Η Δρ Mihaela Gligor, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ιστορίας «George Barițiu» της Ρουμανικής Ακαδημίας στην Κλουζ-Ναπόκα, πέρασε δύο εβδομάδες στην Πολιτιστική Ακαδημία «Άγιος Επιφάνιος» στην Αγία Νάπα ως μέρος της υποτροφίας RESILIENCE Transnational Access (TNA) Fellowship. Το ερευνητικό της έργο, επικεντρωμένο στη συλλογική μνήμη, την ταυτότητα και τη μετανάστευση, βρήκε ένα ιδιαίτερα γόνιμο πεδίο στην Κύπρο — μια χώρα με σύνθετη ιστορία εκτοπισμού, διαίρεσης και βαθιά ριζωμένης θρησκευτικής παράδοσης. Κατά τη διάρκεια της παραμονής της, η Δρ Gligor ήρθε σε επαφή με τοπικές κοινότητες, κληρικούς και τόπους μνήμης, αποκτώντας νέες οπτικές για το πώς οι άνθρωποι διαχειρίζονται τα αλληλένδετα ζητήματα της πατρίδας, της κληρονομιάς και της συνύπαρξης. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, μιλά για την εμπειρία της και τον τρόπο με τον οποίο η Κύπρος διαμόρφωσε την επιστημονική και προσωπική της πορεία.
1. Τι σας ώθησε να υποβάλετε αίτηση για την υποτροφία RESILIENCE TNA και γιατί η Κύπρος, και ειδικότερα η Πολιτιστική Ακαδημία «Άγιος Επιφάνιος», αποτέλεσε το κατάλληλο περιβάλλον για την έρευνά σας;
Πάντα αναζητώ νέες ακαδημαϊκές προκλήσεις, οπότε όταν είδα την πρόσκληση για την υποτροφία RESILIENCE TNA και διάβασα τους όρους, είπα «Γιατί όχι;». Καθώς η πρόσκληση αφορούσε θρησκευτικές παραδόσεις, και εγώ δεν είμαι ακριβώς ειδική στις θρησκείες, σκέφτηκα να προσπαθήσω, υποβάλλοντας μια πρόταση που σχετίζεται με τη συλλογική μνήμη και τη θρησκευτική πολυμορφία ως μόνιμη πρόκληση για την ευρωπαϊκή κοινωνία, ειδικά σε ό,τι αφορά τη μετανάστευση, θέμα που με ενδιαφέρει εδώ και καιρό.
Γιατί η Κύπρος; Κυρίως επειδή είχα ξαναέρθει ως τουρίστρια και με εντυπωσίασαν η ποικιλομορφία του νησιού και η ζεστασιά των κατοίκων του. Η Κύπρος αποτελεί πατρίδα όχι μόνο για τους γεννημένους εδώ Κυπρίους, αλλά και για τις πολλές κοινότητες (συμπεριλαμβανομένης της ρουμανικής) που βρήκαν στο νησί έναν τόπο για να προοδεύσουν, καθώς και για όσους διέφυγαν από εμπόλεμες περιοχές. Έτσι αποφάσισα να υποβάλω αίτηση με την πρόθεση να μάθω περισσότερα για την ιστορία της Κύπρου και να γνωρίσω τους ανθρώπους της και τις ιστορίες τους.
2. Πώς η παραμονή σας στην Αγία Νάπα και στην Πολιτιστική Ακαδημία «Άγιος Επιφάνιος» εμπλούτισε ή μετέβαλε την κατανόησή σας για την Κύπρο σε σχέση με τις προηγούμενες επισκέψεις σας ως τουρίστρια;
Η συνεργασία μου με την Πολιτιστική Ακαδημία «Άγιος Επιφάνιος» ήταν εξαιρετική και μου προσέφερε άμεση επαφή με ανθρώπους που βιώνουν την πίστη και τη χρησιμοποιούν ως εργαλείο για να βοηθήσουν άλλους. Με εντυπωσίασαν τα προγράμματα της ενορίας Αγίας Νάπας, η δεκτικότητά τους προς διαφορετικές κουλτούρες και η ειλικρινής διάθεσή τους να στηρίζουν ανθρώπους ανεξαρτήτως θρησκευτικού υπόβαθρου.
Κατά την παραμονή μου, μπόρεσα επίσης να μάθω πολλά νέα πράγματα για την ιστορία του νησιού και να επισκεφθώ σημαντικούς τόπους, προκειμένου να κατανοήσω το τραύμα της προσφυγιάς και του εκτοπισμού. Η Κύπρος είναι ίσως η μόνη χώρα στον κόσμο που γνώρισε εσωτερική επιβεβλημένη μετανάστευση, ως αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων. Και αυτό είναι κάτι που αγνοούσα εντελώς όταν την επισκεπτόμουν ως τουρίστρια. Άλλωστε πολλές από τις δραστηριότητες της Πολιτιστικής Ακαδημίας «Άγιος Επιφάνιος», όπως εκδόσεις, εκθέσεις και εκπαιδευτικές δράσεις, σχετίζονται με τα θέματα αυτά.
3. Πώς το κυπριακό πλαίσιο σας βοήθησε να προσεγγίσετε με ουσιαστικό τρόπο τα βασικά θέματα της έρευνάς σας, για παράδειγμα τη συλλογική μνήμη, την ταυτότητα και τη μετανάστευση;
Η Κύπρος είναι μια χώρα με σύνορα εντός της επικράτειάς της και με ένα τραυματικό πρόσφατο παρελθόν, που χρειάζεται τη στήριξη διεθνών οργανισμών για να αποκαταστήσει την ταυτότητά της. Παράλληλα, είναι μια χώρα που στέκει σταθερά και επιβεβαιώνει με υπερηφάνεια τον ρόλο της στην ιστορία του Χριστιανισμού, ως τόπος ευλογημένος από την εγγύτητα στους Αγίους Τόπους και ως μια γη που επέλεξαν οι πρώτοι απόστολοι για να διαδώσουν τον Λόγο.
Ο τρόπος με τον οποίο μια κοινότητα σχετίζεται με το παρελθόν της περιλαμβάνει συνδεσιμότητα, αποθήκευση, ανάκτηση, μετάδοση και (ανα)ερμηνεία. Όταν σταθερές πρακτικές μνήμης επικεντρώνονται σε κείμενα, εικόνες και τελετουργίες, συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός προτύπου που γίνεται καθοριστικό για την ταυτότητα της κοινότητας. Αυτά τα είδα κατά τη συνεργασία μου με την Ακαδημία, μέσα από τον προσανατολισμό της για προώθηση της πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς της Κύπρου και τις δραστηριότητές της.
Η κυπριακή ταυτότητα είναι βαθιά συνδεδεμένη με τη θρησκεία. Κάθε μέρα έβλεπα ανθρώπους να έρχονται στην εκκλησία. Άλλωστε η έδρα, τα γραφεία και η βιβλιοθήκη της Ακαδημίας βρίσκονται εντός του μεσαιωνικού μοναστηριού της Αγίας Νάπας, όπου και ο ομώνυμος ναός. Ιδιαίτερα τις Κυριακές, οι εκκλησίες ήταν γεμάτες ανθρώπους που συμμετείχαν στη λειτουργία και φρόντιζαν ο ένας τον άλλον και όσους είχαν ανάγκη.
Στην ενορία της Αγίας Νάπας, είδα ανθρώπους από διάφορα μέρη του κόσμου, διαφορετικών θρησκειών, να αποτελούν μια μοναδική, υπέροχη κοινότητα. Όλοι ήταν ευπρόσδεκτοι και οι ανάγκες τους καλύπτονταν. Αυτό που η πολιτική δεν κατάφερε να λύσει, η ενορία το πέτυχε: οι μετανάστες διατηρούν την πολιτισμική τους ταυτότητα, αλλά γίνονται επίσης μέρος της κοινότητας.
Καθώς τα τελευταία χρόνια εργάζομαι πάνω σε ζητήματα φιλοσοφίας του πολιτισμού, ινδικών σπουδών και μεσοπολεμικής ιστορίας, τα ερωτήματα για το τι σημαίνει πατρίδα και κόσμος βρίσκονταν πάντα στο μυαλό μου. Η εμπειρία μου στην Κύπρο θα με βοηθήσει σίγουρα να προσεγγίσω βασικές έννοιες του ανήκειν και της κοινής αίσθησης του «είμαι στο σπίτι μου» μέσα στον κόσμο.
4. Ποια ουσιαστικά συμπεράσματα προέκυψαν από τις επαφές σας με τις τοπικές κοινότητες, τον κλήρο και άλλους ανθρώπους που συναντήσατε κατά τη διάρκεια της υποτροφίας σας;
Η Κύπρος είναι ίσως το καλύτερο μέρος για να μελετήσει κανείς τις ιστορικές, σύγχρονες, κοινωνικοπολιτισμικές και πολιτικοοικονομικές συνθήκες της συνύπαρξης σε μια παγκοσμιοποιημένη, αλληλοσυνδεδεμένη Ευρώπη.
Είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων στους συνεργάτες της Πολιτιστικής Ακαδημίας «Άγιος Επιφάνιος», στους ιερείς της ενορίας Αγίας Νάπας και σε όλους όσοι ήταν πρόθυμοι να μιλήσουν μαζί μου και να εμπλουτίσουν την κατανόησή μου για την πολιτισμική ταυτότητα, την πίστη και την έννοια του «σπιτιού» στον περίπλοκο κόσμο μας.
Μετά την παραμονή μου εκεί, συνειδητοποιώ ότι η Κύπρος είναι μια χώρα με σύνθετη ιστορία εκτοπισμού, διαίρεσης και βαθιά ριζωμένης θρησκευτικής παράδοσης. Όμως έμαθα επίσης ότι η Κύπρος είναι μια χώρα όπου όλοι είναι ευπρόσδεκτοι, σεβαστοί και ενθαρρύνονται να βρουν τον δικό τους χώρο και να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση ενός καλύτερου μέλλοντος για όλους.
5. Πώς η ιστορία της Κύπρου με τον εκτοπισμό και τη διαίρεση επηρέασε την κατανόησή σας για την έννοια της πατρίδας, της ανθεκτικότητας και του «ανήκειν», που είναι κεντρικά θέματα της έρευνάς σας;
Όροι όπως πολιτισμική ταυτότητα, ανήκειν, μετανάστευση ή εξορία είναι αλληλένδετοι και μπορούν από κοινού να προσφέρουν καλύτερη κατανόηση του κατακερματισμένου κόσμου μας. Οι προϋποθέσεις της έρευνάς μου βρήκαν πρόσφορο έδαφος στην Κύπρο. Είχα την τύχη να εξερευνήσω και να κατανοήσω τη θρησκευτική παράδοση της χώρας και, ειδικότερα, τον ρόλο της πίστης στη διαμόρφωση της δεκτικότητας των ανθρώπων προς τους άλλους.
Η ιστορία του εκτοπισμού και της προσφυγιάς στην Κύπρο ήταν κάτι που δεν γνώριζα πριν από αυτή την εμπειρία, αλλά τώρα είναι ένα θέμα που μπορώ να διερευνήσω περαιτέρω. Μελετώντας το ζήτημα της κατοχής τμήματος της Κύπρου, παρατήρησα εύκολα πολιτισμικές διαφορές και μεταμορφώσεις πολλών χώρων λατρείας. Η θρησκευτική μετατροπή κτιρίων ως στοιχείο ένταξης και ανήκειν είναι δύσκολο να εξηγηθεί.
Η πολιτισμική ταυτότητα, όπως συνήθως ορίζεται, αναφέρεται στην αίσθηση του ανθρώπου ότι ανήκει σε έναν συγκεκριμένο πολιτισμό. Αλλά τι συμβαίνει όταν κάποιος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τον πολιτισμό του και να ζήσει σε ένα διαφορετικό περιβάλλον; Πού είναι το σπίτι; Και τι σημαίνει «σπίτι»;
Έθεσα αυτά τα ερωτήματα σε πρόσφυγα από τα Βαρώσια, την πόλη-φάντασμα, και μου απάντησε: «Σπίτι είναι εκεί όπου βρίσκεται η οικογένειά σου».
Το 1974, η οικογένειά της εκτοπίστηκε από την Αμμόχωστο. Αναγκάστηκαν να φύγουν έχοντας μόνο τα ρούχα τους. Έζησαν αρχικά σε σκηνές και έπρεπε να ξεκινήσουν από την αρχή. Αυτό που τους κράτησε ήταν η ελπίδα ότι ίσως μια μέρα θα επέστρεφαν στο σπίτι τους. Μετά από πολλά χρόνια, κατάλαβαν ότι το σπίτι είναι εκεί όπου βρισκόταν η οικογένεια εκείνη τη στιγμή. Έτσι η έννοια του «σπιτιού» μεταμορφώθηκε από ένα συγκεκριμένο μέρος (το σπίτι), σε ένα συναίσθημα (το μαζί).
«Το σπίτι είναι εκεί όπου είναι η οικογένειά σου». Όσο ήταν μαζί, το σπίτι ήταν μαζί τους. Οι γονείς της δεν ξαναείδαν ποτέ το σπίτι τους. Όταν άνοιξε η πόλη για επισκέπτες από τις κατοχικές αρχές και η ίδια έγινε ξεναγός, ζήτησε άδεια να δει το πατρικό της, αλλά δεν της το επέτρεψαν. Το σπίτι βρίσκεται πολύ κοντά στη «ζώνη επίσκεψης», αλλά παραμένει απροσπέλαστο.
Η ιστορία της με συγκλόνισε βαθιά. Είναι μία μόνο από πολλές. Θλιβερή αλλά και πολύ δυνατή, μια μαρτυρία για την ανθεκτικότητα και την ανθρώπινη ικανότητα να αντέχει και να ξαναρχίζει ξανά και ξανά.
6. Τι συμβουλή θα δίνατε στους μελλοντικούς υπότροφους του RESILIENCE TNA και με ποιον τρόπο η Πολιτιστική Ακαδημία «Άγιος Επιφάνιος» μπορεί να στηρίξει το έργο τους;
Για όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία της Κύπρου, η Πολιτιστική Ακαδημία «Άγιος Επιφάνιος» είναι το ιδανικό μέρος για πολλούς λόγους. Εκεί μπορεί κανείς να μάθει όχι μόνο για τον ιστορικό, πολιτιστικό, θρησκευτικό, γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό ρόλο της Κύπρου, ως γέφυρας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά και για τη σημασία της δημιουργίας ενός χώρου διαλόγου μεταξύ θρησκειών και πολιτισμών.
Η Κύπρος που γνώριζα ως τουρίστρια ήταν όμορφη — αλλά ασήμαντη μπροστά στην Κύπρο που ανακάλυψα κατά τη διάρκεια της παραμονής μου! Είμαι βαθιά ευγνώμων στη Δρα Χριστίνα Κάκκουρα, τους συνεργάτες της, τους ιερείς της ενορίας Αγίας Νάπας και σε όλους τους ανθρώπους που μίλησαν μαζί μου. Είμαι επίσης ευγνώμων στη Δράση RESILIENCE TNA Fellowship που μου έδωσε την ευκαιρία να εξερευνήσω και να κατανοήσω τη θρησκευτική παράδοση της Κύπρου.
Ακολουθεί συνέντευξη στην Αγγλική Γλώσσα
Dr Mihaela Gligor, researcher at the “George Barițiu” History Institute of the Romanian Academy in Cluj-Napoca, spent two weeks at the “Saint Epiphanios” Cultural Academy in Ayia Napa as part of her RESILIENCE Transnational Access (TNA) Fellowship. Her project, centered on cultural memory, identity, and migration, found a compelling landscape in Cyprus, a country marked by a complex history of displacement, division, and deep-rooted religious tradition. During her stay, Dr Gligor engaged with local communities, clergy, and sites of memory, gaining fresh insights into how people navigate the intertwined questions of home, heritage, and coexistence. In this interview, she reflects on her experience and the ways Cyprus shaped her scholarly and personal journey.
1. What motivated you to apply for a RESILIENCE TNA Fellowship, and why was Cyprus —particularly the “Saint Epiphanios” Cultural Academy— the right environment for your research?
I’m always in search of new academic challenges, so when I saw the Call for the RESILIENCE TNA Fellowship and read the conditions, I said “Why not?” As the Call was talking about religious traditions, and I am not quite a specialist in religions, I thought to give it a try and to apply with a topic related to cultural memory and religious diversity as a constant challenge for European society, especially when it comes to migration, as this is something that interests me for a while.
Why Cyprus? It was mainly because I was there before, as a tourist, and I was impressed by the diversity of the island and the warmth of its people. Cyprus is not only the home for the Cypriots born there, but also for the numerous communities (including Romanian) that found on the island a place to thrive, or for those that run away from different conflict areas. So I applied with the thought to learn more about the history of Cyprus and to get to know its people and some of their stories.
2. How did your stay in Ayia Napa and at the “Saint Epiphanios” Cultural Academy transform or deepen your understanding of Cyprus compared to your earlier experiences as a visitor?
My stay at the “Saint Epiphanios” Cultural Academy in Ayia Napa was wonderful and offered me firsthand interactions with people that experience their faith and use it as a tool for helping others. I was deeply impressed by the programs offered by the members of the Ayia Napa parish, and their openness towards different cultures and their genuine desire to help people, no matter what their religious background.
During my stay there, I was also able to learn many new things about the history of the island and to visit several important places to understand the trauma of forceful displacement. Cyprus is, perhaps, the only country in the whole world which had an internal migration, forced by political decisions. And this was something I had no idea when coming as a tourist. In addition, many of the activities of the “Saint Epiphanios” Cultural Academy —publications, exhibitions, and educational activities— address these issues.
3. How did the Cypriot context help you engage with your key research themes of cultural memory, identity, and migration in a concrete way?
Cyprus is a country with borders inside its territory, and a traumatic recent past that needs the support of the international organizations in order to re-establish its identity, but also a country that stands firm and proudly reaffirms its role in the history of Christianity, as a land blessed by the proximity to the Holy Land and a place chosen by the first Apostles to spread the Word.
The way a community relates to the past involves different actions such as connectivity, storage, retrieval, transmission, and (re)interpretation. When consistent memory practices focus on texts, images, and rituals they result in the establishment and consolidation of a pattern that becomes relevant for the identity of that community. And I saw these during my stay at the “Saint Epiphanios” Cultural Academy in Ayia Napa, through its commitment to promoting Cyprus’ cultural and religious heritage and through its activities.
The Cypriot identity is strongly linked to religion. Every day I could see people coming to the church. After all, the Academy is located within the premises of the medieval monastery of Ayia Napa, where the church of the same name is also found. Especially on Sundays, the churches were full of people living the rituals together and taking care of each other and of those in need.
As for Ayia Napa parish, I saw that people from different parts of the world living in Ayia Napa for the moment, sometimes belonging to different religions, were part of a unique and amazing community and all were welcomed to the church every day, and their needs were taken care of! What politics was incapable to solve, this parish could! The immigrants were respected, they could keep their own identity and cultural background, but they could be also part of the community.
As in the recent years I was working on different subjects, from philosophy of culture, Indian studies, interwar history, the topics on what home and the world mean for people in different regions were always in my mind. What I experienced in Cyprus would definitely help me in addressing some key concepts of belonging and the common feeling of being home in the world.
4. What essential insights emerged from your interactions with local communities, clergy, and others you met during your fellowship?
Cyprus is probably the best place to investigate the historical, contemporary, socio-cultural, and political-economic conditions of living together in a globalized, entangled Europe.
I am particular grateful to the collaborators of the “Saint Epiphanios” Cultural Academy, to the priests from the Ayia Napa parish and to all the people that were willing to talk to me and to enrich my expectations regarding the cultural identity, faith and home in our entangled world. Talking to all of them made me realized that we have more in common than we usually think we have.
As a result of my stay there, I’m now aware that Cyprus is a country marked by a complex history of displacement, division, and deep-rooted religious tradition. But what I learned was that Cyprus is a country where everybody is welcomed, respected and helped to find his/her own place and encouraged to be actively involved in society and be part of the changes that can create a better future for all of us.
5. How did Cyprus’ history of internal migration and division influence your understanding of belonging, resilience, and the very idea of “home,” key themes that lie at the heart of your research?
Terms like cultural identity, belonging, immigration or exile are interconnected and together can offer a better understanding of our fractured world. The premises of my research found a fertile ground in Cyprus. I was lucky to explore and understand Cyprus’ religious tradition and especially the role played by faith in shaping the openness of its people towards the others no matter what their religion might be.
Cyprus’ history of displacement and refugeehood was something I was not quite aware of before this mobility, but now it is a subject I could further explore. Observing the matter of the occupation of Cyprus, I could easily notice the cultural differences and the transformations of many places of worship. It is difficult to explain religious conversions as elements of integration and belonging. As generally understood, cultural identity refers to a person’s sense of belonging to a particular culture. But what happens when a person is forced to leave his/her culture and to live in a different environment? Where is home? And what home means?
I posed these questions to a refugee from Varosha, the ghost city of Famagusta, and she replied: “Home is where your family is.” In 1974, her family was displaced from Varosha, they were forced to leave their house with only their clothes on, nothing else. They first lived in tents, and they had to start all over again. What kept them together was the thought that maybe one day they will go back to their home. But after many years passed, they understood that home is where their family is at that particular moment. So, the idea of “home” has transformed from the representation of a place (house) to that of a feeling (togetherness). “Home is where your family is.” As long as they were together, their home was with them. Her parents never saw their house again. After the occupying authorities opened the city to visitors and she became a guide, she asked for their permission to see her parents’ house. She was not allowed. The house is very close to the “open zone”, but inaccessible.
Her story deeply impressed me. It’s only one of many. It is a very sad one, but also a very powerful one, as it speaks about resilience and humans’ capability to endure and start over again and again.
6. What advice would you give future RESILIENCE TNA fellows, and how can the “Saint Epiphanios” Cultural Academy help support their work?
For those interested in the history of Cyprus, the “Saint Epiphanios” Cultural Academy is the best place to be for so many reasons. There one can learn not only about Cyprus’ historical, cultural, religious, geopolitical and geostrategic role as a bridge between East and West, but also about the importance of creating a space of dialogue between religions and cultures.
The Cyprus I knew, as a tourist, was beautiful, but insignificant comparing to the Cyprus I could discover during my stay here! I am so grateful to Christina Kakkoura and the priests from the Ayia Napa parish and to all the people that were willing to talk to me. I am also grateful to RESILIENCE TNA Fellowship for giving me the opportunity to explore and understand Cyprus’ religious tradition.
