Κάποτε κρεμούσαν απλώς καντηλάκια στα κλαδιά του χριστουγεννιάτικου δέντρου για να γιορτάσουν τη γέννηση του Θεανθρώπου.
Σήμερα έχουμε διανύσει πολύ μακρύ δρόμο από εκείνες τις εποχές και οι στολισμοί με τα πολύχρωμα λαμπιόνια μπορούν να μετατραπούν ακόμα και σε τέχνη.
Χριστούγεννα χωρίς φωτάκια δεν νοούνται εξάλλου και ο στολισμός του δέντρου είναι πια οικογενειακή παράδοση. Πολύ μακριά από τις εποχές που ήταν μεγάλος κόπος κάτι τέτοιο, να προσαρμόσεις μικρά καντηλάκια στο έλατο δηλαδή με τη βοήθεια λιωμένου κεριού.
Κάτι που εγκυμονούσε φυσικά μεγάλους κινδύνους, γι’ αυτό και κρατούσαν πάντα έναν κουβά νερό κοντά στο χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Γι’ αυτό και κάποιοι εφευρέτες προσπάθησαν από πολύ νωρίς να βρουν τρόπους για να γίνει το έθιμο ασφαλές, προσαρμόζοντας καρφίτσες και πιαστράκια στα καντήλια.
Παρά τους κινδύνους βέβαια, τα καντήλια στο δέντρο των Χριστουγέννων επικράτησε ως έθιμο πολύ πριν τις αρχές του 20ού αιώνα. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που το περιοδικό «Illustrated London News» δημοσίευσε τη φωτογραφία της βασίλισσας Βικτωρίας και του πρίγκιπα Αλβέρτου με τα παιδιά τους γύρω ένα κατάφωτο έλατο.
Η ιστορία με τα λαμπιόνια των Χριστουγέννων έχει όμως έναν και μόνο έναν αφανή ήρωα…
Ήταν το 1882 σε ένα σπίτι της Νέας Υόρκης που κάποιος Edward Hibberd Johnson θα είχε μια φαεινή ιδέα. Μια ιδέα που θα τον μετέτρεπε στον βασικό διακοσμητή των Χριστουγέννων.
Ο πιστός συνέταιρος και συνοδοιπόρος του Τόμας Έντισον ήταν και του λόγου του εφευρέτης. Ένας πραγματικός θαυματοποιός κι εκείνος που ενσάρκωνε ταυτοχρόνως τα ιδεώδη της επιστήμης και του επιχειρείν.
Οι δυο άντρες συναντήθηκαν το 1871, σε μια ευτυχή περίσταση για την ιστορία της ανθρωπότητας. Εκείνη τη χρονιά προσέλαβε ο Johnson τον 24χρονο τότε Έντισον ως σύμβουλο στην Automatic Telegraph Company.
Ο νεαρός εφευρέτης «έτρωγε στο γραφείο του και κοιμόταν στην καρέκλα», όπως θυμόταν ο Johnson, «μέσα σε 6 εβδομάδες είχε τελειώσει με τα βιβλία, είχε γράψει μια σειρά από περιλήψεις και έκανε δύο χιλιάδες πειράματα. Και βρήκε μια λύση».
Τόσο εντυπωσιασμένος ήταν ο Johnson από τον νεαρό βοηθό του που όταν ο Έντισον παραιτήθηκε για να φτιάξει τη δική του εταιρία, τον ακολούθησε. Ο Johnson ήταν ο άνθρωπος που έκανε επικερδείς τις εφευρέσεις που απέδιδε μανιωδώς ο πρώην βοηθός του.
Όταν, για παράδειγμα, ο Έντισον εφηύρε τον φωνόγραφο, ο Johnson ήταν αυτός που γύρισε τον κόσμο με τη συσκευή, προκαλώντας το ενδιαφέρον του κόσμου.
Και όταν ο Έντισον πατεντάρισε τον λαμπτήρα πυρακτώσεως το 1880, ήταν ξανά ο Johnson αυτός που τον υποστήριξε πλουσιοπάροχα ώστε να συνυπογράψουν την ίδρυση της Edison Electric Light Company.
Ως αντιπρόεδρος της εταιρίας, ο Johnson έβλεπε εδώ και χρόνια τα χριστουγεννιάτικα δέντρα που κοσμούσαν τον Λευκό Οίκο, αρχής γενομένης από το 1856, και θεωρούσε τα αναμμένα καντηλάκια των κλαδιών άκρως επικίνδυνα για χρήση στα σπίτια του κοσμάκη.
Ήταν όμως αυτά που μεταμόρφωναν το απλό έλατο σε χριστουγεννιάτικο δέντρο. Ο Johnson, πολυμήχανος επιχειρηματίας καθώς ήταν, είδε εδώ άλλη μια εμπορική ευκαιρία.
Μια μέρα λοιπόν που ήταν στο εργαστήριο του Έντισον, στις 22 Δεκεμβρίου 1882 συγκεκριμένα, είδε τους λαμπτήρες του συνεργάτη του με άλλο μάτι.
Επέστρεψε αμέσως στο σπίτι του, στη φημισμένη 5η Λεωφόρο του Μανχάταν, και έστησε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο κοντά στο μεγάλο παράθυρο του δρόμου, διακοσμώντας το με 80 πολύχρωμα λαμπιόνια, κόκκινα, μπλε και λευκά φωτάκια δηλαδή.
Το καλώδιο με τα λαμπιόνια το τύλιξε γύρω από το δέντρο και το ίδιο το δέντρο το έβαλε σε μια περιστρεφόμενη βάση. Όλα τους τροφοδοτούνταν από μια γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος. Και τότε φώναξε έναν δημοσιογράφο.
«Στο πίσω μέρος της όμορφης αίθουσας, ήταν ένα μεγάλο χριστουγεννιάτικο δέντρο που παρουσίαζε μια πιο γραφική και παράξενη πτυχή», έγραψε εκείνος, ο διαπρεπής δημοσιογράφος W.A. Croffut ήταν της ιστορικής εφημερίδας του Ντιτρόιτ «Post and Tribune».
«Ήταν πανέμορφα στολισμένο με 80 λάμπες … Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς κάτι ωραιότερο». Το σόου που έστησε ο Johnson μαγνήτιζε τον κόσμο, που έρχονταν ως εκεί για να δουν με τα μάτια τους το αναμμένο δέντρο.
Επόμενο βήμα: να μετατρέψει το «μαγικό» σε παράδοση. Κι αυτό το έκανε κάνοντας απλώς περισσότερα κάθε χρόνο.
Άρθρο, για παράδειγμα, των «New York Times» το 1884 μας λέει πως το δέντρο του ήταν στολισμένο με 120 λαμπιόνια…
Ακόμα κι έτσι όμως, τα λαμπιόνια του Johnson ήταν πολύ μπροστά από την εποχή τους. Και τα ίδια ήταν πανάκριβα και ο ηλεκτρισμός δεν ήταν ακόμα τόσο διαδεδομένος όσο θα ήθελαν οι δύο συνέταιροι.
Ένα καλώδιο με 16 τέτοια λαμπιόνια στοίχιζε το 1884 κάπου 12 ολόκληρα δολάρια (περίπου 350 δολάρια σε σημερινές τιμές). Η στιγμή που περίμενε ο Johnson ήρθε το 1895, όταν ο 22ος πρόεδρος των ΗΠΑ, Γκρόβερ Κλίβελαντ, στόλισε το δέντρο του Λευκού Οίκου με τα φωτάκια του Johnson.
Από τις αρχές του νέου αιώνα, δύσκολα έβλεπες κατάστημα στις ΗΠΑ να μην έχει έστω και μερικά τέτοια λαμπιόνια σε εμφανές σημείο κατά τη διάρκεια των εορτών. Ήταν ακόμα πολύ ακριβά για να τα βάλει ο κόσμος στα σπίτια του.
Μέσα σε μερικά χρόνια όμως, ως το 1914 συγκεκριμένα, ένα πεντάμετρο κορδόνι με χριστουγεννιάτικα λαμπιόνια δεν κόστιζε πια παρά 1,75 δολάρια. Μέσα σε λίγο καιρό, ως τις αρχές της δεκαετίας του 1930, τα πολύχρωμα φωτάκια των Χριστουγέννων τα έβλεπες πια παντού.
Ο Έντισον έμεινε στην ιστορία ως ο εφευρέτης του ηλεκτρικού λαμπτήρα και ο συνεργάτης του ως ο πατέρας του ηλεκτρικού χριστουγεννιάτικου δέντρου.
Και ο ίδιος ο Έντισον έπαιξε βέβαια ρόλο στην ιστορία του χριστουγεννιάτικου δέντρου με τα ηλεκτρικά λαμπιόνια. Αυτός βέβαια είχε ξεφορτωθεί εντελώς το έλατο και στόλιζε απλώς με λαμπιόνια το περίφημο εργαστήριό του στο Menlo Park του Νιου Τζέρσεϊ.
Και το έκανε αυτό ελπίζοντας να εντυπωσιάσει τους δημοτικούς άρχοντες και να συμφωνήσουν επιτέλους σε ένα συμβόλαιο για την ηλεκτροδότηση του Μανχάταν. Δεν αποκλείεται το ηλεκτρικό δέντρο του συνεργάτη του να επιτελούσε τον ίδιο ακριβώς διαφημιστικό ρόλο.
Ο Έντισον δεν είχε εξάλλου πατεντάρει τον ηλεκτρικό του λαμπτήρα παρά λίγα χρόνια πρωτύτερα. Ήταν για όλους μια καινούρια ιστορία.
Μια ιστορία που φρόντισε να κάνει ο ίδιος γνωστή στην πρώτη δημόσια επίδειξη του λαμπτήρα πυρακτώσεως (31 Δεκεμβρίου 1879), όταν δήλωσε εμφατικά: «Θα κάνουμε τον ηλεκτρισμό τόσο φτηνό που μόνο οι πλούσιοι θα ανάβουν κεριά».
Το γεγονός ότι το 1882 έγραψε για το δέντρο του Johnson μόνο μία εφημερίδα του Ντιτρόιτ δείχνει πως ο Τύπος αγνόησε παντελώς το συμβάν.
Όχι όμως και ο κόσμος. Ο Johnson εξάλλου αυτό που έκανε είναι να αντικαταστήσει τα καντηλάκια με ένα σύρμα με 80 ογκώδεις και σε σχήμα αχλαδιού λαμπτήρες. Δεν έφερε ακριβώς επανάσταση στον τομέα του.
Ο κόσμος εντυπωσιάστηκε μεν από το μαγικό, δεν σκόπευε ωστόσο να το μιμηθεί στο σπίτι του. Είμαστε εξάλλου στα χρόνια που οι περισσότεροι δεν εμπιστεύονταν καν την τρέλα του ηλεκτρισμού. Πόσο μάλλον που η χριστουγεννιάτικη μόδα που πήγαινε να καθιερώσει ο Johnson παραήταν ακριβή για το μέσο σπίτι.
Έπρεπε να φτάσουμε ως τη δεκαετία του 1920 για να πειστεί η Edison Electric Light Company (που θα γινόταν η General Electric) να ρίξει τις τιμές στα χριστουγεννιάτικα λαμπιόνια, μια κίνηση που θα τα έκανε ανάρπαστα στην αμερικανική και δυτική τελικά αγορά.
Σημαντικό επίσης για την ιστορία μας είναι να αναφερθεί ότι ο κόσμος θεωρούσε τα καντηλάκια ασφαλέστερα από τα ηλεκτρικά λαμπιόνια. Σημαντική συνεισφορά είχε εδώ το χριστουγεννιάτικο δέντρου του προέδρου Κλίβελαντ.
Τα 100 πολύχρωμα λαμπιόνια που έφερε το έλατο του Λευκού Οίκου θα άλλαζαν μέσα σε μια νύχτα τα αισθήματα πολλών πολιτών για τον ηλεκτρισμό.
Κι αν σήμερα το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να βάλεις τα λαμπιόνια στην πρίζα, εκείνα τα χρόνια ήταν σωστός μπελάς να στήσεις ένα «ηλεκτρικό χριστουγεννιάτικο δέντρο», όπως το έλεγαν.
Έπρεπε να νοικιάσεις μια γεννήτρια και να προσλάβεις έναν ηλεκτρολόγο για να συνδέσει τα φωτάκια στο καλώδιο. Κάπου 300 δολάρια χρειαζόσουν για ένα αναμμένο έλατο, περίπου 2.000 δολάρια σε σημερινά λεφτά.
Μόνο η ελίτ μπορούσε να το έχει και μόνο εκείνη το είχε…