Καθώς η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται και πάλι σε αναταραχή, η Κύπρος θα ήθελε να αναλάβει δράση, αναγνωρίζοντας τον πολιτικά επείγοντα χαρακτήρα της διαφύλαξης των πολιτιστικών δικαιωμάτων σε περιόδους κρίσης, δήλωσε η Υφυπουργός Πολιτισμού Βασιλική Κασσιανίδου, κατά τη διάρκεια του χαιρετισμού της στο συνέδριο MED9 με θέμα «Πολιτιστικά δικαιώματα σε περιόδους κρίσης», το οποίο πραγματοποιήθηκε το πρωί της Δευτέρας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στη Λευκωσία.
Η κ. Κασσιανίδου υπογράμμισε επίσης τη στήριξη που παρέχει εδώ και αρκετά χρόνια η Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Κύπρου στη Γενεύη προς την εντολή του ΟΗΕ για τα πολιτιστικά δικαιώματα και οδήγησε σε μια πρωτοβουλία για τα πολιτιστικά δικαιώματα και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, με μια κοινή δήλωση που συνυπογράφουν 146 κράτη μέλη και κράτη παρατηρητές.
Σύμφωνα με τον Υφυπουργό, το συνέδριο διοργανώθηκε από το Υφυπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με τον Οργανισμό Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και Πολιτιστικών Σχέσεων και το Πανεπιστήμιο Κύπρου στο πλαίσιο της Συνόδου Κορυφής MED9, μιας πρωτοβουλίας που ξεκίνησε το 2014 από την Κύπρο σε συνεργασία με την Ισπανία, επιδιώκοντας την ενίσχυση της άτυπης συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών της Μεσογείου και της Νότιας Ευρώπης, η οποία περιλαμβάνει την Κροατία, την Κύπρο, τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Μάλτα, την Πορτογαλία, τη Σλοβενία και την Ισπανία.
Πρόσθεσε ότι φέτος, η Κύπρος ασκεί την Προεδρία της MED9, με μια σειρά από υπουργικές συναντήσεις να έχουν ήδη πραγματοποιηθεί ή προγραμματίζεται να πραγματοποιηθούν τις επόμενες δύο εβδομάδες, σημειώνοντας επίσης ότι το απόγευμα της Δευτέρας θα προεδρεύσει διαδικτυακής συνάντησης των Υπουργών Πολιτισμού, κατά τη διάρκεια της οποίας θα διεξαχθεί συζήτηση πολιτικής για τον εντοπισμό των προκλήσεων ως προς τη διασφάλιση των πολιτιστικών δικαιωμάτων στην περιοχή της Μεσογείου, καθώς και προσεγγίσεων που αποσκοπούν στην ενσωμάτωση της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των πολιτιστικών και δημιουργικών τομέων στις ευρύτερες πολιτικές για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Στο τέλος της συνάντησης, θα υιοθετηθεί διακήρυξη για τα πολιτιστικά δικαιώματα, συμπλήρωσε, προσθέτοντας ότι το αποκορύφωμα της κυπριακής προεδρίας θα είναι η συνάντηση των αρχηγών κρατών της MED9 στην Κύπρο τη δεύτερη εβδομάδα του Οκτωβρίου, όπου θα υιοθετηθούν τα αποτελέσματα των υπουργικών συναντήσεων, συμπεριλαμβανομένης και της σημερινής.
Ο κύριος σκοπός πίσω από τη δημιουργία της ομάδας MED9 είναι να συζητηθούν θέματα κοινού ενδιαφέροντος και να εισαχθούν από κοινού κάποιες συζητήσεις στις Βρυξέλλες στο πλαίσιο της αναπτυσσόμενης ατζέντας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνέχισε η κ. Κασσιανίδου, προσθέτοντας ότι η ανάδειξη του πολιτισμού στο προσκήνιο της πολιτικής συζήτησης αποτελεί θέμα κοινού ενδιαφέροντος για όλα τα κράτη της MED9, όπως και η διασφάλιση του πολιτισμού σε περιόδους κρίσης.
«Τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε η συχνότητα και η πολυπλοκότητα των κρίσεων, οι οποίες αναδείχθηκαν από την επιτάχυνση του ρυθμού των πολιτικών, οικονομικών, κλιματικών και τεχνολογικών προκλήσεων. Αυτό είναι ένα θέμα που θα ήθελα να διερευνήσω περαιτέρω κατά τη διάρκεια της Κυπριακής Προεδρίας της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2026», συνέχισε η Υφυπουργός, σημειώνοντας περαιτέρω ότι σε περιόδους κρίσης είναι ακόμη πιο κρίσιμο να λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των πολιτιστικών δικαιωμάτων και την αναγνώριση ότι τα πολιτιστικά δικαιώματα είναι σημαντικά σε πολλές τρέχουσες συζητήσεις, όπως η βιώσιμη ανάπτυξη.
Σύμφωνα με την κ. Κασσιανίδου, η επιλογή του θέματος του συνεδρίου και της συζήτησης πολιτικής δεν είναι τυχαία, καθώς τον περασμένο Ιούλιο συμπληρώθηκαν πέντε δεκαετίες από την εισβολή και την παράνομη κατοχή της Κύπρου από την Τουρκία.
«Εκτός από τις απώλειες ανθρώπινων ζωών και υλικών αγαθών και το γεγονός ότι πάνω από το 36% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας παραμένει μέχρι σήμερα υπό κατοχή από τον τουρκικό στρατό, υπάρχει σαφής παραβίαση των πολιτιστικών δικαιωμάτων των Κυπρίων: η πολιτιστική μας κληρονομιά υποφέρει από τη συνεχιζόμενη λεηλασία, την καταστροφή, τις κλοπές και τις παράνομες εξαγωγές, ενώ δεν επιτρέπεται στους Κυπρίους να ζουν στα σπίτια τους ή να χρησιμοποιούν ελεύθερα τους χώρους λατρείας τους που βρίσκονται στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού», υπογράμμισε σχετικά.
Πρόσθεσε ότι η Κύπρος γιορτάζει επίσης φέτος την 20ή επέτειο από την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. «Η Κύπρος ανήκε ιστορικά και πολιτισμικά πάντοτε στην Ευρώπη. Από την αρχαιότητα το νησί θεωρείτο το ανατολικότερο όριο της Ευρώπης και λειτουργούσε ως γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής. Καθώς η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται τώρα και πάλι σε αναταραχή, η Κύπρος θα ήθελε να αναλάβει δράση, αναγνωρίζοντας την πολιτικά επείγουσα ανάγκη της διαφύλαξης των πολιτιστικών δικαιωμάτων σε περιόδους κρίσης», τόνισε.
Υπογράμμισε επίσης την υποστήριξη που παρέχει εδώ και αρκετά χρόνια η μόνιμη αντιπροσωπεία της Κύπρου στη Γενεύη στην εντολή του ΟΗΕ για τα πολιτιστικά δικαιώματα και οδήγησε σε μια πρωτοβουλία για τα πολιτιστικά δικαιώματα και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, με μια κοινή δήλωση που ετοιμάστηκε και παραδόθηκε από τον Μόνιμο Αντιπρόσωπο της Κύπρου στην 31η σύνοδο του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τον Μάρτιο του 2016, με επίκεντρο τον επιζήμιο αντίκτυπο που επιφέρει η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς στα πολιτιστικά δικαιώματα.
Πρόσθεσε ότι την κοινή δήλωση συνυπέγραψε ένας πρωτοφανής αριθμός 146 κρατών μελών και παρατηρητών. «Η συνάντηση στη Γενεύη με την ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ, καθηγήτρια Αλεξάνδρα Ξανθάκη, και την Dragana Korljan από το γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ήταν αυτή που με έπεισε ότι το νεοσύστατο Υφυπουργείο Πολιτισμού μπορεί και πρέπει να κάνει περισσότερα για να υποστηρίξει την εντολή για τα πολιτιστικά δικαιώματα», τόνισε η Υφυπουργός.
«Για αυτόν τον λόγο ζήτησα τη βοήθεια της κ. Ξανθάκη για τη σύνταξη της Διακήρυξης για τα Πολιτιστικά Δικαιώματα που θα συζητηθεί και θα υιοθετηθεί από τους Υπουργούς Πολιτισμού των MED9 σήμερα το απόγευμα», σημείωσε.
Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, καθηγητής Τάσος Χριστοφίδης, είπε στον δικό του χαιρετισμό ότι ως μέλη μιας μοναδικής γεωγραφικής περιοχής, οι MED9 μοιράζονται κοινές αξίες και προσδοκίες για το μέλλον, βαθιά συνδεδεμένοι με την πλούσια κληρονομιά της περιοχής της Μεσογείου και έχοντας επίγνωση των τεράστιων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν.
«Στην εποχή της ραγδαίας τεχνολογικής προόδου, πώς μπορούμε να διαφυλάξουμε τη γνήσια δημιουργικότητα από την εισβολή της τεχνητής νοημοσύνης; Πώς μπορούμε να εξισορροπήσουμε τον πολιτισμό και την τεχνολογία; Με ποιους τρόπους εκπαιδεύουμε τους θεατές, τους αναγνώστες και τους ακροατές να αναγνωρίζουν και να σέβονται το πρωτότυπο έναντι των αντιγράφων; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που έχω στο μυαλό μου όταν εξετάζω την πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας και τι θα κληροδοτήσουμε στις μελλοντικές γενιές ως νοοτροπία και ως ιστορική κληρονομιά. Είμαι βέβαιος ότι κατά τη διάρκεια αυτού του συνεδρίου θα διερευνήσουμε πολλές πτυχές των πολιτιστικών δικαιωμάτων σε ταραγμένους καιρούς μέσω μιας διατομεακής προσέγγισης», σημείωσε.
Η Catherine Magnant, επικεφαλής της Μονάδας Πολιτιστικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε στην παρέμβασή της από τις Βρυξέλλες ότι κάθε κράτος μέλος της MED9 έχει να διαδραματίσει τον δικό του ρόλο στη διατήρηση του πολιτισμού του και την προστασία των πολιτιστικών δικαιωμάτων του.
Πρόσθεσε ότι τα πολιτιστικά δικαιώματα παραβιάζονται όταν ο πόλεμος και η γεωπολιτική αστάθεια αναγκάζουν τους καλλιτέχνες να σιωπήσουν, όταν οι οικονομικές δυσκολίες περιορίζουν την πρόσβαση στον πολιτισμό και στερούν από τους ανθρώπους το δικαίωμά τους να συμμετέχουν στην πολιτιστική ζωή, όταν η κλιματική αλλαγή απειλεί να εξαφανίσει από τον χάρτη μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς αιώνων, όταν οι τεχνολογικές εξελίξεις χρησιμοποιούνται καταχρηστικά για να λογοκρίνουν κάθε στοχαστική έκφραση.
Αναφέρθηκε επίσης στις σχετικές δράσεις πολιτικής της ΕΕ, όπως η δέσμη μέτρων για την προστασία της δημοκρατίας που εγκρίθηκε το 2023, η οποία περιλαμβάνει μια σειρά πρωτοβουλιών με στόχο την αύξηση της συμμετοχής των πολιτών, της δέσμευσης και της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία, νέους κανόνες για την προστασία της πολυφωνίας και της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης, μέτρα για τη βελτίωση της κοινωνικής και επαγγελματικής κατάστασης των καλλιτεχνών, καθώς και το πρόγραμμα της ΕΕ για τη Νότια Ευρώπη για την ενίσχυση του ρόλου του πολιτισμού ως τομέα απασχόλησης και ανθεκτικότητας και για την προώθηση της ενεργού συμμετοχής των νέων στην οικοδόμηση δημοκρατικών κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς.
Η Ειδική Εισηγήτρια των Ηνωμένων Εθνών στον τομέα των Πολιτιστικών Δικαιωμάτων και Καθηγήτρια Νομικής στο Πανεπιστήμιο Brunel του Λονδίνου Αλεξάνδρα Ξανθάκη ευχαρίστησε στην κεντρική της ομιλία την Κύπρο για την ηγετική της θέση σε θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς και πολιτιστικών δικαιωμάτων γενικότερα, καθώς, όπως είπε, ενίσχυσε και συνεχίζει να ενισχύει την κατανόηση και την ανάπτυξη προτύπων που σχετίζονται με τα πολιτιστικά δικαιώματα.
Πρόσθεσε ότι η Κύπρος είναι ο συντάκτης ενός ψηφίσματος που υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το κύριο όργανο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το οποίο ενισχύει και αποσαφηνίζει τη σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της πολιτιστικής ποικιλομορφίας για τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ένα ψήφισμα που, όπως είπε, αποδείχθηκε αρκετά δημοφιλές και υιοθετήθηκε ομόφωνα.
Στη συνέχεια αναφέρθηκε στο ρόλο της ως Ειδική Εισηγήτρια, ο οποίος αφορά κυρίως τον εντοπισμό των βέλτιστων πρακτικών και των εμποδίων για τα πολιτιστικά δικαιώματα σε όλα τα επίπεδα, την προώθηση της υιοθέτησης μέτρων για την προώθηση και τη διασφάλιση των πολιτιστικών δικαιωμάτων και τη μελέτη της σχέσης μεταξύ των πολιτιστικών δικαιωμάτων και της πολιτιστικής πολυμορφίας, ο οποίος επιτελείται κυρίως με τη διεξαγωγή διαλόγου με τα κράτη κατά τη διάρκεια επίσημων επισκέψεων.
«Με χαρά διαπιστώνω ότι τα κράτη της MED9 επικυρώνουν και ανανεώνουν την υποστήριξή τους στα υφιστάμενα πρότυπα του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσον αφορά στα πολιτιστικά δικαιώματα. Ελπίζω ότι αυτή η δήλωση για τα πολιτιστικά δικαιώματα θα λειτουργήσει ενωτικά και ανανεωτικά ως προς την εστίαση των φιλικών προς την εντολή μου κρατών και θα επιτρέψει επίσης σε περισσότερα κράτη να ενώσουν τις δυνάμεις τους για τα αντίστοιχα πολιτιστικά τους δικαιώματα», κατέληξε.
Ο Διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων Γιώργος Γεωργίου είπε από την πλευρά του ότι η Κύπρος έχει μια μακρά ιστορία εκτεταμένης απώλειας της πολιτιστικής της κληρονομιάς, προσθέτοντας ότι η συνεχιζόμενη κατοχή έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τα πολιτιστικά δικαιώματα των κοινοτήτων του νησιού, οι οποίες δεν έχουν καμία ή μόνο περιορισμένη πρόσβαση στα κατάλοιπα υλικής κληρονομιάς στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού.
Πρόσθεσε ότι στα κατεχόμενα υπάρχουν 269 διατηρητέα αρχαία μνημεία και ότι από το 1974 έχουν καταγραφεί ζημιές σε όλες τις κατηγορίες πολιτιστικών μνημείων στα κατεχόμενα.
«Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς των ανθρώπων, πέραν του ότι αποτελεί επίθεση στα ανθρώπινα δικαιώματά τους να απολαμβάνουν την κληρονομιά τους, είναι ταυτόχρονα σοβαρά επιζήμια για την ταυτότητά τους. Η καταστροφή μνημείων, χώρων, τοπίων και πολιτιστικών αντικειμένων, καθώς και η επίθεση στην άυλη κληρονομιά, αποτελούν σοβαρές μορφές βίας που στοχεύουν στην καταστροφή της ύπαρξης κάθε ομάδας ανθρώπων με κοινή ταυτότητα», υπογράμμισε ο κ. Γεωργίου, προσθέτοντας ότι όλες οι προσπάθειες που καταβάλλει το Τμήμα και η Κυβέρνηση γενικότερα για την προστασία, διατήρηση και προώθηση του πολιτισμού ενισχύονται από την περιφερειακή πολιτιστική συνεργασία, με στόχο την ευόδωση της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, τον διαπολιτισμικό διάλογο, την ειρήνη και την ισότητα.
