Το διαδίκτυο αποτελεί ένα νέο μεγάλο πεδίο δράσης. Έναν παράλληλο κόσμο, μέσα από τον οποίο προσφέρονται άπειρες δυνατότητες για τους χρήστες. Παράλληλα όμως, η χρήση του διαδικτύου εγκυμονεί και μία σειρά από σοβαρούς κινδύνους. Ιδιαίτερα για τους ανήλικους χρήστες, οι οποίοι εύκολα μπορεί να πέσουν θύματα διαδικτυακών δραστών. Το διαδικτυακό έγκλημα, σε όλες του τις μορφές, λαμβάνει συνεχώς διαστάσεις που ξεφεύγουν από τις παραδοσιακές μορφές εγκλήματος. Η διαδικτυακή βία εισβάλλει στο σπίτι μας ανά πάσα στιγμή και μπορεί να προκαλέσει ακόμα και πολύ πιο σοβαρά προβλήματα από την παραδοσιακή μορφή βίας. Οι ανήλικοι χρήστες είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι και ο ρόλος των γονιών είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην προστασία των παιδιών τους.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του «Πανεπιστημίου της Δευτέρας» που διοργανώνεται από το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιου Κύπρου, με θέμα «Όρια και εξαρτήσεις στο διαδίκτυο – Οδηγίες για γονείς και παιδιά», προκύπτει ότι η χρήση του διαδικτύου στην Κύπρου από ανήλικους είναι ευρεία. Μάλιστα, το ποσοστό παιδιών που έχουν προφίλ σε κάποια σελίδα κοινωνικής δικτύωσης, όπως είναι το Facebook, είναι υψηλότερο στην Κύπρο σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης. Ιδιαίτερα σημαντικό αλλά και ανησυχητικό, από τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, είναι το γεγονός ότι καταγράφεται άγνοια από πλευράς Κύπριων γονιών για τους κινδύνους του διαδικτύου, αλλά και για τη δράση των παιδιών τους σε αυτό.Στο πλαίσιο της παρουσίασης του θέματος, κύρια ομιλήτρια ήταν η κ. Ευμορφία Κούκια, επικ. καθηγήτρια Ψυχιατρικής Νοσηλευτικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Τμήματος Νοσηλευτικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παρέμβαση στο θέμα έγινε και από την κ. Μαρία Προδρόμου, νοσηλεύτρια, M.Sc, Ph.D.(c) και υποψήφια Διδάκτωρ Σχολής Επιστημών Υγείας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και σύμβουλου τοξικοεξάρτησης στο Κέντρο Πολλαπλής Παρέμβασης των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Κύπρου.Όπως ανάφερθηκε, στο διαδίκτυο συνδέονται καθημερινά παραπάνω από 2 δισεκατομμύρια χρήστες και ένα σημαντικό ποσοστό αφορά παιδιά και εφήβους.
Οι έφηβοι και τα παιδιά μπορούν να απασχοληθούν σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, chatrooms), διαδικτυακά παιχνίδια, αλλά να έρθουν και αντιμέτωπα με τον ηλεκτρονικό τζόγο και την διαδικτυακή παρενόχληση.Τα διαδικτυακά παιχνίδια παιξίματος ρόλου αφορούν παιχνίδια με συγκεκριμένη πλοκή, στα οποία οι παίχτες αναλαμβάνουν ρόλους-χαρακτήρες, συμμετέχουν σε αποστολές, συμπλοκές και μάχες χωρίς να συναντούν ποτέ τους συμπαίχτες τους.
Τονίστηκε ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης προσελκύουν μεγάλο αριθμό παιδιών και εφήβων. Μόνο το Facebook αριθμεί 890 εκατομμύρια ενεργούς καθημερινούς χρήστες, σύμφωνα με στοιχεία του Δεκεμβρίου του 2014. Στα στοιχεία που καταχωρούνται μπορεί να αναφέρονται προσωπικά στοιχεία όπως το όνομα, η διεύθυνση, ο αριθμός τηλεφώνου, το e-mail, το σχολείο, οι χώροι άθλησης και διασκέδασης. Στο προφίλ συχνά «ανεβάζουν» φωτογραφίες και προσωπικές πληροφορίες.Οι κυριότεροι κίνδυνοι με τους οποίους μπορεί να έρθει αντιμέτωπο το παιδί και ο έφηβος είναι:
>> Ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyber-bullying), ο οποίος αφορά αποστολή ανεπιθύμητων μηνυμάτων (υβριστικά-προσβλητικά), δυσφήμηση ή πειράγματα σε τρίτους, μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μηνυμάτων μέσω κινητού, φωτογραφίες και βίντεο στο διαδίκτυο, ιστοσελίδες, chatrooms, δημοσίευση δυσάρεστων φωτογραφιών ή μηνυμάτων για άλλους σε ιστολόγια (blogs) ή άλλες ιστοσελίδες. Επίσης χρήση του ονόματος ξένου χρήστη με σκοπό τη διάδοση φημών και ψεμάτων για κάποιον τρίτο (κλοπή ταυτότητας) και δημιουργία ιστοσελίδων που στοχοποιούν συγκεκριμένα άτομα καλώντας άλλους να δημοσιεύσουν μηνύματα μίσους.>> To sexting: ονομάζεται η ανταλλαγή μηνυμάτων και φωτογραφιών σεξουαλικού περιεχομένου μέσω κινητού τηλεφώνου ή instant messenger.>> To grooming, όπου ένας ενήλικος επικοινωνεί με τον ανήλικο χρήστη και προσποιείται τον ανήλικο με σκοπό να τον προσεγγίσει και να τον αποπλανήσει.
>> Ο ηλεκτρονικός τζόγος που αφορά αγώνες και αθλήματα, όπου οι άνθρωποι μπορούν να στοιχηματίσουν στο αποτέλεσμα. Επίσης διαδικτυακά καζίνο που περιλαμβάνουν παιχνίδια παρόμοια με τα παραδοσιακά καζίνο, όπως ρουλέτα, black jack, poker και ιστοσελίδες που σχετίζονται με εμπόριο, πωλήσεις και συναλλαγές.Σύμφωνα με το Κυπριακό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου, τα στοιχεία του οποίου παρουσιάστηκαν, 7 στα 10 παιδιά έχουν προφίλ στο Facebook σε σχέση με 6 στα 10 παιδιά στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα 4 στα 10 παιδιά που παρουσιάζουν εξάρτηση από το διαδίκτυο στην Κύπρο είναι ανάμεσα στις ηλικίες 9-10 ετών, ενώ στην Ευρώπη 7 στα 10 παιδιά ανάμεσα στις ίδιες ηλικίες. Οι έφηβοι στην Κύπρο παρουσιάζονται να έχουν κλειδωμένα τα προφίλ τους σε μεγάλο ποσοστό σε σχέση με τους έφηβους στην Ευρώπη. Το 40% των παιδιών στην Κύπρο κάνει υπερβολική χρήση του διαδικτύου έναντι του 30% στην Ευρώπη. Το 23% των παιδιών δηλώνει ότι «περιπλανιέται» στο διαδίκτυο χωρίς στην πραγματικότητα να ενδιαφέρεται ή να ψάχνει κάτι συγκεκριμένο. Επιπρόσθετα, βρισκόμαστε στην κορυφή ως χώρα όσον αφορά τον αριθμό υπολογιστών και των «έξυπνων» τηλεφώνων.Προκαλεί εξάρτηση και εθισμό
Σύμφωνα με τα στοιχεία που κατατέθηκαν, η υπερβολική απασχόληση στο διαδίκτυο μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση-εθισμό. Τα συνήθη συμπτώματα που παρουσιάζουν τα άτομα που έχουν διαταραχή εξάρτησης από το διαδίκτυο είναι η προσκόλληση με αυτό, η ανάγκη για ολοένα αυξημένο χρόνο σύνδεσης για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος ικανοποίησης, καθώς και οι επανειλημμένες προσπάθειες ελέγχου της χρήσης του και η παρουσία κατάθλιψης ή η ύφεση της διάθεσης με τον περιορισμό της χρήσης. Παράλληλα, το άτομο παραμένει σε σύνδεση περισσότερο από όσο ήταν προγραμματισμένο αρχικά, διακινδυνεύει να μην ολοκληρώσει τις εργασίες του εξαιτίας της χρήσης και συχνά κάνει ψευδείς δηλώσεις για τον πραγματικό χρόνο χρήσης, με αποτέλεσμα το παιδί να παρουσιάζει δυσλειτουργία σε όλους τους τομείς της ζωής του και της καθημερινότητάς του.Οι επιπτώσεις του εθισμού μπορεί να αφορούν τους εξής τομείς:
>> Κοινωνική, ψυχολογική και επαγγελματική έκπτωση
>> Διαταραχές διάθεσης, καταθλιπτική διάθεση, επιθετικότητα, άγχος, αίσθημα μοναξιάς
>> Ύπνο
>> Εξωσχολικές δραστηριότητες
>> Κοινωνική απομόνωση
>> Ακαδημαϊκή αποτυχία
>> Επαγγελματικά και οικονομικά προβλήματα, απόλυση.Παράλληλα, όπως αναφέρθηκε, έρευνες καταδεικνύουν ότι:
* στην Κίνα το 10,8% των ατόμων ηλικίας μεταξύ των ηλικιών 13-18 έχει μέτρια προς σοβαρή εξάρτηση από το διαδίκτυο,
* στην Κορέα το 10,7% των ενηλίκων και
* στην Ελλάδα το 70,9% των ενηλίκων που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο.Στην Ελλάδα το 70%-80% των ατόμων ηλικίας 12-18 χρονών είναι χρήστης διαδικτύου, με το 8,2% να παρουσιάζει συχνότητα εμφάνισης εξάρτησης από το διαδίκτυο, από το οποίο το 6,2% είναι αγόρια και το 2% κορίτσια, ενώ στην Νορβηγία το 1,98% ανάμεσα στους έφηβους παρουσιάζει εξάρτηση στο διαδίκτυο, το 5,4% στην Ιταλία και το 1,6% στη Νότια Κορέα.Ενοχλητικά μηνύματα
Στο πλαίσιο της διάλεξης παρουσιάστηκαν και τα στοιχεία από το Γραφείο Καταπολέμησης Ηλεκτρονικού εγκλήματος στην Κύπρο, σύμφωνα με τα οποία στην Κύπρο παρουσιάζονται χαμηλότερα ποσοστά παρενόχλησης και εκφοβισμού, αλλά συχνότερη παρουσία ενοχλητικών μηνυμάτων, κλοπών κωδικών και παρουσία μηνυμάτων, τα οποία προωθούν μίσος, ρατσισμό, ανορεξία και βουλιμία. Στατιστικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι το 85% των παιδιών έχει δεχθεί βοήθεια ή μεσολάβηση από τους δασκάλους. Οι συνήθεις κίνδυνοι που παρουσιάζονται σε χώρους κοινωνικής δικτύωσης στην Κύπρο είναι το γεγονός ότι τα παιδιά δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες για την ασφαλή, αλλά και τη γενικότερη σωστή χρήση του διαδικτύου και παράλληλα σπαταλούν τον περισσότερο χρόνο στη χρήση του διαδικτύου σε σχέση με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους.Όσον αφορά τους λόγους που συνήθως οδηγούν ένα παιδί στην εξάρτηση από το διαδίκτυο, είναι μεταξύ άλλων το γεγονός ότι νιώθει σημαντικό μέσα από το διαδίκτυο και λιγότερο σημαντικό στον πραγματικό κόσμο, αποκτά αξία, νιώθει νικητής, παίρνει θετικά συναισθήματα και επιβράβευση, αποτελεί πρόκληση για το ίδιο και προσδοκεί ότι θα του αλλάξει τη μέρα και τη διάθεσή του. Παράλληλα, νιώθει ότι το διαδίκτυο είναι το καλύτερο μέρος που είναι διαθέσιμο και μάλιστα αποτελεί χώρο ελευθερίας και πιθανότητας για το ίδιο, σε βαθμό που τα παιδιά καταλήγουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως μέσο διαφυγής, παρουσιάζοντας πολύ συχνά απουσία ορίων και ελέγχου και ως συνέπεια όλων αυτών απορρέει η παρουσία χαμηλότερης οικογενειακής λειτουργικότητας.Επιπρόσθετα η απουσία επικοινωνίας, η ύπαρξη συγκρούσεων και η παρουσία βίας στην οικογένεια αποτελούν συχνά κάποια από τα κύρια αίτια που οδηγούν τα παιδιά στην εξάρτηση από το διαδίκτυο και βαθμιαία οδηγούνται στην κοινωνική απομόνωση και στην απώλεια σύνδεσης με την πραγματική ζωή παρουσιάζοντας σε μεγάλο βαθμό απουσία δραστηριοποίησης και ενεργής συμμετοχής στην οικογενειακή ζωή.Οι Κύπριοι γονείς αγνοούν τον διαδικτυακό κίνδυνο
Μια ιδιαίτερα σημαντική παράμετρος που αναφέρθηκε είναι ότι οι γονείς στην Κύπρο παρουσιάζουν απουσία επίγνωσης του βαθμού επικινδυνότητας της χρήσης του διαδικτύου με ένα ποσοστό 30% να παρουσιάζει άγνοια για την εμπλοκή του παιδιού τους σε σελίδες σεξουαλικού περιεχομένου, το 56% δεν γνωρίζει ότι τα παιδιά έχουν λάβει επιβλαβή μηνύματα και το 52% δεν γνωρίζει για μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου που έχουν ανταλλάξει ή δέχθηκαν τα παιδιά τους.Τονίστηκε ιδιαίτερα το γεγονός ότι η εκπαίδευση και ενημέρωση των γονέων είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Η παροχή γνώσης σε σχέση με το τι είναι η εξάρτηση από το διαδίκτυο και τι δεν είναι, ποια είναι η ασφαλής χρήση του διαδικτύου, καθώς επίσης τα θετικά και τα αρνητικά αποτελέσματα της χρήσης αποτελεί έναν από τους σημαντικούς παράγοντες από την μια πλευρά. Από την άλλη πλευρά η τοποθέτηση κοινών στόχων με το παιδί, η διάθεση χρόνου με αυτά, αποτελούν τα συστατικά στοιχεία που συνδέουν την οικογένεια και υποβοηθούν τη δημιουργία σχέσης με αυτά.Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να μάθουν οι γονείς να διαβάζουν κάποια σημάδια στη συμπεριφορά του παιδιού τους, τα οποία μπορεί να τους προειδοποιούν για κάποιους κινδύνους. Για παράδειγμα, ότι το παιδί τους είναι εξαρτημένο από το διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, τέτοια προειδοποιητικά σημάδια είναι:>> Εμμονή με το διαδίκτυο
>> Ψεύδη ή απόκρυψη της ενασχόλησης
>> Έλλειψη ενδιαφέροντος για άλλες δραστηριότητες
>> Ανυπακοή στους χρονικούς περιορισμούς
>> Κοινωνική απόσυρση
>> Χρήση και συνέχιση των παιχνιδιών σαν διαφυγή παρά τις συνέπειες.Παράλληλα, οι γονείς πρέπει να δίνουν τις εξής συμβουλές προς τα παιδιά τους για να μάθουν να αυτοπροστατεύονται, όπως το να μοιράζονται με τους γονείς τους ή όποιον εμπιστεύονται το γεγονός, να μην απαντούν στον εκφοβισμό, να μπλοκάρουν ηλεκτρονικά τον θύτη, να κρατούν αντίγραφα, να προσέχουν τα προσωπικά τους δεδομένα και τυχόν κωδικούς πρόσβασης και να μην απαντούν επιθετικά στον δράστη.Όσον αφορά τους γονείς:
>> Να προτιμούν να τοποθετούν τον Η/Υ τους σε χώρους, όπως είναι το σαλόνι και όχι σε υπνοδωμάτια.
>> Να κάνουν την πλοήγηση στο ίντερνετ μια οικογενειακή δραστηριότητα.
>> Να ενημερώνουν τα παιδιά τους για τους κινδύνους που υπάρχουν όταν συνομιλούν με αγνώστους μέσω chatrooms.
>> Να συζητούν με τα παιδιά τους για θέματα ασφάλειας (επικοινωνία με επικίνδυνα άτομα, πρόσβαση σε sites με βλαβερό περιεχόμενο).
>> Να μάθουν στα παιδιά τους να μην δίνουν προσωπικές πληροφορίες χωρίς την άδειά τους (επίθετο, όνομα ηλικία, διεύθυνση κατοικίας, αριθμό τηλεφώνου, οικογενειακό εισόδημα, ακόμα και ωράρια σχολείου, ονόματα φίλων κ.λπ.) και να μην χρησιμοποιούν την κάρτα τους.
>> Να μην επιτρέπουν ποτέ στα παιδιά τους να συναντηθούν με άτομα που γνώρισαν μέσω διαδικτύου.
>> Να χρησιμοποιούν τα λεγόμενα «φίλτρα» που είναι ειδικά προϊόντα λογισμικού με σκοπό την παρεμπόδιση της πρόσβασης σε μη επιθυμητές θέσεις «sites» (βία, πορνογραφία).Όπως αναφέρθηκε στο πλαίσιο του εργαστηρίου, ερωτήματα όπως το πού σταματά ή αρχίζει ο έλεγχος από τους γονείς, πού η ελευθερία, πού η υπευθυνότητα των παιδιών τους, ποια είναι η χρυσή τομή μεταξύ τους και ποια είναι η ισορροπία μεταξύ αυτών των εννοιών, απασχολούν πολύ συχνά τους γονείς. Η διαφοροποίηση του ρόλου των γονέων ανάλογα με το επίπεδο ηλικιακής ανάπτυξης του παιδιού είναι σημαντική και αναγκαία. Παράλληλα η υιοθέτηση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος και η κοινή πολιτική από μέρους και των δύο γονέων, καθώς επίσης και η ενίσχυση των παιδιών με γερά θεμέλια έτσι ώστε να μπορούν να διαχειριστούν εποικοδομητικά τόσο την ελευθερία όσο και την ευθύνη τους είναι στοιχεία, τα οποία βοηθούν τα παιδιά να μεγαλώνουν μέσα από την εμπειρία ότι οι πράξεις τους έχουν θετικές ή αρνητικές συνέπειες και τα βάζουν σε πλεονεκτικότερη θέση όταν έρθει η ώρα να πουν όχι στην εξάρτηση γενικότερα.Πηγή: ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ