Κι όταν μάθεις να φτιάχνεις και να τρως τη δική σου φλαούνα τόσα χρόνια την Κυριακή της Ανάστασης, δεν γίνεται αλλιώς. «Δεν μυρίζει Πάσχα μετά», μας εξηγεί η κυρία Ελένη, που μας κάλεσε στο εξοχικό της οικογένειάς της στην κοινότητα της Κλήρου, για να φτιάξουμε μαζί της τις παραδοσιακές φλαούνες με γέμιση όχι τυρί, αλλά αναρή, αφού έτσι γίνονται πιο ελαφριές, όπως μας είπε.
Το ταξίδι προς το χωριό ξεκίνησε γύρω στις τρεις το μεσημέρι, με οδηγό τη νύφη της κ. Ελένης, Μαίρη. Λάτρεις των βουνών, εγώ και η φωτογράφος μας Μαρία ξετρελαθήκαμε με την όμορφη διαδρομή, περνώντας μέσα από τα ανθισμένα χωράφια μέχρι να φτάσουμε στο εξοχικό της οικογένειας που βρισκόταν σε ένα απομακρυσμένο βουνό, μακριά από τον θορυβώδη αυτοκινητόδρομο. Μπαίνοντας στο σπίτι, τη μύτη μάς γαργάλησαν οι μυρωδιές από τη ζύμη που ήταν έτοιμη στο τραπέζι, τη γνωστή μυρωδιά του Πάσχα, που με ξυπνά κάθε χρόνο το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής και βρίσκει τη γιαγιά και τη μητέρα μου στην κουζίνα να φτιάχνουν τις δικές μας φλαούνες. Αμέσως η κ. Ελένη ξεκίνησε να μας εξηγεί την προετοιμασία που χρειάζεται, ενώ κάθε τόσο η σκέψη της επέστρεφε στο κατεχόμενο χωριό της, την Κατωκοπιά Μόρφου. Τότε κάθε νοικοκυριό φρόντιζε τη Μεγάλη Εβδομάδα να κάνει τις δικές του φλαούνες και δεν αγόραζε απλά μερικές από τα αρτοποιεία, όπως γίνεται σήμερα. «Χρειάζονται πολλά χέρια για τις φλαούνες κι έτσι η κάθε οικογένεια έκανε τις δικές της. Γι’ αυτό και τέτοιες μέρες τότε αποφεύγονταν οι συνάξεις στα σπίτια», μας αναφέρει νοσταλγικά η κ. Ελένη.
Η παρασκευή τους παραμένει η ίδια όπως παλιά και ξεκινά από τη Μεγάλη Παρασκευή. Ξεκινάμε με το τρίψιμο των τυριών, για να γίνει ο «φουκός», που είναι η γέμιση. Τα χαράματα της επόμενης μέρας ξεκινάει η διαδικασία. Μετά το ξύπνημα του «φουκού», το να «μπει», δηλαδή, στη γλώσσα των Κυπρίων νοικοκυρών, ετοιμάζεται η ζύμη, γίνεται το πλάσιμο και περιμένουν για να φουσκώσουν οι φλαούνες. Οι νοικοκυρές έπαιρναν τις λαμαρίνες γεμάτες με φλαούνες και κουλούρια στον παραδοσιακό ξυλόφουρνο της γειτονιάς και περίμεναν στη σειρά για το φούρνισμα. Από εκεί περνούσε, σύμφωνα με τους παλιούς, σχεδόν όλη η γειτονιά, όπως μας διηγήθηκε και η κ. Ελένη, γι’ αυτό και χρειαζόταν αρκετή υπομονή.
Η κλασική φλαούνα περιέχει τυρί και χαλούμι, όμως τα τελευταία χρόνια πολλοί δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στην αναρή. Οι λόγοι είναι διάφοροι, όπως το ότι είναι πιο υγιεινή, αλλά και για το ότι είναι λιγότερο χρονοβόρα η διαδικασία της προετοιμασίας της ζύμης. Χρόνια πριν, η διάθεση και η αγάπη της κ. Ελένης για τη μαγειρική την οδήγησαν στο να παρατηρεί προσεκτικά τη μητέρα της, για να μάθει να φτιάχνει τις παραδοσιακές φλαούνες. Την παρακολουθώ με ενδιαφέρον να τις ετοιμάζει και διακρίνω την απόλυτη άνεσή της στο πλάσιμο της φλαούνας και φαντάζομαι πως είναι τόσο απλό. Μου εξηγεί πόσο ανυπομονεί να φτάσει η Μεγάλη Εβδομάδα και να μαζευτεί όλη η οικογένεια για να φτιάξουν τις φλαούνες, μιας και ο καθένας αναλαμβάνει έναν ξεχωριστό ρόλο στην όλη διαδικασία. Αυτό με έκανε να σκεφτώ πόσο πολύ συμμερίζομαι την αγωνία της, μιας και λίγο-πολύ μικροί και μεγάλοι θα βάλουμε το χεράκι μας για να φτιάξουμε τα εκλεκτά παραδοσιακά εδέσματα του Πάσχα, τα οποία θα γευτούμε με το τέλος της Σαρακοστής.
Μετά το τελευταίο κλικ της φωτογραφικής μηχανής της Μαρίας, η οποία απαθανάτισε την κ. Ελένη να βγάζει τις φλαούνες από τον παραδοσιακό φούρνο της αυλής της, η μικρή μας εκδρομή έφθασε στο τέλος της. Αποχαιρετήσαμε την οικογένεια της κ. Ελένης που μας φιλοξένησε με ευχαρίστηση και επιστρέψαμε στο γραφείο μαζί με τα… λάφυρα του ρεπορτάζ μας, τις λαχταριστές φλαούνες με αναρή. Αργότερα, οι συνάδελφοί μας θα τις τιμούσαν δεόντως, παίρνοντας μια πρώτη και γερή γεύση από το επικείμενο Πάσχα.
Η προέλευση της φλαούνας
Πιστεύεται ότι η φλαούνα αποτελεί χριστιανική συνέχιση ενός αρχαίου ελληνικού εθίμου, της κατασκευής ενός είδους γλυκίσματος από ξηρούς καρπούς που λεγόταν παλάθη. Μάλιστα, κατά τον Κυριάκο Χατζηιωάννου (Τα εν Διασπορά, Β΄, 1979, σελ. 56-65), η ονομασία φλαούνα προήλθε από την αρχαία ελληνική παλάθη (παλάθη > flado > fladoonis > φλαούνα). Η αρχαία ελληνική παλάθη προσφερόταν στα παιδιά που τριγύριζαν κι έψαλλαν στα σπίτια, για να καλωσορίσουν τα χελιδόνια και κατ’ επέκταση την άνοιξη. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι και πρόσφατα ακόμη η φλαούνα προσφερόταν επίσης ως φιλοδώρημα στα παιδιά ή και σε μεγάλους που τριγύριζαν στα σπίτια για ν’ αναγγείλουν τραγουδώντας την Ανάσταση του Χριστού ή και να ξυπνήσουν τους νοικοκυραίους, για να πάνε στην εκκλησία το βράδυ της Ανάστασης.
Πηγή: Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια. Επιμέλεια: Άντρου Παυλίδη, Λευκωσία (1984-1996).