O 24χρονος δημοσιογράφος Tunay Mertekci δεν έζησε την τουρκική εισβολή, τα γεγονότα του 1974. Ούτε τις συνέπειες του πολέμου. Είχε ακούσει αφηγήσεις από την οικογένειά του και τους δικούς του ανθρώπους που ήταν και αυτοί πρόσφυγες από την Επισκοπή της Λεμεσού. Το ίδιο και για το Βαρώσι. Δεν γνώρισε την πόλη παρά μόνο από αφηγήσεις και φωτογραφίες. Την παρομοίαζαν όλοι με το Ντουμπάι. Ήξερε πώς και γιατί έμεινε κλειστή η πόλη των Βαρωσίων. Φανταζόταν πώς θα ήταν μετά από 45 χρόνια, μετά την εγκατάλειψη και τη φθορά του χρόνου.
Φοιτητής πια, στην Ελληνική Φιλολογία στην Άγκυρα, είχε την ευκαιρία να φοιτήσει για έναν χρόνο στην Αθήνα και εκεί γνώρισε μια οικογένεια Βαρωσιωτών, η οποία του είπε πάρα πολλά πράγματα για την πόλη της, μέσα από αφηγήσεις και φωτογραφίες. Ήταν ο πρώτος Τουρκοκύπριος που γνώριζαν και του μίλησαν με μεγάλη λαχτάρα για την πόλη τους. Τόσο που ολοένα και περισσότερο μεγάλωνε η δική του λαχτάρα να δει το “πρόσωπο” αυτής της πόλης.
Και οι προσδοκίες του δεν διαψεύστηκαν αφού παρά τη λεηλασία, την ερήμωση και την εγκατάλειψη η πόλη είναι τόσο όμορφη όσο οι περιγραφές που είχε ακούσει… Όμως… με τη σημερινή εικόνα δεν μπορεί κανείς να καταλάβει και πολλά για το πώς ήταν πριν το 1974, παρά μόνο να τη φανταστεί. 40 περίπου Τ/κ και Τούρκοι δημοσιογράφοι και τηλεοπτικά συνεργεία, συνοδευόμενοι από τον Οζερσάι αλλά και εκπροσώπους του τουρκικού στρατού, ξεναγήθηκαν στην περίκλειστη πόλη.
Όπως τους ειπώθηκε στην ενημέρωση, μελλοντικά θα οργανωθεί και επίσκεψη για Ε/κ δημοσιογράφους. Για πρώτη φορά μετά το 1974. Και ο φωτογραφικός φακός κατέγραψε πολλά… το ίδιο και τα μάτια και οι ψυχές των δημοσιογράφων με τις εμπειρίες που έζησαν και τα όσα είδαν. Μεταξύ των δημοσιογράφων που συμμετείχαν στην επίσκεψη και ο Tunay.
Οι δημοσιογράφοι κλήθηκαν να αποφασίσουν μέσα σε 3-4 ώρες για τη συμμετοχή τους μετά την απόφαση του Οζερσάι να τους ξεναγήσει στην κατεχόμενη πόλη. Δεν πρόλαβαν καν να επεξεργαστούν τις προοπτικές μιας τέτοιας επίσκεψης. Έπρεπε άμεσα να γίνουν οι σχετικές διαπιστεύσεις. Ο Tunay δεν συμπεριλαμβανόταν στη λίστα όσων τους επιτρέπονταν να πάνε στο Βαρώσι γιατί η σχετική πρόσκληση αφορούσε έντυπες εφημερίδες και τηλεοπτικά συνεργεία και ο ίδιος εργάζεται σε ηλεκτρονική εφημερίδα και κλήθηκε να δώσει εξηγήσεις και να “διαπραγματευτεί” τη μετάβασή του. Το πρωί της ημέρας της επίσκεψης, συγκεντρώθηκαν στο “ΥΠΕΞ” μπήκαν στο λεωφορείο και αφού τους εξηγήθηκε τι καταγράφηκε στην πόλη ξεκίνησαν…
- 4.649 σπίτια και διαμερίσματα,
- 104 ξενοδοχεία και τουριστικά διαμερίσματα,
- 2.953 καταστήματα,
- 21 τράπεζες,
- 7 εκκλησίες,
- καθώς και 380 κτήρια υπό κατασκευή.
Ακούγοντας τους αριθμούς θα μπορούσε κανένας να πει ότι θα πήγαιναν να δουν μια πόλη σε πλήρη λειτουργία, όχι μια πόλη-“φάντασμα”… Η διαδρομή και οι συζητήσεις στο λεωφορείο καταδείκνυαν ένα πολύ φορτισμένο κλίμα για το τι θα συναντούσαν. Ο καθένας έλεγε τι γνώριζε για το Βαρώσι. “Εγώ ξέρω το τάδε ξενοδοχειο… την τάδε περιοχή… αυτή την επιχείρηση… Το Βαρώσι ήταν έτσι πριν το 1974… έχω ακούσει πολλά για το Βαρώσι…”. Δεν μπορούσαν όμως να φανταστούν τι ακριβώς θα συναντούσαν. Και όταν κατέβηκαν έπαθαν σοκ.
Στην σκέψη του Tunay γυρνούσε η οικογένεια των Βαρωσιωτών φίλων του που γνώρισε στην Αθήνα. Τους είπε ότι θα πήγαινε στην πόλη τους και έκλαιγαν… Ήθελαν τόσο πολύ να είχαν την ευκαιρία να πάνε να δουν το σπίτι τους, την πόλη τους… Του είπαν πολλές φορές πού είναι το σπίτι τους στο Βαρώσι, πώς ήταν. Ήξερε πού ήταν. Του ζήτησαν αν μπορούσε να πάει να βγάλει φωτογραφίες από το σημείο για να μπορέσουν να το δουν… έστω και έτσι. Εν τέλει δεν τα κατάφερε γιατί η περιοχή δεν ήταν εντός των προβλεπόμενων ορίων της επίσκεψης και δεν επιτράπηκε στους δημοσιογράφους να πάνε οπουδήποτε αλλού πέρα από τα προκαθορισμένα σημεία.
Πρώτη εικόνα ο κατοχικός στρατός…
Στην είσοδο της πόλης συνάντησαν Τούρκους στρατιώτες. Ο πρώτος σταθμός της επίσκεψης ήταν η Δημοτική Αγορά του Βαρωσιού. Δεν τους επιτράπηκε η είσοδος στο εσωτερικό και “κρυφοκοίταζαν” από τα παράθυρα. Την είδαν απ’ έξω… “Κοιτάζαμε από τα παράθυρα γιατί δεν μας άφησαν να μπούμε μέσα… Εικόνες ερήμωσης, λεηλασίας και εγκατάλειψης… Το πιο άσχημο ήταν ότι στους τοίχους είχε γραμμένα ονόματα στρατιωτών που έκαναν τη θητεία τους στο Βαρώσι, αλλά και την πόλη από την οποία προέρχονταν… Είναι πραγματικά θλιβερό… Δεν ήταν στο σπίτι τους για να γράφουν στους τοίχους…”.
Θυμάται τη στιγμή που κατέβηκαν από το λεωφορείο και την αντίδραση να τρέξουν, να δουν και να φωτογραφίσουν όσο πιο πολλά σημεία μπορούσαν στην πόλη. Η αίσθηση ότι περπατούσαν στο Βαρώσι ήταν πολύ παράξενη. Αυτό το συναίσθημα αποτυπώνεται σε μια φωτογραφία που έβγαλε κάποιος συνάδελφος στον Tunay από αυτή τη στιγμή που πρωτοπερπάτησαν εκεί… Μια πόλη παγωμένη στον χρόνο. Στο 1974. Σταμάτησε ο χρόνος για την πόλη, ενώ στην υπόλοιπη Κύπρο επικρατεί ανάπτυξη και το Βαρώσι μπήκε σε χρονοκάψουλα. Ποιος ξέρει… ίσως η πόλη να είδε μετά από πολύ καιρό τόσους πολλούς ανθρώπους μαζεμένους να περπατάνε.
“Κλείνοντας” στιγμές από την πόλη-φάντασμα
Γυρίζεις το κεφάλι από τη μία, η πόλη του σήμερα, γυρίζεις από την άλλη… Βαρώσι πίσω στο 1974…” ήταν η αίσθηση του Τunay από τον τρίτο σταθμό στην παραλία. Υπέροχη παραλία, την περιέγραψε… με πεντακάθαρα νερά που δυστυχώς χρησιμοποιείται για ψυχαγωγικούς λόγους από τους Τούρκους στρατιώτες.
Από την επίσκεψη στο Βαρώσι κράτησε πολύ έντονες στιγμές. Μέσα από τους δρόμους που πέρασαν, παρά το γεγονός ότι γύρω υψώνονταν ξερά χόρτα, σχεδόν παντού, εντόπισε πως οι πινακίδες όπου αναγράφονταν οι οδοί ήταν λες και δεν τις πείραξε ο χρόνος…. Σχολίασε ακόμα και τις στάσεις λεωφορείων, αλλά και τα φανάρια της τροχαίας… Παρόμοια δεν είχε συναντήσει σε άλλη πόλη της Κύπρου.
Επέστρεψαν από την επίσκεψη στο Βαρώσι όλοι οι δημοσιογράφοι με εκατοντάδες κλικ στις φωτογραφικές μηχανές τους, στα κινητά τους τηλέφωνα και δεκάδες πλάνα στις κάμερες των τηλεοπτικών συνεργείων… θέλοντας να “κλείσουν” τις στιγμές που έζησαν… O Tunay ήθελε με κάθε τρόπο να αποτυπώσει εικόνες στις οποίες θα τις έδειχνε στον κόσμο, στους Βαρωσιώτες, σε όλους τους Κύπριους, όχι για να δείξει πως ο ίδιος είχε την ευκαιρία, αλλά οι νόμιμοι κάτοικοι δεν μπορούν. Σκεφτόταν πως και ο ίδιος, αν ήταν στη θέση των Βαρωσιωτών, θα ήθελε έστω και υπό αυτές τις συνθήκες να δει την πόλη του παρά τις πληγές που δημιουργούν σήμερα οι εικόνες ερήμωσης και εγκατάλειψης.
Περιγράφει την εμπειρία, εκτός από συγκλονιστική, ως ιδιαίτερα σημαντική για έναν δημοσιογράφο να δει την πόλη… Τι υπάρχει μέσα, πώς είναι, πόσο λεηλατήθηκε από τον κατοχικό στρατό, αφού καθημερινά λέγονται τόσα πολλά για το άνοιγμα της πόλης.
“Όταν μπήκαμε στην πόλη είδαμε για άλλη μια φορά τις συνέπειες του πολέμου, πόσο κακό πράγμα είναι για τους ανθρώπους και τις πόλεις. Αυτό το είδαμε όταν μπήκαμε μέσα. Έχω την εντύπωση πως μια πόλη όπως το Βαρώσι δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο”.
“Άθικτο” το ξενοδοχείο Golden SΑΝDS που είναι βρετανικών συμφερόντων
H δεύτερη στάση της επίσκεψης των Τ/κ δημοσιογράφων ήταν το 7άστερο, τότε, ξενοδοχείο Golden Sands. To μεγαλύτερο αλλά και ιδιαίτερα διάσημο ξενοδοχείο της εποχής στην Κύπρο.
Το Golden Sands από το 1974 παραμένει κλειδωμένο και άθικτο ως ένα από τα ελάχιστα οικοδομήματα, αν όχι το μοναδικό, που δεν λεηλατήθηκαν στο Βαρώσι, όπως λένε, μετά από εντολή της βασιλικής οικογένειας της Αγγλίας.
Λίγα χρόνια πριν κάποιος φίλος του Tunay τού είχε δείξει φωτογραφίες από το συγκεκριμένο ξενοδοχείο αναφέροντάς του πως παρέμεινε άθικτο. Την ημέρα της επίσκεψης πλησίασαν και καθάρισαν, όσο ήταν δυνατόν, τη σκόνη από τα παράθυρα και έβγαλαν κάποιες φωτογραφίες οι οποίες αποτυπώνουν ξεκάθαρα μόνο τη φθορά του χρόνου.
Οι κινήσεις του Κουντρέτ Οζερσάι
O Οζερσάι είπε πολλά κατά την επίσκεψη. Μεταξύ αυτών ότι η κάθε περίοδος πρέπει να ειδωθεί ξεχωριστά και το Βαρώσι να ανοίξει. Οι “εκλογές” στα κατεχόμενα πλησιάζουν και ο ίδιος εκτός απροόπτου θα είναι υποψήφιος. Ο Tunay σχολιάζει πως ο Οζερσάι κινείται με τρόπο που θέλει να δείξει τη δύναμή του στο Κυπριακό και τι μπορεί να κάνει. Μπορούν να ειπωθούν πολλά και για τους λόγους της επίσκεψης αλλά και για τις προθέσεις ανοίγματος του Βαρωσιού. Σημασία έχει το ενδεχόμενο άνοιγμα να έχει θετικό πρόσημο για το σύνολο των Κυπρίων.
Για οποιονδήποτε λόγο και εάν πραγματοποιήθηκε η επίσκεψη είναι σημαντικό πως μπήκαν οι δημοσιογράφοι, είδαν με τα μάτια τους για πρώτη φορά τις εικόνες λεηλασίας, εγκατάλειψης και ερήμωσης, και γνωρίζουν τι συμβαίνει στο Βαρώσι. Δεν ξεκαθάρισε πλήρως τα επόμενα βήματα ενώπιον των δημοσιογράφων για το Βαρώσι.
Μάλιστα, όποιο στέλεχος της τουρκικής κυβέρνησης επισκεφθεί τα κατεχόμενα, ο Οζερσάι αναλαμβάνει ρόλο “ξεναγού” στην περίκλειστη περιοχή των Βαρωσίων. Σαφώς αυτοί δεν έχουν σχέσεις με το Βαρώσι και τους νόμιμους κατοίκους της πόλης. Δεν μπορούν να τους νιώσουν. Οι βλέψεις τους για το Βαρώσι δεν τους περιλαμβάνουν. Σε αυτές τις επισκέψεις κεφαλαιοποιείται όλο το κυπριακό πρόβλημα. “Εμείς θα πρέπει να αποφασίσουμε τι θα γίνει με τον τόπο μας ως Κύπριοι. Όχι η Τουρκία, η Ελλάδα, η Αμερική ή η Αγγλία…”
Να ανοίξει η πόλη αλλά για τους νόμιμους κατοίκους της
Βλέποντας την πόλη και έχοντας φίλους Βαρωσιώτες, αλλά ζώντας και ο ίδιος την εμπειρία της οικογένειάς του όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα –πόσο μεγάλος πόθος υπήρξε για να δουν το σπίτι τους–, αναπόφευκτα έβαλε τον εαυτό του στη θέση των νόμιμων κατοίκων.
“Θα σου πω τη δική μας ιστορία… Όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα, την επόμενη μέρα μπήκαμε με τον πατέρα μου στο λεωφορείο να πάμε στο σπίτι μας στην Επισκοπή στη Λεμεσό. Ήμουν οκτώ ετών. Ο πατέρας μου όταν έφυγαν από εκεί ήταν τεσσάρων. Ό,τι ακούσαμε και οι δυο ήταν από αφηγήσεις. Αρχικά δεν μας άφησαν να μπούμε μέσα και το είδαμε απ’ έξω. Την αυλή. Τα δέντρα… Όταν επιστρέψαμε στη Μόρφου, η γιαγιά μου ήθελε πάρα πολύ να μάθει πώς ήταν το σπίτι της, η αυλή της, τα δέντρα της. Δεν μπορούσε η ίδια να πάει. Αργότερα μάθαμε πως ο άνθρωπος που έμενε στο σπίτι μας στην Επισκοπή ήταν άρρωστος και δεν μπορούσε να μετακινηθεί να πάει να δει το σπίτι του. Μάθαμε ποιο ήταν το σπίτι του και του πήραμε να το δει σε φωτογραφίες… Μέχρι και σήμερα διατηρούμε σχέσεις…” αναφέρει ο Tunay.
“Λογικές και κατανοητές οι αντιδράσεις των νόμιμων κατοίκων του Βαρωσιού. Σίγουρα θέλουν και να δουν την πόλη τους και να επιστρέψουν…”. Σε έναν Βαρωσιώτη θα έλεγε πόσο άσχημα νιώθει που είναι κλειστή η πόλη και δεν μπορεί να επιστρέψει, ούτε καν για να δει το σπίτι του. Και θα πρέπει να επιστρέψει. Ο ίδιος θα ήθελε απλά να είχε την ευκαιρία να πάει κάποια στιγμή για διακοπές.
Να ανοίξει η πόλη; Από ποιους και για ποιους;
Σαφώς, να ανοίξει! Για όλους τους Κύπριους όμως! Μια πόλη που αργοπεθαίνει στον χρόνο σίγουρα κάποια στιγμή θα πεθάνουν και οι άνθρωποι της. Μετά από 45 χρόνια θα πρέπει να ανοίξει για να πάνε οι νόμιμοι κάτοικοι, οι ιδιοκτήτες, να πάμε όλοι. Αυτή ήταν η αντίδραση του Tunay στο άνοιγμα της πόλης του Βαρωσιού.
Βλέποντας από κοντά την πόλη όμως εξέφρασε τους προβληματισμούς του για τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες θα ανοίξει το Βαρώσι. Να γίνει μια νέα Κερύνεια με άναρχη ανάπτυξη, ξενοδοχεία έρμαιο της τουριστικής βιομηχανίας; Είναι το πιο τρανταχτό παράδειγμα ακατάσχετου και ανεξέλεγκτου τουριστικού προϊόντος. Δεν θα ήθελε κάτι τέτοιο. Μέλημα θα πρέπει να είναι το Βαρώσι να ανοίξει για τους ανθρώπους του και να υπάρξει πραγματική ζωή. Εξέφρασε επίσης τους προβληματισμούς του για τις διαδικασίες αλλά και το κόστος ανοικοδόμησης της πόλης από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα… Γεννώνται απορίες για το τι μέλλει γενέσθαι σε περίπτωση ανοίγματος της πόλης.
Πηγή: Φιλελεύθερος / Μυρτώ Ζουμίδου / Tunay Mertekci