Αν παρατηρήσει κανείς την καθημερινή ειδησεογραφία, ίσως αποκομίσει την εντύπωση πως το μεγάλο άλλοτε φόβητρο της παγκόσμιας τρομοκρατίας, οι ταλιμπάν και η φοβερή τους Αλ Κάιντα, έχουν περάσει στα «ψιλά» των καθημερινών νέων.
Κι όμως, η κατάσταση μόνο έτσι δεν είναι. Προσφάτως λοιπόν, 8 χρόνια μετά τον θάνατο του αδιαφιλονίκητου ηγέτη της Οσάμα μπιν Λάντεν το 2011, το αμερικανικό State Department δήλωσε πως η Αλ Κάιντα συνεχίζει να αποτελεί ασύμμετρη απειλή. Όπως ήταν πάντα, έσπευσε να προσυπογράψει.
Την ίδια ώρα, το Πεντάγωνο επιβεβαιώνει πως ο αγαπημένος γιος του Οσάμα και διάδοχός του στο τιμόνι του μουσουλμανικού εξτρεμισμού, Χάμζα μπιν Λάντεν, σκοτώθηκε σε αεροπορική επιδρομή.
Νεότερες αναφορές από το μέτωπο της Αλ Κάιντα υποδεικνύουν πως ο εν ενεργεία αρχηγός της, Αϊμάν αλ Ζαουάχρι, υποφέρει από σοβαρά θέματα υγείας.
Κι όμως, όπως μας λέει η παγκόσμια διπλωματία, 18 χρόνια έπειτα από κείνη τη μαύρη 11η Σεπτεμβρίου 2001 η τρομοκρατική οργάνωση έχει βρει καινούρια έδρα και ανακάλυψε εκ νέου την αρχική αποστολή της…
Η τζιχαντιστική οργάνωση είναι σήμερα εντυπωσιακά διαφορετική από την τρομοκρατική σέχτα που σκόρπισε τον θάνατο σε αμερικανικό έδαφος το 2001.
Οι εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά της τρομοκρατίας σε Αφγανιστάν και Πακιστάν αλλά και οι πολιτικές πιέσεις άφησαν πίσω τους μια κεντρική ηγεσία που και ηλικιωμένοι είναι όλοι τους και αποκομμένοι από την καθημερινή δράση της οργάνωσης.
Ταυτοχρόνως, η ανάδυση του ισλαμικού χαλιφάτου όχι μόνο αύξησε εκθετικά τον εσωτερικό ανταγωνισμό, αλλά άφησε και την Αλ Κάιντα να παλεύει κάποιες φορές για την υπεροχή στην παγκόσμια τζιχάντ.
Ο Ζαουάχρι δεν είναι μόνο σε κακή κατάσταση υγείας, αλλά και πλήρως απομονωμένος, κρυμμένος πιθανότατα κάπου στο Πακιστάν. Αυτός που θα τον διαδεχόταν, ο «πρίγκιπας του τρόμου» Χάμζα μπιν Λάντεν, είναι νεκρός.
Γι’ αυτό και η Αλ Κάιντα υπέστη δραστική μεταμόρφωση τα τελευταία χρόνια, γιατί οι περιφερειακοί ηγέτες της κατάλαβαν πως η καλύτερη πιθανότητα που έχουν να παραμείνουν στο παιχνίδι είναι μόνο μέσω της ισχυρής παρουσίας τους στη Συρία. Πολύ μακριά από το πρώτο σπίτι τους δηλαδή.
Και πράγματι η Αλ Κάιντα ήταν μία μόνο από τις οργανώσεις που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τον εμφύλιο της Συρίας, ξεκινώντας ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2014 να μεταφέρει σημαντικότατα κεφάλαια και περιουσιακά στοιχεία από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν στη Συρία.
Αυτή η αλλαγή τόσο στο κέντρο βάρους όσο και τον επιχειρησιακό βραχίονα της οργάνωσης αποτέλεσε μια τόσο κολοσσιαία μεταμόρφωση που οι δυτικοί αναλυτές παλεύουν ακόμα να αποκωδικοποιήσουν.
Δύο δεκαετίες μετά την πλέον εντυπωσιακή τρομοκρατική αποστολή της, η Αλ Κάιντα βρήκε νέο σπίτι. Και είναι από το μετερίζι της Συρίας που προγραμματίζει ενδεχομένως να επιτεθεί ξανά στη Δύση.
Μετά τον θάνατο του μπιν Λάντεν το 2011 και τις εξεγέρσεις που εντάχθηκαν στην εννοιολογική ομπρέλα της Αραβικής Άνοιξης, η Αλ Κάιντα υιοθέτησε μια τελείως διαφορετική στρατηγική.
Όπως μας λένε οι ακαδημαϊκοί που ασχολούνται με θέματα τρομοκρατίας, η οργάνωση περιόρισε τους στρατηγικούς της στόχους, δίνοντάς τους τοπικό βεληνεκές. Αυτή η μετατόπιση του βάρους σε περιφερειακό επίπεδο ονομάστηκε από τους μελετητές «ελεγχόμενος πραγματισμός» και «στρατηγική υπομονή».
Ήταν γνωστό ήδη από το 2016-2017 πως η Αλ Κάιντα ανασυγκροτείται μυστικά και σταδιακά, αφήνοντας εσκεμμένα το Ισλαμικό Κράτος να συγκεντρώνει τη μήνη αλλά και τα πυρά των δυτικών επιχειρήσεων.
Τρανό παράδειγμα αυτού του «πραγματιστικού τοπικισμού» ήταν ο τρόπος που λειτούργησε η οργάνωση στη Συρία για να εγκαθιδρυθεί. Εκεί δρούσε ήδη μια εξτρεμιστική σέχτα, ως Μέτωπο Αλ Νούσρα τη μάθαμε, που είχε μερικές σποραδικές επιτυχίες στην Υεμένη και το Μάλι, η προσέγγισή της ωστόσο στη Συρία αποτύγχανε παταγωδώς.
Και τι συνέβη τότε; Την αγκάλιασε ολόψυχα η Αλ Κάιντα και την έστειλε στην κορυφή του μουσουλμανικού εξτρεμισμού! Κατευθύνοντας τεράστια ποσά στη Συρία, επιβάλλοντας τη δική της ηθική και χτίζοντας συμμαχίες τόσο εντός όσο και εκτός ισλαμικού φάσματος, κατάφερε να καπελώσει τους λιγότερο φανατικούς ανταγωνιστές της και να αποκτήσει βαθιά ερείσματα στην τοπική κοινωνία.
Ήταν το καλύτερο παράδειγμα για τη νέα δράση της Αλ Κάιντα, που με το έμβλημα της Αλ Νούσρα σημείωσε εξάλλου και εμφατικές επιτυχίες στον πολεμικό στίβο. Σε όλα αυτά υπήρξε όμως και μια παράπλευρη απώλεια: η συριακή πτέρυγα της Αλ Κάιντα απομακρύνθηκε αποφασιστικά από την κεντρική διοίκηση της Νότιας Ασίας.
Ο τοπικός χαρακτήρας του συριακού βραχίονα απαιτούσε γρήγορη δράση και άμεσες αποφάσεις, αποδεικνύοντας πως ήταν αδύνατο να συντονιστούν οι πράξεις του με τα κελεύσματα του απομακρυσμένου Ζαουάχρι.
Και τότε έγινε η κίνηση-ματ: η νέα Αλ Κάιντα απομακρύνθηκε από την παλιά Αλ Κάιντα. Έγινε σαφές δηλαδή πως οποιαδήποτε σχέση με το παρανοϊκό παρελθόν της τρομοκρατικής οργάνωσης έφερνε μόνο υπόνοια και δυσπιστία σε μια καινούρια ομάδα που προσπαθούσε να αποκτήσει λαϊκό έρεισμα σε ένα νέο έδαφος.
Σήμερα ξέρουμε πως μεταξύ Ιουλίου 2016 και Ιανουαρίου 2017, η Αλ Κάιντα υπέστη δύο ριζικές αλλαγές. Άλλαξε δύο φορές το όνομα της Αλ Νούσρα (σε Jabhat Fateh al-Sham και Hayat Tahrir al-Sham τελικά), κάνοντας στρατιωτικές επιθέσεις ακόμα και κατά ισλαμιστικών ομάδων που θεωρήθηκαν απειλές για την αξιοπιστία της.
Όταν η Hayat Tahrir al-Sham (HTS) παρουσίασε τον εαυτό της στον κόσμο, τίποτα δεν τη συνέδεε με την Αλ Κάιντα. Αναρίθμητοι θιασώτες της δεύτερης αποχώρησαν από τις τάξεις της, διαμαρτυρόμενοι για όλα αυτά τα νεωτεριστικά, και ίδρυσαν νέες οργανώσεις (όπως η Tanzim Huras al-Din), με μικρότερη ή μεγαλύτερη τρομοκρατική επιτυχία.
Και σίγουρα ξεκομμένες πια τόσο από την κεντρική ηγεσία όσο και τα παρακλάδια της Αλ Κάιντα.
Η Συρία έμεινε έτσι στην αποκλειστική διακριτική ευχέρεια της αναβαπτισμένης Αλ Κάιντα, που δεν είχε πια σχέση με την Αλ Κάιντα. Τα πιο προβεβλημένα στελέχη της οποίας προσχώρησαν εξάλλου σε άλλες οργανώσεις της Συρίας και του Ιράκ…
Όσο οι τζιχαντιστές της Αλ Κάιντα συνεχίζουν να αλλάζουν το πρόσωπο της οργάνωσης, ένα ερώτημα αναδύεται πιο αμείλικτο από ποτέ: έχουν ακόμα τη Δύση στο στόχαστρο; Και είναι η απουσία εντυπωσιακών τρομοκρατικών χτυπημάτων σε αυτή τη φάση αναδιοργάνωσης δείκτης πως η οργάνωση δεν έχει πια τα μέσα για μεγάλες ενέργειες; Ή μήπως έχει αλλάξει τις προτεραιότητές της;
Σε συνέντευξή του στο δίκτυο Al Jazeera τον Μάιο του 2015, ο τότε ηγέτης της Αλ Νούσρα, Αμπού Μοχάμεντ αλ Γκολανί, είχε εξηγήσει πως ο Ζαουάχρι του απαγόρευσε να χρησιμοποιήσει τη Συρία ως προπύργιο για επιθέσεις στη Δύση.
Η αποκάλυψη ήρθε προφανώς σε απάντηση των τότε αμερικανικών στρατιωτικών ενεργειών κατά μιας οργάνωσης που έμεινε σε μας γνωστή ως Khorasan Group, έναν μικρό θύλακα πιστών μαχητών της Αλ Κάιντα που δρούσε στα βόρεια της Συρίας με δεδηλωμένες τις προθέσεις του να προσβάλει τη Δύση.
Σήμερα γνωρίζουμε πέραν αμφιβολίας πως η Αλ Κάιντα λούφαξε μερικώς για να αφήσει τη Δύση να ξεθεμελιώσει τον βασικό ανταγωνιστή της στο εσωτερικό της ισλαμικής τρομοκρατίας, το Ισλαμικό Κράτος.
Για να μη χάνει όμως επαφή με τον πρωταρχικό της στόχο, την ολοκληρωτική καταστροφή της Δύσης, ο Ζαουάχρι έβγαινε μια στο τόσο (όπως τον Μάιο του 2017 και τον Μάρτιο του 2018) για να μας υπενθυμίσει πως η Αλ Κάιντα είναι πάντα εδώ. Και κανείς δυτικός δεν πρέπει να νιώθει ασφαλής.
Πρόσφατη εκτίμηση των Ηνωμένων Εθνών (Ιούλιος του 2019) για τα ερείσματα της Αλ Κάιντα στη Συρία κατέληξε πως «η HTS [Hayat Tahrir al-Sham] και η HAD [Tanzim Huras al-Din] μοιράζονται ιστορία και ιδεολογία, αλλά διαφέρουν σε πολιτική. Η HTS επικεντρώνει την ατζέντα της στη Συρία, χωρίς ενδιαφέρον να εκτελέσει επιχειρήσεις στο εξωτερικό. Η HAD, αντιθέτως, λέγεται πως έχει μια πιο διεθνή προοπτική. Ο ηγέτης της Αλ Κάιντα, Αϊμάν αλ Ζαουάχρι, είναι η επιβλέπουσα αρχή για τη HAD, όχι όμως και την HTS».
Η διάκριση μεταξύ των δύο αυτών οργανώσεων ευθυγραμμίζεται πράγματι με τον τύπο της δράσης που ήθελε ο Ζαουάχρι για την Αλ Κάιντά του στη Συρία ήδη από τον Ιανουάριο του 2018, όταν αναγνώρισε για πρώτη ποτέ φορά πως η Hayat Tahrir al-Sham (HTS) ήταν κάτι τελείως διαφορετικό από «την Αλ Κάιντα του Λεβάντε».
Και με την HTS να προσελκύει σήμερα όλη τη στρατιωτική προσοχή Ρωσίας και Συρίας, η Tanzim Huras al-Din είναι πραγματικά ελεύθερη να εργάζεται για την ατζέντα της Αλ Κάιντα. Κάποιες φορές συνδράμει στη γραμμή του πυρός την HTS, κυρίως όμως δρα ανεξάρτητα ακόμα πιο βόρεια, στη Λατάκια της Συρίας.
Σύμφωνα με τέσσερις ανεξάρτητες αναφορές, έγινε γνωστό πως η HAD φλερτάρει πλέον ανοιχτά με την ιδέα να χτυπήσει τη Δύση από τη Συρία. Αυτό μας είπαν τουλάχιστον οι πηγές πως συζητιέται στις συναντήσεις των ηγετών κατά τους τελευταίους μήνες.
Με το Ισλαμικό Κράτος αποδυναμωμένο πια και τους Ρώσους να έχουν αποκλείσει τις ΗΠΑ από τον εναέριο χώρο της βόρειας Συρίας, ίσως έχει φτάσει η στιγμή να ξανακούσουμε για την Αλ Κάιντα με τον τρόπο που το κάναμε παλιά.
Δεν θα την ακούσουμε ως Αλ Κάιντα, αλλά ως Tanzim Huras al-Din, μια οργάνωση που με νέα ερείσματα και νέα ηγεσία διεκδικεί ξανά τη θέση της στην παγκόσμια εξτρεμιστική σκηνή.
Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι εδώ το γεγονός πως έπειτα από σχεδόν δύο χρόνια απραξίας, οι ΗΠΑ έπληξαν πέρυσι με δύο αποστολές από αέρα στόχους της Αλ Κάιντα στα βορειοδυτικά της Συρίας, στις 30 Ιουνίου στο Χαλέπι και στις 31 Αυγούστου στην Ιντλίμπ, συγκεκριμένα.
Παρά τον αμερικανικό αποκλεισμό που έχουν επιβάλει οι Ρώσοι, κάτι που δείχνει τη φούρια των Αμερικανών να χτυπήσουν τους δύο στόχους.
Οι Αμερικανοί είναι όμως για τα καλά εκτός Συρίας πλέον και οι Ρώσοι ενδιαφέρονται κυρίως για χτυπήματα που αφήνουν την Αλ Κάιντα στο απυρόβλητο. Όπως παρατηρούν κάποιοι, η συνταγή της καταστροφής είναι ήδη εδώ.
Κι αν παραείναι χαοτικό όλο αυτό το πλαίσιο για να συνάγεις ασφαλή συμπεράσματα, το ίδιο αυτό χαοτικό επιχειρησιακό περιβάλλον προσφέρει αναρίθμητες ευκαιρίες σε μια μικρή ομάδα έμπειρων και φανατισμένων παραστρατιωτικών του κεντρικού πυρήνα της Αλ Κάιντα να ξανασκεφτούν τη δράση τους στη Δύση…