Η κοινωνική διάσταση ως γενεσιουργού αιτίας του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959 δεν έχει διερευνηθεί ουσιαστικά ποτέ. Επιχείρησα αρκετές φορές να θέσω το ζήτημα αυτό σε δημόσιες συζητήσεις και αντίκρισα τη δογματική θέση ότι ο αγώνας της ΕΟΚΑ ήταν αμιγώς εθνικοαπελευθερωτικός και καμία κοινωνικο-συνδικαλιστική διάσταση, είχε. Κατά την άποψή μου ο αγώνας είχε κοινωνική διάσταση με μηνύματα που αγγίζουν και επίκαιρα ζητήματα μεταχείρισης κοινωνικών διεκδικήσεων.
Κατά την προεπαναστατική περίοδο ο λαός ζούσε σε συνθήκες φτώχειας κάτω από την καταπίεση του κατακτητή, που ευνοούσαν την άνθηση του αριστερού κινήματος στο νησί. Η ολιγωρία έως και άρνηση εξέτασης της πτυχής αυτής ίσως να προέρχεται από την υπερίσχυση του προαιώνιου πόθου του κυπριακού ελληνισμού για ένωση με την μητέρα Ελλάδα έναντι της ανάγκης για κοινωνική ευημερία.
Ίσως πάλι να αποτελούσε πολιτική αντίδραση, η οποία δεν έγινε ποτέ παραδεχτή, έναντι του τότε κυρίαρχου μηχανισμού του Κομμουνιστικού Κόμματος ΑΚΕΛ και των συνδεδεμένων σε αυτό αγροτικών και εργατικών συνδικάτων, ΠΕΟ και ΕΚΑ, γεγονός που κατά πολλούς οδήγησε στην ίδρυση του εθνικόφρονου κοινωνικού κινήματος(ΣΕΚ, ΠΕΚ) υπό την ηγεσία της εθναρχούσας εκκλησίας. Από τους πολέμιούς του εθνικόφρονου κοινωνικού κινήματος θεωρήθηκε ότι αυτό υποκινήθηκε από την τότε οικονομική ελίτ, ως ανάχωμα του αριστερού κινήματος. Επίσης υπάρχει και ισχυρισμός ότι η ίδια οικονομική ελίτ παρενέβη για την εγκατάλειψη του αγώνα για ένωση έναντι της λύσης ανεξαρτησίας.
Αναντίλεκτα όμως η κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πάνω από όλα η εθνική καταπίεση των Ελλήνων της Κύπρου αποτελούσαν τα γενεσιουργά αίτια της παλλαϊκής εξέγερσης εναντίον της Αγγλικής αποικιοκρατίας με αίτημα την ένωσης με την μητέρα Ελλάδα όπως καταγράφηκε και στο ενωτικό δημοψήφισμα. Για αυτό το λόγο πλειάδα αγωνιστών και ηρώων της ΕΟΚΑ προέρχονται από την αγροτική και εργατική τάξη, αρκετοί από τους οποίους ήταν ταυτόχρονα και συνδικαλιστές στις τάξεις της ΠΕΚ και της ΣΕΚ και όσοι επέζησαν του αγώνος συνέχισαν την δράση τους και μετά την ανεξαρτησία.
Στην συλλογική διεκδίκηση των εθνικών και κοινωνικών δικαίων προστίθενται και οι προσδοκίες για δημιουργία συνθηκών πνευματικής ανάπτυξης τους λαού. Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ έχουν να μας διδάξουν με το προσωπικό τους παράδειγμα τον αγώνα για πνευματική, επιστημονική επαγγελματική καλλιέργεια σε μια δύσκολη περίοδο για την φτωχολογιά.
Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα των προσδοκιών, των φρονημάτων, των αντιλήψεων αλλά και μόχθου, που επικρατούσαν τότε στην εθνικοφροσύνη ή κατά την άποψή μου στη σημερινή λαϊκή δεξιά, αποτελούν παρακαταθήκες που μας άφησε ο ήρωας της ΕΟΚΑ 1955-1959 Ανδρέας Κάρυος, με το λόγο τα κείμενα και πολύ περισσότερο με το βίο και τη θυσία του.
Παρά το γεγονός ότι είχε μεγάλες διανοητικές δυνατότητες, μπήκε στη βιοπάλη από νωρίς και εργάστηκε ως αγρότης και συμπληρωματικά ως εργάτης ενώ ταυτόχρονα έπαιρνε μαθήματα εξ΄ αποστάσεως για να βελτιώσει τη μόρφωση και τις δεξιότητές του. Διετέλεσε στέλεχος της ΠΕΚ, πρωτοστάτησε στην ίδρυση της ΣΕΚ, της ΠΕΟΝ και του θρησκευτικού συλλόγου στο Αυγόρου, παράλληλα με την εθνική του δράση στην ΕΟΚΑ όπου εξελίχθηκε λόγω της πολυσύνθετης δράσης του σε υποτομεάρχη της περιοχής Κοκκινοχωριών.
Έγραφε λοιπόν ο Κάρυος εκφράζοντας την αγάπη του για την πατρίδα, “Την Κύπρο μας, το νησί με τον μακραίωνα πολιτισμό, το αγαπώ, γι’ αυτό πάλλει η καρδιά μου και στους βωμούς του θα προσφέρω κι αυτή τη ζωή μου, αν χρειαστεί”, ενώ σε επιστολή του το 1947 σε συναγωνιστή του αγρότη της ΠΕΚ γράφει, «Είμεθα Έλληνες και αγρότες μάλιστα, και σε ουδένα επιτρέπομεν να μολύνει τα πατροπαράδοτα έθιμά μας”. Ταυτόχρονα μέσα από τον ποιητικό του λόγο, καταγράφει την ταξική του συνειδητοποίηση και παντρεύει άρρηκτα τον εθνικό και κοινωνικό αγώνα, ως αναπόσπαστα στοιχεία διεκδίκησης της ελευθερίας του ανθρώπου για τα οποία ήταν διαθέσιμος να θυσιαστεί κάτι που φυσικά εφάρμοσε με το παράδειγμα της θυσίας του:
«Είμαι αγρότης πόσον ωραία,
να πέσω με σφαίρα στα στήθια
πολεμώντας για την αλήθεια-
Για τα συμφέροντα τα εθνικά.» Υπογράφοντας ως Ανδρέας Κάρυος, ΠΕΚιστής
Σχετικά με συνεχή επιμόρφωσή του, όπου και με τα εξ΄ αποστάσεως μαθημάτων που παρακολουθούσε καταρτίσθηκε πολύ καλά στα θεολογικά, τα λογιστικά, τα αγγλικά όπως και την ελληνική λογοτεχνία, σε άλλη επιστολή του γράφει «… Έχω φυτεύσει πατάτες εις Ξυλοφάγου… και στερούμενος γραφείου… Υπήρχε ένα σπίτι κοντά στις πατάτες μου, το ενοικίασα και ήρχισα από χθες μελέτην. Δεν σπαταλώ ούτε λεπτόν. Πότισμα και μελέτην».
Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του Κάρυου και η ακατάπαυστη και πρωτοπόρα εθνική, κοινωνική και συνδικαλιστική του δράση, πριν ακόμα και την έναρξη του αγώνα, δίκαια τον κατέταξαν ανάμεσα στις κορυφαίες επαναστατικές μορφές του αγώνα για την απελευθέρωση της Κύπρου. Οι συναγωνιστές του τον θεωρούσαν πάνω απ’ όλα διανοητή και εμπνευστή του αγώνα, αλλά και μπροστάρη των κοινωνικών αγώνων της προεπαναστατικής περιόδου του τόπου και δίκαια τον χαρακτήριζαν ως το Ρήγα Φεραίο της Κύπρου.
Αυτά σαν απάντηση σε όσους σήμερα απαξιώνουν τους κοινωνικούς αγώνες και επιθυμούν ως άλλοι εξουσιαστές στο όνομα του δήθεν εκσυγχρονισμού να επιβάλλουν τη βούλησή τους στους πολίτες. Αυτά σαν απάντηση σε όσους απαξιώνουν την προσπάθεια επιμόρφωσης επαγγελματικών ομάδων που προέρχονται από την φτωχολογιά και όχι από την ελίτ, κρυβόμενοι πίσω από τους ανέργους. Αυτά σαν απάντηση σε όσους απαξιώνουν τη διεκδίκηση έναντι των Τούρκων, υποτασσόμενοι σε κάθε βάρβαρη απαίτησή τους απεμπολώντας τα ανθρώπινα δικαιώματα των ελληνοκυπρίων. Πολυεθνικές υπήρχαν και τότε πολυεθνικές υπάρχουν και σήμερα.
Νεκτάριος Κάρυος