Είναι ανυπόμονα και δεν μπορούν να περιμένουν, τα θέλουν όλα και τα θέλουν τώρα. Δεν αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο και δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για το τι είναι δικαίωμα και τι υποχρέωση. Τα ξεσπάσματα θυμού είναι μια αρκετά τυπική συμπεριφορά σε αυτή την ηλικία και θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αποτέλεσμα απογοήτευσης κάθε φορά που το παιδί θέλει να κάνει κάτι και οι επιδιώξεις του εμποδίζονται. Το δίχρονο στο πλαίσιο της «εξερεύνησης» και στο στάδιο του «εγωκεντρισμού» βλέπει μόνο αυτό που θέλει και πώς θα το αποκτήσει, αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις των άλλων. Την πρώτη φορά που θα δούμε το παιδί να πέφτει στο πάτωμα τσιρίζοντας, χτυπώντας πάνω-κάτω χέρια και πόδια, ίσως ανησυχήσουμε. Στην αρχή ενδεχομένως και να βρίσκoυμε χαριτωμένη και διασκεδαστική τη συμπεριφορά του παιδιού. Θα πρέπει ωστόσο να προετοιμαστούμε για όσα θα ακολουθήσουν γιατί το παιδί θα διερευνά συνεχώς τα όρια που του επιβάλλουμε και τους κανόνες που θέλουμε να του θέσουμε.
Αντιμέτωποι λοιπόν με την προκλητική και πεισματάρικη συμπεριφορά του δίχρονου παιδιού, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε κάθε φορά την ανάλογη μέθοδο που θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Από τα πρώτα κιόλας χρόνια που το παιδί αναπτύσσεται χρειάζεται να ζει σε ένα ξεκάθαρο και οριοθετημένο πλαίσιο. Με τις πιο κάτω στρατηγικές μπορούμε να διαχειριστούμε με αποτελεσματικότητα τις εκρήξεις και να πάρουμε τα σωστά μέτρα για να προλάβουμε τα ξεσπάσματα πριν γίνουν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας.
- Συζητάμε. Περιμένουμε να καταλαγιάσει ο θυμός που προκάλεσε την έκρηξη και ύστερα μιλάμε στο παιδί με απαλή και συγκροτημένη φωνή. Λέμε για παράδειγμα: «Ξέρω ότι έχεις θυμώσει». Επαναλαμβάνουμε με απλά λόγια αυτό που δεν μπορεί να κάνει και εξηγούμε τους λόγους (όρια), αναφέρουμε πιθανούς τρόπους που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για να διαχειριστεί αποτελεσματικά το θυμό του (για παράδειγμα να παίξει με το αγαπημένο του παιχνίδι για να ηρεμήσει) και προτού αποχωρίσουμε, το παίρνουμε μια αγκαλιά για να το ανακουφίσουμε.
- Είμαστε συνεπείς και σταθεροί. Κάθε φορά που υπάρχει ένα ξέσπασμα θυμού πρέπει να ακολουθούμε την ίδια τακτική για την αντιμετώπισή του και να είμαστε συνεπείς ως προς τον τρόπο χειρισμού του. Δεν πρέπει να είμαστε επιεικείς τη μια και αυστηροί την άλλη. Αν αντιδρούμε σωστά και με συνέπεια, με τον καιρό τα ξεσπάσματα θα λιγοστέψουν και κάποια στιγμή θα σταματήσουν.
- Δεν επιδεικνύουμε εξουσία. Θα ανακαλύψουμε ότι οι προσπάθειες για να επιβάλουμε την πειθαρχία δεν έχουν αποτέλεσμα. Αντί να αναλωνόμαστε σε παιχνίδια εξουσίας καλύτερα να βρούμε δημιουργικούς τρόπους για να βάλουμε όρια στο παιδί χωρίς βέβαια να εκμηδενίζουμε την αυτονομία του. Τα μικρά παιδιά ενθουσιάζονται εύκολα με το παραμικρό ερέθισμα. Προσανατολίζουμε λοιπόν το παιδί σε κάτι που το ευχαριστεί πριν ξεσπάσει ο θυμός. Τραγουδάμε ένα τραγούδι, κουρδίζουμε ένα παιχνίδι που παίζει μουσική, κάνουμε μια γκριμάτσα για να γελάσει, παίζουμε μαζί του κυνηγητό ή κρυφτό και γρήγορα το πείσμα του θα υποχωρήσει. Όταν αντιδράμε εξίσου έντονα, δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα. Φωνές, επικρίσεις και απειλές συνήθως ενισχύουν το πρόβλημα ενώ κάποια παιδιά συμπεριφέρονται πολύ χειρότερα και αντιδρούν απότομα στο άκουσμα των φράσεων «μην τολμήσεις» ή «να μην ξαναγίνει». Η τιμωρία, η βία και οι απειλές λειτουργούν ως «μοντέλο επιθετικότητας» και τα παιδιά τείνουν να μιμούνται τις συμπεριφορές αυτές.
- Ενισχύουμε την αυτονομία και την ανεξαρτησία του. Στην ηλικία αυτή προσπαθεί με κάθε τρόπο να διακηρύξει την ανεξαρτησία του και χρησιμοποιεί συχνά εκφράσεις όπως “μόνο μου”, “όχι”, “άσε με”. Εμείς είμαστε αυτοί που θα τονώσουμε την αυτοπεποίθησή του. Είναι καλό τα παιδιά να λαμβάνουν πρωτοβουλίες και να παίρνουν αποφάσεις. Καλό είναι να το αφήνουμε να παίρνει πρωτοβουλίες χωρίς να το διορθώνουμε και να επεμβαίνουμε συνέχεια σε όσα λέει και κάνει. Αν δεν είναι παράλογες, μπορούμε να δεχτούμε τις απόψεις του παιδιού σε κάποια θέματα και να του δώσουμε εξουσία στο μέτρο που το παιδί μπορεί να χειριστεί. Για παράδειγμα δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν το παιδάκι πάει με τα πράσινα αντί με τα κόκκινα παπούτσια στο σχολείο αλλά έχει σημασία αν είναι δεμένο με ασφάλεια στο κάθισμα του αυτοκινήτου. Μερικά πράγματα δεν πρέπει να είναι διαπραγματεύσιμα. Προτείνετε του λοιπόν να επιλέξει σε κάποιες περιπτώσεις (όχι περισσότερες από δύο επιλογές σε αυτή την ηλικία). Για παράδειγμα «Θέλεις να φορέσεις το μπλε ή το πράσινο παντελόνι;».
- Δεν ενδίδουμε! Επίσης εξίσου αναποτελεσματικό είναι και το να ανταποκριθούμε ικανοποιώντας την απαίτηση του παιδιού. Δεν υποκύπτουμε σε παράλογες απαιτήσεις. Αν ενδώσουμε μία φορά, θα μάθει να διεκδικεί με αυτό τον τρόπο ό,τι θέλει και τις επόμενες φορές. Αν παρατηρήσουμε γύρω σας, θα διαπιστώσουμε ότι και τα υπόλοιπα δίχρονα αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο. Δεν πρέπει να βιαζόμαστε να βγάζουμε λανθασμένα συμπεράσματα. Πολλές φορές τείνουμε να ενισχύουν τα ξεσπάσματα αυτά και να υποχωρούμε γιατί εκλαμβάνουμε τη συμπεριφορά αυτή ως στοιχεία ενός δυναμικού παιδιού που ξέρει να διεκδικεί αυτό που θέλει. Τα ξεσπάσματα θυμού συμβαίνουν γιατί είναι ακόμα ανώριμο να διαχειριστεί το θυμό που του προκαλεί η ματαίωση των επιθυμιών του. Εντούτοις, οι εκρήξεις θυμού μπορεί να συνεχιστούν και σε μεγαλύτερη ηλικία αν το παιδί μάθει να τις χρησιμοποιεί ως εργαλείο για να πετυχαίνει το σκοπό του.
- Δεν έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις. Αν μετρήσουμε πόσες φορές λέμε «όχι» σε ένα δίχρονο μέσα στη μέρα θα διαπιστώσουμε ότι δεν είναι λίγες. Ξεκινάμε πάντα με λίγους και απλούς κανόνες ανάλογους με την ηλικία του. Για να τα καταφέρουμε οι κανόνες και οι απαγορεύσεις δεν θα πρέπει να επιβάλλονται κάθε φορά αυθαίρετα ακόμα κι αν το παιδί είναι μικρό, είναι σημαντικό να εξηγούμε με απλά λόγια. Είναι σημαντικό να υπενθυμίζουμε τους κανόνες και να τους επαναλαμβάνουμε γιατί το παιδί δεν μπορεί ακόμα να τους αφομοιώσει από την πρώτη.
- Δίνουμε ξεκάθαρες οδηγίες. Κάποιες φορές οι εντολές μας είναι πολύ γενικές και πολύπλοκες με αποτέλεσμα το παιδί να μην καταλαβαίνει τι είναι αυτό που πρέπει ακριβώς να κάνει. Απαίτηση όπως “να είσαι φρόνιμο” δεν σημαίνει και πολλά για ένα δίχρονο. Πρέπει να είμαστε συγκεκριμένοι σε αυτό που ζητάμε από το παιδί να κάνει. Για παράδειγμα τα παιδιά στην ηλικία αυτή ίσως δεν κατανοήσουν την εντολή “τακτοποίησε το δωμάτιό σου”. Ανταποκρίνονται καλύτερα στο “πιάσε τα παιχνίδια και βάλε τα μέσα στο κουτί”. Οι απλές οδηγίες κατανοούνται ευκολότερα και ολοκληρώνονται με επιτυχία χωρίς να προκύπτουν διαμάχες και συγκρούσεις.
- Επιβραβεύουμε τη καλή συμπεριφορά. Δεν ξεχνάμε να το επιβραβεύουμε και να του δείχνουμε ότι χαιρόμαστε κάθε φορά που προσπαθεί και συμπεριφέρεται σωστά. Επιβράβευση μπορεί να είναι μια αγκαλιά, ένα φιλί, να παίξουμε ένα παιχνίδι μαζί του. Όταν σχολιάζουμε και επαινούμε την καλή συμπεριφορά την ενισχύουμε για να επαναληφθεί.
Υ.Γ. Πλάθουμε ευτυχισμένα παιδιά όταν τους προσφέρουμε ένα υγιές περιβάλλον με ξεκάθαρα όρια και όχι όταν ενδίδουμε σε ό,τι ζητούν.
Άρθρο: Μαρία Στάθη, Ειδική Παιδαγωγός – Learning For All – Εκπαιδευτικό Κέντρο