Καλημέρα και τα Φώτα και την… πουλουστρίνα πρώτα. Η Εκκλησία μας γιορτάζει σήμερα μιαν από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες γιορτές της, τη φανέρωση της Αγίας Τριάδας κατά τη βάφτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό, από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο (ή Βαπτιστή). Θεοφάνια, Φώτα ή Επιφάνεια, χαρούμενα, θριαμβευτικά και ελπιδοφόρα, κλείνουν το Δωδεκαήμερο, που «άνοιξε» την παραμονή των Χριστουγέννων. Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, η γιορτή αυτή κάλυπτε μαζί τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά.
Μεγαλοπρεπής εορτασμός των Θεοφανίων σε όλη την Κύπρο
Επίκεντρο των εορτασμών θα είναι φέτος ο ιερός ναός Αποστόλου Βαρνάβα στο Ζύγι, όπου θα παραστεί ο Αρχιεπίσκοπος.
Το επίκεντρο
Φέτος οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί θα γιορτάσουν, όπως και κάθε χρόνο, με μεγαλοπρέπεια την ημέρα σε ολόκληρη την ελεύθερη Κύπρο. Επίκεντρο των σημερινών εορτασμών θα είναι φέτος ο ιερός ναός Αποστόλου Βαρνάβα στο Ζύγι, όπου ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος θα προστεί της Θείας Λειτουργίας και ακολούθως θα τελέσει τον Μέγα Αγιασμό, συλλειτουργούντος του Μητροπολίτη Τριμυθούντος Βαρνάβα και του Επισκόπου Μεσαορίας Γρηγορίου. Τόσο στη Θεία Λειτουργία όσο και στον Αγιασμό των Υδάτων θα παραστούν ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης, ο Πρέσβης της Ελλάδος Βασίλης Παπαϊωάννου και οι άλλες πολιτικές και στρατιωτικές Αρχές του τόπου μας. Στη συνέχεια, θα τελεσθεί από τον Μακαριότατο η Ακολουθία της κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού, στο αλιευτικό καταφύγιο Ζυγίου.
Οι άλλες επαρχίες
Στη Λάρνακα, ο επίσημος εορτασμός των Θεοφανίων θα πραγματοποιηθεί στον ιερό ναό Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα, προϊσταμένου του Μητροπολίτη Κιτίου Χρυσοστόμου. Ακολούθως, ο Πανιερότατος θα προστεί της πομπής προς τη μαρίνα Λάρνακας, όπου θα γίνει η ρίψη του Σταυρού και ο Αγιασμός των Υδάτων. Στην Πάφο ο επίσημος εορτασμός θα πραγματοποιηθεί στον ιερό ναό Αγίων Αναργύρων στην Κάτω Πάφο, προϊσταμένου του Μητροπολίτη Πάφου Γεωργίου. Θα ακολουθήσει πορεία προς το λιμάνι της Κάτω Πάφου, όπου θα γίνει η κατάδυσις του Τιμίου Σταυρού και ο Αγιασμός των Υδάτων.
Στην ελεύθερη περιοχή Αμμοχώστου, ο επίσημος εορτασμός των Θεοφανίων θα γίνει στην Αγία Νάπα, όπου θα τελεστεί Αρχιερατική Θεία Λειτουργία και ο Μεγάλος Αγιασμός των Θεοφανίων, προϊσταμένου του Μητροπολίτη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου Βασιλείου. Ακολούθως θα σχηματιστεί πομπή προς το Λιμανάκι της Αγίας Νάπας, όπου θα τελεστεί ο καθιερωμένος Αγιασμός των Υδάτων από τον Πανιερότατο. Εξάλλου, ο Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος θα προστεί της Θείας Λειτουργίας στον ιερό ναό Αγίας Μαρίνας στην Ευρύχου. Ακολούθως, εν πομπή, κλήρος και λαός θα πορευθούν στον ποταμό Καρκώτη, για την τελετή του Αγιασμού των Υδάτων.
Θεοφάνια και στην Αγία Τριάδα
Σήμερα εξάλλου, για πρώτη φορά εδώ και 39 χρόνια, η γιορτή των Θεοφανίων θα τιμηθεί και στα κατεχόμενα, και δη στην εκκλησία της κατεχόμενης κοινότητας της χερσονήσου των Αγίων και μαρτύρων της Καρπασίας. Ο Χωρεπίσκοπος Καρπασίας Χριστοφόρος θα προστεί της Θείας Λειτουργίας στην εκκλησία της Αγίας Τριάδος Αιγιαλούσης και στη συνέχεια του Αγιασμού των Υδάτων, για πρώτη φορά από το 1974, στον κόλπο της βυζαντινής εκκλησίας του Αγίου Θέρισσου, Επισκόπου Καρπασίας. Τα Κοινοτικά Συμβούλια Αγίας Τριάδας και Γιαλούσας, για την όσον το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή πιστών στον εορτασμό, δρομολόγησαν λεωφορεία από όλη την ελεύθερη Κύπρο.
«Ούτος εστί ο Υιός του Θεού»
Το όνομα της εορτής προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που, σύμφωνα με τις Γραφές, συνέβη κατά τη Βάπτιση του Ιησού. Στις Δυτικές Εκκλησίες, τα Θεοφάνια είναι περισσότερο συνδεδεμένα με την προσέλευση και την προσκύνηση των Τριών Μάγων στη Φάτνη της Γέννησης του Ιησού. Όταν ο Ιησούς έγινε 30 ετών, βαπτίστηκε στον Ιορδάνη Ποταμό από τον Ιωάννη, που ήταν έξι μήνες μεγαλύτερός του και ασκήτευε στην έρημο, κηρύσσοντας το βάπτισμα της μετανοίας. Τη στιγμή της Βάπτισης, κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα υπό μορφήν περιστεράς στον Ιησού και ταυτόχρονα ακούστηκε φωνή εξ ουρανού που έλεγε: «Ούτος εστί ο Υιός του Θεού ο αγαπητός, διά του οποίου ευδόκησε ο Θεός να σώσει τους αμαρτωλούς». Το γεγονός αυτό έχουν καταγράψει οι τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ο Μάρκος, ο Ματθαίος και ο Λουκάς. Αυτή, δε, είναι η πρώτη και μοναδική εμφάνιση στη Γη της Αγίας Τριάδος, σύμφωνα με τις Γραφές.
Άγνωστο πότε πρωτοξεκίνησε
Το πότε καθιερώθηκε να εορτάζονται τα Θεοφάνια δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς αναφέρει ότι κάποιοι αιρετικοί Γνωστικοί γιόρταζαν από τις αρχές του δεύτερου αιώνα τη Βάπτιση του Ιησού, κατ’ άλλους μεν στις 6 Ιανουαρίου, κατ’ άλλους δε στις 10 Ιανουαρίου. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται και περιγράφει την εορτή ως αρχαία πανήγυρι στην Αντιόχεια τη Μεγάλη και ότι από εκεί την παρέλαβαν οι Γνωστικοί. Κατά τον τέταρτο αιώνα, η εορτή των Θεοφανίων γιορτάζεται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την Εκκλησία, ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας διά του Αγίου Βαπτίσματος, απ’ όπου και το όνομα «Τα Φώτα», «εορτή των Φώτων».
Έθιμα με παραλλαγές
Τα έθιμα της ημέρας τελειώνουν αργά το βράδυ, οπότε τα μεσάνυχτα πιστεύεται ότι ανοίγουν οι ουρανοί. Την ώρα εκείνη, λέει η παράδοση, όποιος ευχηθεί κάτι με όλη του την καρδιά, θα πραγματοποιηθεί.
Στην Κύπρο και σε όλη την Ελλάδα αναβιώνουν έθιμα και παραδόσεις σχετικά με τα Φώτα, καθώς γιορτάζεται όχι μόνον ο διωγμός των καλικαντζάρων, αλλά και η Βάπτιση του Χριστού. Ωστόσο, εκτός από τον Αγιασμό των Υδάτων, κάθε περιοχή διατηρεί τα δικά της, ιδιαίτερα έθιμα. Το πιο κοινό έθιμο όλων των περιοχών είναι η ψαλμωδία από τα παιδιά κατά την παραμονή της εορτής σε πολλές παραλλαγές. Οι περισσότερες αρχίζουν με τους στίχους: «Σήμερα είν’ τα Φώτα και ο φωτισμός / και χαρά μεγάλη και αγιασμός…».
Στην Κύπρο
Την παραμονή των Φώτων όλες οι νοικοκυρές έκαναν ξεροτήγανα και έριχναν και μερικά στη στέγη του σπιτιού, για να φάνε οι καλικάντζαροι. Έριχναν επίσης και μερικά λουκάνικα, γιατί τα αγαπούσαν και τα ζητούσαν οι καλικάντζαροι, και έλεγαν τη φράση: Τιτσίν, τιτσίν λουκάνικον, κομμάτιν ξεροτήανον, να φάμεν και να φύουμεν. Ανήμερα τα Φώτα τα παιδιά γύριζαν στις γειτονιές και στους συγγενείς τους και τους τραγουδούσαν «Καλημέρα και τα Φώτα και την πουλουστρίνα πρώτα», ώστε να τους πλουμίσουν (να τους δώσουν, δηλαδή, χρήματα).
Πηγή: SigmaLive