Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας Γερμανικός, γνωστός και ως Καλιγούλας, είχε πάντα τον τρόπο του να επιστρατεύει τη ρωμαϊκή κατασκευαστική ανωτερότητα στις ανάγκες της πολυποίκιλης σεξουαλικής του φαντασίας.
Κι εδώ ο κόσμος της αρχαιολογίας είχε πάντα έναν θρύλο να τον στοιχειώνει: τα δυο πλωτά παλάτια του Καλιγούλα, δυο τεραστίων υποτίθεται διαστάσεων πλοία φτιαγμένα σε μια λίμνη για τις αχόρταγες ερωτικές του ορέξεις.
Και λέμε υποτίθεται γιατί οι ακαδημαϊκοί δεν πίστευαν πως οι Ρωμαίοι είχαν την τεχνογνωσία για την κατασκευή τόσο μεγάλων πλοίων. Μπορεί να έχουμε αναφορές από αρχαίες πηγές για πελώρια πλοία μεταφοράς σιτηρών, η επιστήμη θεωρούσε ωστόσο πως οι συγγραφείς της εποχής υπερέβαλλαν λιγάκι.
Μέχρι που ο ρωμαϊκός θρύλος ήρθε στην επιφάνεια! Πραγματικό σοκ για την αρχαιολογία και την ιστορία όταν ανασύρθηκαν από τον βυθό της λίμνης Nemi και τα δύο σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια.
Κι ενώ η παρουσία τους ήταν γνωστή για αιώνες, τόσο το μέγεθος όσο και οι εξαλλοσύνες που φιλοξενούσαν άλλαξαν ένα καλό κομμάτι της γνώσης μας για τον ρωμαϊκό κόσμο. Αλλά και την ίδια την ιστορία του Καλιγούλα, που τον ξέραμε ακόλαστο και φρενιασμένο με τα όργια, το πράγμα περνούσε όμως στο αμέσως επόμενο επίπεδο…
Για αιώνες ολόκληρους, οι ψαράδες που έβγαζαν τα προς το ζην από τα ήρεμα νερά της λίμνης Nemi, αυτής της μικρής και ηφαιστειογενούς λιμνούλας καμιά 30αριά χιλιόμετρα στα νότια της Ρώμης, ήξεραν ένα μυστικό. Ήταν ήδη γνωστό από τα αρχαία και τα μεσαιωνικά χρόνια.
Έλεγαν πως εκεί υπήρχαν τα σάπια ερείπια ενός γιγάντιου αρχαίου ναυαγίου που σε πολλά σημεία καραδοκούσε μόλις λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια των υδάτων. Το μόνο πρόβλημα; Πως η λίμνη είναι μικροσκοπική, με επιφάνεια που δεν ξεπερνά το 1,5 τετραγωνικό χιλιόμετρο. Και καθώς είναι λίμνη, δεν επικοινωνεί με άλλα σώματα νερού.
Τι στο καλό να κάνει λοιπόν εκεί ένα τόσο μεγάλο καράβι; Ένα καράβι που κάλυπτε ίσως όλη της την επιφάνεια και δεν είχε διέξοδο πουθενά; Οι ιστορίες επέμεναν όμως. Και φυσικά κανείς δεν μπορούσε να περιμένει ότι στον πυθμένα αυτής της λιμνούλας θα βρίσκονταν πράγματι τα απομεινάρια δυο από τα πλέον ιδιαίτερα τεχνουργήματα του αρχαίου κόσμου!
Η πλωτή πολιτεία όχι μόνο έφερε στο φως τις εκκεντρικότητες του πλέον διαβόητου ρωμαίου αυτοκράτορα, αλλά έδειξε για τι ακριβώς πράγματα ήταν ικανοί οι μηχανικοί της Ρώμης. Και μετά χάθηκαν ξανά, αθώα θύματα κι αυτά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου…
Η έρευνα ξεκίνησε από σπόντα. Από ένα αρχαιολογικό έγκλημα ουσιαστικά. Γιατί οι ψαράδες, πέρα από τις ιστορίες τους, έβγαζαν με τα αγκίστρια και τα καμάκια τους τεχνουργήματα από τα απομεινάρια των μυθικών ναυαγίων και τα πουλούσαν στη μαύρη αγορά. Κάποια στιγμή εκδόθηκε ένα ένταλμα έρευνας.
Όχι στα χρόνια μας, αλλά το 1446 όλα αυτά! Ένας νεαρός καρδινάλιος και ανιψιός του Πάπα Μαρτίνου Ε’, κάποιος Prospero Colonna, αποφάσισε να ερευνήσει τις κατηγορίες και έβγαλε θησαυρό. Παρά το γεγονός ότι το ναυάγιο κειτόταν στα 18 μέτρα βάθος, εκείνη την εποχή ήταν δυσθεώρητο το νούμερο και το μόνο που κατάφερε η προσπάθεια ανάσυρσης της μυστηριώδους κατασκευής ήταν να καταστρέψει κάποιες σανίδες.
Ο Colonna επιβεβαίωσε πάντως πως κάτι υπήρχε εκεί και τη σκυτάλη πήραν έναν αιώνα αργότερα, το 1535, δυο ιταλοί «θαλάσσιοι ερευνητές», όπως διαφημίζονταν. Αυτοί είχαν βέβαια στα χέρια τους μια νέα τεχνολογία, έναν καταδυτικό θάλαμο, και είδαν για πρώτη φορά από κοντά την ξύλινη υπερκατασκευή. Βγάζοντας στη στεριά και μερικά αγάλματα.
Κάποιες προσπάθειες ακόμα δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα και έπρεπε να έρθει ο φασίστας δικτάτορας Μπενίτο Μουσολίνι για να δει η ανθρωπότητα τι ακριβώς βρισκόταν στα έγκατα της λίμνης εδώ και 19 αιώνες.
Ο μεγαλομανής Ντούτσε, που είχε εμμονή με την αυτοκρατορική Ρώμη, έβαλε να αποξηράνουν τη λίμνη, σε μια τιτάνια προσπάθεια που επιστράτευσε το Ναυτικό, τον Στρατό Ξηράς και ιδιωτικά κεφάλαια βιομηχάνων. Η λίμνη άρχισε να αδειάζει τον Οκτώβριο του 1928 και μέχρι τον Ιούνιο του 1931 και τα δύο πλοία είχαν αποκαλυφθεί πλήρως. Η στάθμη του νερού είχε πέσει κατά 20 μέτρα.
Ως το 1936 και τα δύο πλοία βρίσκονταν στο μουσείο που στήθηκε για να τα στεγάσει. Πλάι τους είχε ανακαλυφθεί κι ένα μικρότερο σκάφος, με τεράστιες πέτρες εντός του, σε μια ξεκάθαρη προσπάθεια να βυθιστεί…
Φτιαγμένα να μιμηθούν τα «πλοία ηδονής» της πτολεμαϊκής Αιγύπτου κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, μιας και ο Καλιγούλας ήταν λάτρης και των αιγυπτιακών θεοτήτων και της ηδονής φυσικά, τα πλοία κάλυπταν πράγματι όλη την επιφάνεια της μικρής λίμνης.
Ένα εκ των δύο, μήκους 75 μέτρων και πλάτους 21 αμφότερα, φιλοξενούσε ακόμα και ναό στο εσωτερικό του. Ήταν καλυμμένα με μάρμαρα, είχαν μωσαϊκά πατώματα και διέθεταν συστήματα θέρμανσης και υδραυλικές εγκαταστάσεις, ώστε να έχουν και λουτρά. Όσο για την τεχνολογία που διέθεταν, η ιστορία της επιστήμης πίστευε πως εμφανίστηκε πολύ μεταγενέστερα στον κόσμο.
Κανένα δεν είχε σύστημα προώθησης. Κινούνταν στη λίμνη με τη βοήθεια σχοινιών και ρυμουλκών. Όλα εδώ ήταν εκπληκτικά και πολυτελή. Οι σωλήνες για το τρεχούμενο νερό είχαν σκαλισμένο το όνομα του Καλιγούλα. Τα μωσαϊκά ήταν περίτεχνα, οι τοίχοι ενσωμάτωναν ελεφαντόδοντο και τα αγάλματα ήταν καμωμένα με ζηλευτή μαεστρία.
Η έρευνα έφερε στο φως όλη την απαράμιλλη χλιδή των σκαφών. Μπρούντζος και μάρμαρο δέσποζαν στις κατασκευές, πλάι σε πολύτιμα μέταλλα και περίτεχνα στολίδια. Ακόμα και οι αρμοί ήταν φιλοτεχνημένοι από χαλκό και μπρούντζο. Όσο για τις στέγες, ήταν καμωμένες από επιχαλκωμένα πλακίδια, που θα έδειχναν εξαιρετικά λαμπερά κάτω από τον ήλιο.
Το κόστος της κατασκευής τους λογίστηκε υπέρογκο. Και ο Καλιγούλας δεν σκέφτηκε φυσικά τη διασπάθιση του χρήματος. Έβαλε ακόμα και να καλύψουν την ξύλινη κατασκευή με μόλυβδο, μια πανάκριβη τεχνική σχεδιασμένη να προστατεύει τα πλοία του αλμυρού νερού από τα σκουλήκια. Μόνο που στο γλυκό νερό κάτι τέτοιο είναι άχρηστο, αφού δεν ζουν αυτά τα σκουλήκια στις λίμνες.
Εδώ διοργάνωνε πιθανότατα ο Καλιγούλας τους σεξουαλικούς μαραθωνίους του και εδώ έκοβε τις γλώσσες των εχθρών του. Εδώ και τα περιβόητα όργια με τις αδερφές του. Μερίδα ιστορικών θεωρεί μάλιστα πως στις δύο αυτές πλωτές πολιτείες είναι που ξέφυγαν τα βίτσια του Καλιγούλα, σε αυτά τα ξέφρενα και έκφυλα πάρτι που συνευρισκόταν με τις γυναίκες των στρατηγών και των Συγκλητικών. Όπως μας παραδίδεται τουλάχιστον.
Όλοι πίστεψαν τώρα τον Σουητώνιο που περιέγραφε τα δύο πλοία του Καλιγούλα στο «Περί του βίου των Καισάρων». Και μιλούσε για πρωτόγνωρη πολυτέλεια, ανήκουστη ακόμα και για τις αυλές των ρωμαίων αυτοκρατόρων. Δέκα σειρές κουπιά, πρύμνες με πετράδια, αίθουσες τέχνης, λουτρά, σαλόνια, κήπους με κληματαριές και ένα κατάστρωμα γεμάτο χρυσάφια και στολίδια μας είπε ο ιστορικός πως είχαν τα δύο πλοία. Και μάλλον είχε δίκιο.
Τα πλοία ήταν εξάλλου πελώρια, όπως ακριβώς τα έγραφε, ανάμεσα στα μεγαλύτερα που έχουμε βρει ποτέ από την αρχαιότητα. Ο Καλιγούλας κυβέρνησε τη Ρώμη μόλις για 4 χρόνια, μεταξύ 37-41 μ.Χ., πρόλαβε όμως να γίνει διαχρονικό σύμβολο για τον σαδισμό, τη βαναυσότητα και τις ηδονιστικές υπερβολές του.
Το γεγονός ότι κατάφερε να αδειάσει το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο σε μόλις έναν χρόνο λογίστηκε άθλος. Και η κατασκευή των πλωτών παλατιών έπαιξε σίγουρα τον δικό της ρόλο στην κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος.
Η επιλογή της μικρής λίμνης δεν ήταν μάλιστα τυχαία, όπως μας λένε οι ακαδημαϊκοί μελετητές, καθώς ο Καλιγούλας την επέλεξε για να τιμήσει τη θεά Diana Nemorensis, μια ιταλική θεϊκή οντότητα που εξελληνίστηκε από τον 4ο αιώνα π.Χ. και συγχεόταν έκτοτε με την Αρτέμιδα.
Παρά το κόστος και την ιδιαίτερη λειτουργία τους, οι δύο ναοί της ακολασίας δεν έζησαν παρά για πολύ λίγο. Όχι για πάνω από έναν χρόνο, μας λέει ο Σουητώνιος, καθώς σύντομα η τετράχρονη εξουσία του Καλιγούλα θα έπαιρνε τέλος. Η συνωμοσία Συγκλήτου και Πραιτοριανών θα τον έριχνε νεκρό στις αρχές του 41 μ.Χ.
Η επιστημονική ανάλυση των πλοίων βρήκε τρύπες στους σκελετούς τους, αλλά και τα αμπάρια γεμάτα με πέτρες, ώστε να επιταχυνθεί η βύθισή τους. Οι Ρωμαίοι θέλησαν να εξαφανίσουν ό,τι σχετιζόταν με τον ακραίο Καλιγούλα, και τα πλωτά παλάτια του δεν θα ξέφευγαν από την ίδια μοίρα.
Υπόθεση βέβαια είναι αυτό. Όπως υπόθεση είναι πως τα βύθισε ο ίδιος ο Καλιγούλας μέσα σε ένα μεθύσι του.
Για τον Μουσολίνι πάντως, η ανάσυρσή τους ήταν ένας προσωπικός θρίαμβος. Η ανάδυσή τους από τα νερά και τη λάσπη της λίμνης λειτουργούσε ως μια πρώτης τάξεως μεταφορά για τις υποσχέσεις που έδινε περί αναβίωσης του μεγαλείου της αρχαίας Ρώμης στη σύγχρονη εποχή.
Μόνο που και ο Μουσολίνι, σαν τον Καλιγούλα, έμελλε να ζήσει μια ηχηρή πτώση. Και τα πλοία του, τα πλοία του Καλιγούλα, θα τον ακολουθούσαν στις στάχτες της Ιστορίας. Τη νύχτα της 31ης Μαΐου 1944, λιγότερο από 4 χρόνια από τη στιγμή που ο Ντούτσε μπήκε στον Β’ Παγκόσμιο στο πλευρό της χιτλερικής Γερμανίας, οι Ναζί ήταν ήδη στα ιταλικά εδάφη, υπερασπιζόμενα τη χώρα από τη συμμαχική εισβολή.
Ακόμα και σήμερα δεν είναι ακριβώς σαφές πώς ξεκίνησε εκείνη η φωτιά που θα τα έπαιρνε μαζί της. Ήταν δουλειά του αμερικανικού Πυροβολικού ή μήπως ήταν γερμανικός εμπρησμός; Οι Ναζί ήταν γνωστό πως παρέδιδαν στις φλόγες τις θέσεις που εγκατέλειπαν, κάνοντας τα πάντα για να περιορίσουν την προέλαση του εχθρού.
Ό,τι κι αν έγινε, τα πλοία της ακολασίας χάθηκαν για πάντα. Μόλις κάτι μπρούτζινα στολίδια επιβίωσαν. Αλλά και μια χούφτα φωτογραφίες από το ιστορικό ναυάγιο. Το Museo delle Navi Romane στο Nemi, αυτό που είχε φτιαχτεί από τον Ντούτσε για την αναβίωση της ιστορίας των δύο πλοίων, στεγάζει ακόμα κάποια απομεινάρια μιας ιστορίας που δεν λέγεται πια…