Γιορτάζει σήμερα ο Άγιος Συνέσιος, επίσκοπος Καρπασίας και η εκκλησία που φέρει το όνομά του στο κατεχόμενο Ριζοκάρπασο.
Η εκκλησία του Αγίου Συνεσίου βρίσκεται στο κέντρο του χωριού Ριζοκάρπασον. Μνημείο σημαντικής ιστορικής αξίας, το ανατολικό μέρος του ναού χρονολογείται στον 12ο αιώνα μ.χ, αλλά και σημείο αναφοράς για τους απανταχού Ριζοκαρπασίτες. Μετά την τουρκική εισβολή το μνημείο υπέστη φθορές και οι εργασίες συντήρησης από την Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά ολοκληρώθηκαν στις 28 Νοεμβρίου 2022.
Το έργο υλοποιήθηκε με την οικονομική συνδρομή της Εκκλησίας της Κύπρου, ενώ μικρότερο μέρος της δαπάνης καλύφθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Την ευθύνη υλοποίησης του έργου ανέλαβε η UNDP.
Η Εκκλησία έχει εσωτερικές διαστάσεις 18,50X9 μ. σήμερα. Η σημερινή της όμως μορφή οφείλεται σ’ επέκταση της εκκλησίας στα δυτικά γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, επί αρχιεπισκόπου Κύπρου Σωφρονίου. Σήμερα η εκκλησία του Αγίου Συνεσίου αποτελείται από δυο συνεχόμενους εγγεγραμμένους σταυροειδείς με τρούλλο ναούς. Η αρχική εκκλησία είναι το ανατολικό τμήμα και είχε αρχικά διαστάσεις 9X9 μ. περίπου. Τόσο η κεντρική αψίδα όσο και η βόρεια αψίδα είναι ημικυκλικές και εσωτερικά και εξωτερικά. Η νότια αψίδα κατεδαφίσθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα για να κτιστεί το καμπαναριό.
Ο τρούλλος της αρχικής εκκλησίας είναι κυλινδρικός και έχει τέσσερα παράθυρα κατά τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Στηρίζεται στη συμβολή των καμάρων του σταυρού που είναι ημικυλινδρικές. Τέσσερις ισχυροί πεσσοί στηρίζουν τις καμάρες και τον τρούλλο στο κέντρο της εκκλησίας. Τόσο στον βόρειο όσο και στον νότιο τοίχο της εκκλησίας διαγράφονται τυφλά τόξα τα οποία σπάζουν τη μονοτονία των εξωτερικών επιφανειών των τοίχων, όπως στην εκκλησία του Αγίου Φίλωνος στην παραλία του Ριζοκαρπάσου. Οι αψίδες διακοσμούνται με τυφλά τόξα όπως οι αψίδες της εκκλησίας του Αγίου Φίλωνος και των Αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος στην Περιστερώνα. Το σημερινό παράθυρο στο κέντρο της αψίδας είναι νεότερο, όπως και τα άλλα παράθυρα της εκκλησίας. Τα μορφολογικά στοιχεία της εκκλησίας συνηγορούν στη χρονολόγησή της στον 12ο αιώνα. Όταν προστέθηκε στα δυτικά στα τέλη του 19ου αιώνα το δυτικό τμήμα της εκκλησίας, κατεδαφίσθηκε ο δυτικός τοίχος της εκκλησίας, κλείστηκε η αρχική νότια θύρα κι ανοίχθηκε άλλη στο νοτιοδυτικό διαμέρισμα της αρχικής εκκλησίας. Τότε εντοιχίσθηκαν και τα τρία παράθυρα της κεντρικής αψίδας και ανοίχθηκε το μεγάλο ορθογώνιο παράθυρο και η αρχική λιθοδομή καλύφθηκε εξωτερικά με ασβεστοχρίσματα. Στο εσωτερικό δεν διασώζονται τοιχογραφίες.
Το εικονοστάσιο και οι εικόνες της εκκλησίας κατασκευάσθηκαν σε νεότερα χρόνια.
Ο Άγιος Συνέσιος
Τοπικός άγιος της Καρπασίας και επίσκοπος, ακαθόριστου χρόνου, πάντως της Πρωτοβυζαντινής μάλλον περιόδου. Είναι ένας από τους αγίους που ιδιαίτερα τιμώνται στην Καρπασία, όπου μνημονεύεται μαζί με τους Φίλωνα και Θύρσο ή Θέρισσο. Στο Ριζοκάρπασον η κυριότερη εκκλησία είναι αφιερωμένη στον άγιο Συνέσιο.
Η μνήμη του αγίου Συνεσίου τιμάται από την Εκκλησία στις 26 Μαΐου. Ο άγιος αγνοείται από τους συναξαριστές, αλλά όχι από τους χρονογράφους. Ο Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 30), γράφει:
Φίλωνος, Συνεσίου, καί Σωσικράτους ἐπισκόπου Καρπασαίων.
Τον Συνέσιο, ως επίσκοπο Καρπασίας, αναφέρουν επίσης ο Strambaldi και ο Fl. Boustron.
Bio του αγίου Συνεσίου έγραψε ο Καρπασίτης μοναχός Ακάκιος (17ος-18ος αιώνας), αντλώντας από χειρόγραφο παλαιότερο κατά 300 χρόνια.
Σύμφωνα προς τις λίγες πληροφορίες και την εκκλησιαστική παράδοση, ο άγιος Συνέσιος διαδέχθηκε στον επισκοπικό θρόνο της Καρπασίας τον άγιο Φίλωνα. Τούτο όμως θεωρείται πιθανό μόνο επειδή δεν αναφέρεται ενδιάμεσο όνομα άλλου επισκόπου από τους χρονογράφους. Ο άγιος Συνέσιος αναφέρεται ότι αγωνίστηκε σκληρά, αλλά και με πραότητα και γλυκύτητα λόγων, κατά των διαφόρων αιρέσεων που υπήρχαν και στην Κύπρο κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Είχε, επίσης, βίο ενάρετο και φιλάνθρωπο. Στην Καρπασία ιδίως θεωρείται θαυματουργός, η δε τοπική παράδοση αναφέρει πολλά θαύματα και θεραπείες ασθενών από τον άγιο. Στο Ριζοκάρπασον, κοντά στην εκκλησία του Αγίου Συνεσίου, υπάρχει μεγάλη λαξευτή σπηλιά, που φαίνεται ότι είχε χρησιμοποιηθεί κι ως κατακόμβη κατά τα Πρωτοχριστιανικά χρόνια, γνωστή ως ο σπήλιος τ’ Άη Συνέση.
Το απολυτίκιον του αγίου παραδέχεται τον Συνέσιο ως ιεράρχη και θαυματουργό:
Καρπασέων τό κλέος καί Κυπρίων ἀγλάισμα καί θαυματουργός ἀνεδείχθης, ἱεράρχα πατήρ ἡμῶν Συνέσιε…
Αν δεχθούμε ως μη ελλιπή τον κατάλογο των πρώτων επισκόπων Καρπασίας που δίνει ο Λεόντιος Μαχαιράς (δηλαδή: Φίλων, Συνέσιος, Σωσικράτης), και γνωρίζοντας από τον Βίο του αγίου Επιφανίου του Μεγάλου ότι πρώτος επίσκοπος Καρπασίας ήταν ο Φίλωνας που χειροτονήθηκε από τον ίδιο τον άγιο Επιφάνιο λίγο προ του 382 μ.Χ., τότε μπορούμε να υπολογίσουμε ότι ο διάδοχός του Συνέσιος άκμασε κατά τις αρχές του 5ου μ.Χ. αιώνα.
Με πληροφορίες από εγκυκλοπαίδεια Πολυγνώση