρέπει να γίνουν αναλύσεις όχι μόνο από τα ντεπόζιτα αποθήκευσης αλλά και από τις πηγές του νερού για να διασφαλιστεί η ποιότητα τους και να παρθούν διορθωτικά μέτρα όπου χρειάζονται. Η σωστή και με φειδώ χρήση απολυμαντικών (π.χ. χλώριο) για να επιφέρει την καταστροφή μολυσματικών οργανισμών στο νερό χωρίς να δημιουργεί αυξημένες συγκεντρώσεις παραπροϊόντων απολύμανσης τα οποία θεωρούνται τοξικά για τον άνθρωπο πρέπει να διασφαλίζεται. Νοείται, όμως πως οι παραπάνω διαχειριστικές επεμβάσεις για την προστασία της ποιότητας του πόσιμου νερού προϋποθέτουν επιμόρφωση των τεχνικών ατόμων των κοινοτήτων που επωμίζονται την σχετική ευθύνη, μιας και από μόνες τους οι κοινότητες είναι λογικό να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν στις εξειδικευμένες απαιτήσεις της διατήρησης ποιότητας νερού.

Λίγα τα δείγματα στις κοινότητες

Οι πλείστες κοινότητες της Κύπρου έχουν συνήθως μικρό αριθμό κατοίκων, επομένως και ο ελάχιστος ετήσιος απαιτούμενος αριθμός δειγμάτων ελέγχου νερού γι’ αυτές τις κοινότητες είναι μετρημένος στα δάχτυλα του ενός χεριού. Συγκεκριμένα, ο ελάχιστος ετήσιος αριθμός δειγμάτων που η Νομοθεσία 98/83 επιβάλλει για μια κοινότητα π.χ. 2.000 κατοίκων είναι τέσσερα δείγματα το χρόνο, ή δύο δείγματα ανά εξάμηνο λαμβάνοντας σαν μέσο όρο χρήσης νερού ανά άτομο τα 200 λίτρα την ημέρα (ακριβέστεροι υπολογισμοί μπορούν να εξαχθούν όταν γνωρίζουμε το καταναλώσιμο όγκο νερού).

Νομικά, η παρουσία κολοβακτηριδίων χωρίς την ταυτόχρονη ύπαρξη e. coli δεν ενεργοποιεί τον ελεγκτικό μηχανισμό για διορθωτική παρέμβαση στην ποιότητα πόσιμου νερού.
Ωστόσο, οι καθηγητές του ΤΕΠΑΚ προειδοποιούν: Η παρουσία μη- e. coli κολοβακτηριδίων στο πόσιμο νερό αποτελεί προειδοποίηση για την πιθανή εισροή e. coli και άλλων βακτηρίων της τάξης enterobacteriaceae στη πηγή νερού ή στο δίκτυο διανομής.

Όταν ένα δείγμα πόσιμου νερού είναι εκτός ορίου συνίσταται η ανάλυση νέου, δεύτερου δείγματος από την ίδια περιοχή και εάν υπάρχει εκ νέου απομόνωση του υπό εξέταση μικροοργανισμού, τότε υπάρχει άμεση παρέμβαση από τις Αρχές, ενώ εάν δεν απομονωθεί ο εν λόγω μικροβιακός δείκτης κατά τη διαδικασία επαλήθευσης (1/2 δείγματα εκτός ορίου), τότε η κατάσταση δεν χρήζει άμεσης παρέμβασης αλλά παρακολούθησης εις βάθος χρόνου.

Εξυπακούεται, ότι πρέπει να υπάρχει διαφορετική προσέγγιση στις περιπτώσεις περιοχών με ελάχιστα και με πολλά δείγματα ήτοι, ι) σε δείγματα νερού όπου απομονώθηκαν μολυσματικοί παράγοντες σε 2 από 3 συνολικά δείγματα μιας αγροτικής περιοχής σε ένα χρονικό διάστημα μερικών μηνών, δηλ. ένα ποσοστό 67% του συνόλου δειγμάτων, και ιι) σε δείγματα νερού όπου απομονώθηκαν μολυσματικοί παράγοντες σε 2 από 103 συνολικά δείγματα μιας περιοχής, δηλαδή ένα ποσοστό 2% επί του συνόλου των δειγμάτων. Η πρώτη περίπτωση χρήζει άμεσης παρακολούθησης και παρέμβασης ενώ η δεύτερη περίπτωση πολύ πιθανόν να είναι περιστασιακή-τυχαία και μη επαναλαμβανόμενη μόλυνση νερού.

Πηγή: ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ