Γράφει η Νάσα Παταπίου,
Ιστορικός – Ερευνήτρια, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου:
Με ένα άρθρο της στην εφημερίδα “ΠΟΛΙΤΗΣ” της περασμένης Κυριακής, η Ιστορικός και Ερευνήτρια του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου, κα Νάσα Παταπίου, μας προσφέρει λεπτομέρειες σχετικά με την σημαντικής αξίας επιτύμβια πλάκα που βρίσκεται εντοιχισμένη εδώ και τεσσεράμισι αιώνες πάνω από την θύρα του ναού.
Η Οικογένεια Πλακωτού και η Επιτύμβια πλάκα της Κονταρίνας Δακήλα.
Από τον Ιάκωβο Πλακωτό μέχρι τον Παύλο και Τούτιο Πλακωτό, φεουδάρχη της Σωτήρας Αμμοχώστου, η οικογένεια Πλακωτού της Κύπρου κατατάσσεται στις αυτόχθονες της μεγαλονήσου.
Η οικογένεια Πλακωτού της Κύπρου, η οποία κατατάσσεται από τους ειδικούς στις αυτόχθονες οικογένειες της μεγαλονήσου, απαντά για πρώτη φορά στις πηγές κατά τον 15ο αιώνα. Ένα γνωστό μέλος της εν λόγω οικογένειας είναι ο Ιάκωβος Πλακωτός, ο οποίος κατείχε υψηλή θέση επί βασιλείας του Ιακώβου Β΄Luisignan, στη διοίκηση του βασιλείου ως γραμματέας (secretano). Αργότερα, κατά το τέλος της βενετικής κυριαρχίας σημειώνεται κάποιος της ίδιας οικογένειας ως μεγάλος του Μεγάλου Συμβουλίου. Κατά την ίδια εποχή μέλη της οικογένειας είναι είτε φεουδάρχες είτε εκμισθωτές χωριών. Ο Στέφανος Luisignan σημειώνει ότι η οικογένεια Πλακωτού ανήκει στους ευγενείς της μεγαλονήσου. Αξιοσημείωτη είναι και η συγγενική σχέση της οικογένειας Πλακωτού με τον φραγκικό βασιλικό Οίκο των Luisignan. Ο Ούγος Luisignan είχε νυμφευθεί την Ιζαμπέλα Πλακωτού και η θυγατέρα του ζεύγους Λουκρητία είχε παντρευτεί τον Oliviero Flatro. Καρπός του ζεύγους ήταν ο γιος του Ούγος Flatro, γνωστός φεουδάρχης και κτήτορας του ομώνυμου προμαχώνα της Λευκωσίας, ο οποίος το 1570 έπεσε υπερασπιζόμενος τη Λευκωσία όταν την πολιορκούσαν οι Οθωμανοί.
Ιάκωβος Πλακωτός
Τέσσερα έγγραφα του 15ου αιώνα των Αρχείων του Βατικανού αναφέρονται στον γραμματέα Ιάκωβο Πλακωτό. Σε έγγραφο με ημερομηνία 1η Μαρτίου 1468, στο οποίο περιέχεται διάταγμα του τλεευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου, Ιάκωβου Β’ απαλλάσσονταν από τον δασμό του άλατος οκτώ υπαλλήλοι του βασιλείου της Κύπρου και μεταξύ αυτών ήταν και ο Ιάκωβος Πλακωτός. Ένα δεύτερο έγγραφο στο οποίο αναφέρεται ο Ιάκωβος Πλακωτός φέρει ημερομηνάι 11 Απριλίου 1468. Στο εν λόγω έγγραφο, όπως σημειώνεται, η Κατερίνα Miral, χήρα του Παύλου Κώστα (Coste) και ο γιος της πώλησαν τους αμπελώνες de Maheta στον Beneto de Quiaro για 109 βυζάντια. Παρεπιπτόντος αναφέρουμε ότι σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Φλώριος Βουστρώνιος στον σύζυγο της Κατερίνας, Παύλο Κώστα, είχαν παραχωρηθεί από τον βασιλιά Ιάκωβο Β’ δύο χωριά, η Παρσάδα και ο Κάμπος. Η Παρσάδα ήταν χωριό του διαμερίσματος του Μαζώτου που με την πάροδο των αιώνων χάθηκε. Στη σύναξη του εγγράφου αγοραπωλησίας του αμπελώνα De Maheta ήταν ο παρών και ο γραμματέας Ιάκωβος Πλακωτός.
Η παρουσία του Ιακώβου Πλακωτού μαρτυρείται και κατά τη σύνταξη του συμφωνητικού εγγράφου μεταξύ της Ιωάννας David, χήρας του Νικόλαου Μηνά και του γιου της Ιωάννη, σχετικά με ένα περιβόλι και έναν αμπελώνα αρμένικο (erminesque) που ήταν κληρονομιά του Νικόλαου στον Άγιο Δομέτιο. Επίσης, σε ένα άλλο έγγραφο, με ημερομηνία 13 Δεκεμβρίου 1468, αναφέρεται η αγοραπωλησία ενός νερόμυλου στην Κυθρέα με το όνομα Κάτω Μύλος ή Μύλος του Καλογεράτου. Ο μύλος αυτός άνηκε στο Γιοσούφ του Ματέ στη μητέρα του και στ’ αδέρφια του και πωλήθηκε στον Μιχάλη Amarin, φύλακα (gardien) των διαπυλίων της μεγάλης καμπέλας (φόρος εισόδου) της Λευκωσίας. Κατά τη σύνταξη του πιο πάνω εγγράφου παρίστατο και πάλι ως μάρτυρας ο Ιάκωβος Πλακωτός.
Τούτιος Πλακωτός
Ο Τούτιος (tutio) Πλακωτός, ένας απόγονος του Παύλου Πλακωτού, γραμματέα στη διοίκηση του φραγκικού βασιλείου της Κύπρου επί Ιακώβου Β’ Luisignan, και μάλλον εγγονός του, εμφανίζεται σε ανέκδοτο βενετικό έγγραφο του 1565. Το εν λόγω έγγραφο, όχι μόνο μας αποκαλύπτει τον τελευταίο επί βενετοκρατίας φεουδάρχη ενός βαΪλάτου (ομάδα χωριών), το οποίο αποτελείτο από τα χωριά Παραλίμνι, Σωτήρα, Στροβίλι, Λιοπέτρι και Τράπεζα, αλλά επιπρόσθετα λύνει και ένα μυστήριο μιας επιτύμβιας πλάκας μετά από αιώνες. Ας σημειωθεί ότι τα δύο από τα πέντε χωριά που αποτελούσαν το διαμέρισμα/ΒαΪλάτο (balazio) του Παραλιμνίου χάθηκαν με την πάροδο των αιώνων, αλλά υφίστανται σ’ αυτά ακόμη ίχνη για να μαρτυρούν ότι κάποτε ήταν χωριά. Πρόκειται για τα χωριά Στροβίλι και Τράπεζα. Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι στην Τράπεζα είχε το εξοχικό του ο τελευταίος επί βενετοκρατίας βισκούντης Αμμοχώστου, Πέτρος Βαλτέριος, στον οποίο οφείλουμε την πιο πλούσια περιγραφή της πολιορκίας και παράδοσης της ίδιας πόλης το 1571 από του Οθωμανούς….
Ο φεουδάρχης Τούτιος Πλακωτός είχε εκμισθώσει το βαϊλάτο του Παραλιμνίου από το Δημόσιο για ένα μακρύ διάστημα δέκα χρόνων. Οι θεομηνίες όμως που έπλητταν κατά καιρούς την Κύπρο, όπως επιδρομή ακρίδας, ξηρασία, ανομβρία ή παγετοί ήταν τα αίτια εξαιτίας των οποίων η αναμενόμενη παραγωγής εν ήταν και τόσο ικανοποιητική. Έτσι ο φεουδάρχης δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στους όρους εκμίσθωσης τους οποίους είχε συμφωνήσει με τη βενετική διοίκηση της Κύπρου, με αποτέλεσμα να έχει επωμισθεί ένα χρέος ύψους εξακοσίων δουκάτων. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις – συχνό φαινόμενο άλλωστε – οι φεουδάρχες της Κύπρου με αίτημα τους προς το Συμβούλιο των Δέκα ζητούσαν διευκολύνσεις αποπληρωμής του χρέους και οι βενετικές αρχές σχεδόν πάντα ικανοποιούσαν τα αιτήματά τους.
Μεταξύ άλλων ο Πλακωτός ζητούσε όπως ένα μικρό χωριουδάκι, που είχε υποθηκεύσει ως εγγύηση για την πιο πάνω εκμίσθωσης, να μην αποξενωθεί ούτε να βγει σε πλειστηριασμό αλλά να εκμισθωθεί στον ίδιο. Στη συνέχεια εξηγούσε πως θα μπορούσε με διευκολύνσεις να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που είχε στο Δημόσιο. Το χωριουδάκι αυτό το έχουμε συναντήσει όχι μόνο στο αίτημα του Πλακωτού, αλλά και σε μία έκθεση ενός Βενετού αξιωματούχου για την Κύπρο και στις πηγές αυτές σημειώνεται ως Avnusta. Το χωριό αυτό βρισκόταν οπωσδήποτε στην περιοχή της Μεσαορίας και χάθηκε με το πέρασμα των χρόνων. Ο Βενετός υποτοποτηρητής Βενέδικος Contarini μαζί με τους δύο συμβούλους διαβίβασε το αίτημα του Τούτιου Πλακωτού στη μητρόπολη, με ημερομηνία 7 Απριλίου 1565. Επίσης είχε επισυνάψει και μία εισήγηση στην οποία σημείωνε ότι όλα όσα αναφέρει ο φεουδάρχης ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και ότι έπρεπε να ικανοποιηθεί το αίτημά του.
Το Συμβούλιο των Δέκα συνήλθε και έλαβε σχετική απόφαση για το αίτημα του Τούτιου Πλακωτού, στις 17 Αυγούστου 1566, δηλαδή μετά από ένα έτος και τέσσερις μήνες μετά την υποβολή του αιτήματος. Το συμβούλιο με απόφασή του έδινε άνεση χρόνου τεσσάρων ετών στον φεουδάρχη με την προϋπόθεση να καταβάλλει στο Δημόσιο Ταμείο της Κύπρου εκατόν πενήντα δουκάτα ετησίως ώστε να αποπληρωθεί το χρέος των εξακοσίων δουκάτων, το οποίο όφειλε.
Τέλος, εάν η παραγωγή των χωριών που εκμίσθωνε ο Πλακωτός ήταν καλή και αποδοτική και έτσι δεν αναγκαζόταν να υποβάλει αίτημα για να παρασχεθούν ευκολίες πληρωμής, είναι βέβαιο ότι δεν θα γνωρίζαμε ίσως ποτέ την ταυτότητα της άγνωστης γυναίκας, της οποίας η επιτύμβια πλάκα είναι εντοιχισμένη στο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στη Σωτήρα Αμμοχώστου.
Ο ναός της Μεταμορφώσεως
Το χωριό Σωτήρα της Αμμοχώστου είναι πλούσιο σε μεσαιωνικά μνημεία, όπως το παρεκκλήσιο της Αγίας Βαρβάρας, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, η εκκλησία του Αγίου Μάμαντος, αλλά και ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που έδωσε και το όνομα στο ίδιο το χωριό είναι ένας ναός μονόκλιτος με τρούλλο. Όπως τεκμηριώνεται από την ύπαρξη γύρω πεσσών. κιόνων και κιανοκράνων η εκκλησία πρέπει να έχει οικοδομηθεί στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Σ΄ αυτή την εκκλησία, τον κύριο ναό του χωριού, απαντώνται τα ίχνη του τελευταίου φεουδάρχη επί βενετοκρατίας της Σωτήρας, αλλά και των άλλων χωριών τα οποία προαναφέραμε. Ο φεουδάρχης αυτός δεν ήταν άλλος παρά ο Τούτιος Πλακωτός. Το αίτημα του προς τις βενετικές αρχές για ένα χρέος προς το Δημόσιο Ταμείο της Κύπρου, μας άνοιξε διάπλατα τον ορίζοντα για να για να αναγνωρίσουμε και να ερμηνεύσουμε την επιτύμβια πλάκα που βρίσκεται εντοιχισμένη στον ναό της Σωτήρας.
Στο υπέρθυρο της νότιας εισόδου της εκκλησίας της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος εδώ και τεσσεράμισι και πλέον αιώνες υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα με επιτάφια επιγραφή. Η επιτύμβια αυτή πλάκα με χρονολογία 1557 ανήκει σε μια νέα γυναίκα, μόλις είκοσι πέντε ετών. που σχετίζεται στενά με τον Φεουδάρχη Πλακωτό, που μας αποκάλυψε το βενετικό έγγραφο, το οποίο έχουμε εντοπίσει. Δεν αποκλείεται μάλιστα η οικοδόμηση ή κάποια επισκευή του ναού να έγινε από τον ίδιο τον φεουδάρχη. Στην επιτύμβια πλάκα μπορούμε να αναγνώσουμε τα εξής:
«Εν θάδε κείτε το σόμα της δούλης του Θεού κυράς Κονταρίνας Δακήλας συμβίας του ευγενούς άρχωντος κυρού του υιού Πλακοτού. Απέθανε δε νέα ετών 25 την εικοστήν ογδόην οκτομβρίου αωνγ εις το μνήμα βλέπονταις μακαρίσεται αυτήν διά τον Κύριον εκ χρονίας Χρηστού..»
Τώρα πλέον γνωρίζουμε ότι η Κονταρίνα Δακήλα, συμβία του ευγενούς άρχοντος κυρού του υιού Πλακωτού, δεν ήταν άλλη παρά η νύφη του φεουδάρχη της Σωτήρας Τούτιου Πλακωτού. Η ταυτότητα της εικοσιπεντάχρονης, που εγκατέλειψε τόσο ενωρίς τον παρόντα κόσμο, αποκαλύφθηκε χάρη στην αρχειακή έρευνα μόλις πριν από τρία χρόνια.
(14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2014 ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ)
SotiraNews