Του Μαρίνου Παυλικκά
Λίγο περισσότερο από μισός χρόνος έχει παρέλθει από την έναρξη της πανδημίας του COVID-19 στην Κίνα που καθήλωσε ολόκληρο τον πλανήτη και οδήγησε σε 600 χιλιάδες, σχεδόν, θανάτους παγκοσμίως, ενώ τα κρούσματα φθάνουν μέχρι και τα 14 εκατομμύρια. Ως εκ τούτου, οι συνέπειες της πανδημίας, πέραν του τραγικού γεγονότος του θανάτου αλλά και των εκατοντάδων χιλιάδων οι οποίοι νοσηλεύονται παγκόσμια, επιφέρει, όπως έγινε ιδιαίτερα αισθητό, απανωτές οικονομικές αλλαγές σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Ο Καθηγητής Γρηγόρης Τ. Παπανίκος, Πρόεδρος του Αθηναϊκού Ινστιτούτου Εκπαίδευσης και Έρευνας, σε πρόσφατο άρθρο του (Οι οικονομικές επιπτώσεις από την πανδημία του 2020 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 2020), επεσήμανε τις ραγδαίες επιπτώσεις στον οικονομικό τομέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι το οποίο επισημάνθηκε και από την Κομισιόν στις 6 Μαΐου του 2020 σε σχετική εκτίμηση που έκανε για τον δείκτη του ΑΕΠ των κρατών μελών για το 2020 σε σχέση με το 2019, όπου προβλέπεται μία μείωση του 7.03%. Τον μεγαλύτερο οικονομικό αντίκτυπο φαίνεται να έχει η Ελλάδα, με μείωση 9.74%, ενώ για την Κύπρο φτάνει το 7,4%, λίγο πιο πάνω από τον μέσον όρο για τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Ήδη η Kristalina Georgieva, Γενική Διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, τόνισε ότι η πανδημία του νέου κορωνοϊού αποτελεί “κρίση όπως καμία άλλη”.
“Κτυπήθηκε” ο τουρισμός
Η οικονομική κρίση στην οποία έχει μπει, πλέον, ο πλανήτης φαίνεται να “κτυπάει” περισσότερο χώρες οι οποίες στηρίζονται σε οικονομίες ή βιομηχανίες οι οποίες επηρεάστηκαν, κυρίως, από τα μέτρα που έλαβαν οι χώρες για αποτροπή μετάδοσης του COVID-19. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας (ILO), ο τομέας ο οποίος έχει “κτυπηθεί” περισσότερο από την πανδημία είναι ο τουρισμός, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να χάνει ένα δισεκατομμύριο ευρώ έσοδα μηνιαίως, ενώ ο τουρισμός προβλεπόταν για το 2020 να αποτελέσει το 11,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Παράλληλα, όπως αναφέρεται, η Διανθής Ένωση Αερομεταφορών (ΙΑΤΑ), σε εκτιμήσεις της υπολογίζει ότι τα έσοδα από τους επιβάτες θα μειωθούν κατά 252 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 44% μείωση σε σχέση με το 2019.
Χώρες οι οποίες εξαρτώνται άμεσα από τον τουρισμό είδαν την οικονομία τους να καταρρακώνεται, εξαιτίας της πανδημίας, καθώς η κρίση έχει επέλθει όχι μόνο σε εργασίες οι οποίες σχετίζονται άμεσα με τον τουρισμό, δηλαδή ξενοδοχεία, αεροπορικές εταιρείες, και τουριστικοί πράκτορες, αλλά και επιχειρήσεις και τομείς της οικονομίας οι οποίοι σχετίζονται άμεσα ή και έμμεσα με την τουριστική κίνηση. Ιδιαίτερα εμφανές το παράδειγμα στη χώρα μας, αφού περιοχές οι οποίες εξαρτώνται στο 100% από τους επισκέπτες, όπως ο Πρωταράς και η Αγία Νάπα, αποτελούν θλιβερές εικόνες, με μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων να παραμένουν κλειστές. Και οι προβλέψει γίνονται ακόμη πιο απαισιόδοξες, με ειδικούς να υποστηρίζουν ότι ο τουρισμός πιθανόν να ξεκινήσει να ανακάμπτει μέχρι και δώδεκα μήνες μετά το τέλος της κοινωνικής απομόνωσης (Marlei Salete Mecca & Maria Gorete do Amaral Gedoz, 2020), τουτέστιν κινδυνεύει ακόμα και η έναρξη της τουριστικής περιόδου το 2021.
Το νέο είδος τουρισμού και η βιώσιμη ανάπτυξη
Η κρίση η οποία έχει δημιουργηθεί στον τουρισμό, εξαιτίας της πανδημίας, έχει οδηγήσει τους ειδικούς να προχωρούν σε επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας του τουρισμού και του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος, αλλά και την ανάπτυξη στην οποία οδηγείται η βιομηχανία. Επίκεντρο της συζήτησης είναι η αναγκαιότητα για βιώσιμη ανάπτυξη στον τουρισμό και να στηριχθεί στους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (SDGs), παρά σε μιαν ανάπτυξη με την οποία να επωφελούνται λίγοι (Piketty, 2015). Σύμφωνα με τη μελέτη με τίτλο “Πανδημία, τουρισμός και παγκόσμιες αλλαγές: πρόωρη εκτίμηση για τον COVID-19”, των καθηγητών Stefan Gössling, Daniel Scott και C. Michael Hall (Journal of Sustainable Tourism, 2020), επισημαίνονται διάφορα ερωτήματα που εγείρονται για το μέλλον του τουρισμού, όπως το κατά πόσον η πανδημία θα οδηγήσει σε δυσκολία ανοίγματος των συνόρων, ή καθοριστικός ρόλος του εγχώριου τουρισμού, οι αλλαγές στον τρόπο που γίνονται τα ταξίδια, όπως η ένταξη της βιντεοκλήσης και πώς αυτό επηρεάζει τα επαγγελματικά ταξίδια, αλλά κυρίως οι οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις, εξαιτίας του τουρισμού, και η αναγκαιότητα για βιώσιμη ανάπτυξη. Παράλληλα, επισημαίνεται ότι οι χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας στον τουριστικό τομέα έχουν επηρεαστεί δυσανάλογα από την κρίση και οι πρώτες ενδείξεις είναι ότι οι επιπτώσεις στις χώρες με χαμηλά εισοδήματα θα είναι σημαντικά μεγαλύτερες. Η μελέτη καταλήγει τονίζοντας ότι η πανδημία του COVID-19 έχει παραδώσει σημαντικά μαθήματα στον τουριστικό κλάδο, στους υπευθύνους χάραξης πολιτικής, αλλά και στους μελετητές που ασχολούνται με τον τουρισμό, σχετικά με τις παγκόσμιες επιπτώσεις που έχουν επέλθει. Από την άλλη, πρόκληση είναι, τώρα, καταλήγει η μελέτη, να “μάθουμε συλλογικά από την πανδημία, για να οδηγηθούμε γρήγορα σε εφαρμογή του βιώσιμου τουρισμού”.
Παράλληλα, όπως εισηγούνται οι Peter Jones και Daphne Comfort (“The COVID-19 Crisis, Tourism and Sustainable Development, 2020), υπάρχουν κάποια σημαντικά στοιχεία τα οποία θα οδηγήσουν σε αειφόρο και βιώσιμη ανάπτυξη στον τουρισμό, στη σκιά του COVID-19, όπως είναι η έρευνα αγοράς για τη συμπεριφορά των ταξιδιωτών, η έρευνα για τις επιδράσεις της πανδημίας στην αλυσίδα παραγωγής και παραγωγής τροφίμων συγκεκριμένα, καθώς και για το πώς η τεχνολογία μπορεί να συμβάλει στο να επιλυθούν προβλήματα σχετικά με την ασφάλεια και την υγιεινή των ταξιδιωτών.